Ձեր վստահելի աղբյուրը

19-րդ դարավերի և 20-րդ դարասկզբի հայ հայդուկային շարժման ավանդույթներից մեկի յուրատեսակ շարունակություն կարելի է  համարել Արցախյան ազատամարտի մի շարք մասնակիցներին մականուններով կնքելը։ Դրանց մի մասը կապված է այն բնակավայրերի անվանումների հետ, որոնց ազատագրման կամ պաշտպանության համար մարտերում աչքի են ընկել հերոսները, կամ այդպես ընդգծել են նրանց բնորոշող հատկանիշները։
«Մականունավոր» հերոսները շատ են, որոնց մի մասի անունները լայն հասարակությանը հայտնի չեն, մարտական ընկերների շրջանակից դուրս չի եկել,  կան հերոսները, որոնց միայն  հենց այդ մականունով են ճանաչում։   Panorama.am-ը ներկայացնում է հերոսներից մի քանիսին, թե ինչպես և ինչու են ստացել մականուններ։

Մոնթե Մելքոնյան՝ Ավո (1957 թ., նոյեմբերի 25,  ԱՄՆ- 1993 թ., հունիսի 12,  Մարզիլի, Աղդամի շրջան)՝  Հայաստանի ազգային հերոս, Արցախի հերոս

1991 թվին, բանտից ազատվելուց հետո, Մոնթեն եկել է Երևան, յոթ ամիս աշխատել Գիտությունների ակադեմիայում «Հայաստանը և հարևանները» գիրքը գրելու և հրատարակելու նպատակով։ Նույն թվականի թվականի սեպտեմբերին մեկնել է Արցախ: 1991 թվականին «Հայրենասիրական ջոկատը» կազմավորելուց հետո Մոնթեն կնոջը՝ Սեդային, խնդրում է կազմել ջոկատի անդամների ցուցակ: Երբ կինն արդեն գրի էր առել բոլորի անունները, Մոնթեն խնդրում է վերջում, իր անվան կողքին ավելացնել «Ավո»: Սեդան գիտեր, որ «Ավոն» «Ավետիս» անվան համառոտ տարբերակն է, բայց ենթադրում էր, որ բառի «բարի լուր» նշանակության պատճառով չէ Մոնթեն ընտրել այդ մականունը: Երբ բացատրություն է խնդրում, Մոնթեն իրեն բնորոշ գործնական տոնով պատասխանում է, որ դա տարածված անուն է, կարճ է և ռադիոկապով հեշտ լսելի (https://www.facebook.com/monte.avo.melqonian): 

Մի քանի ծանր մարտերից հետո` 1992 թվականի հունվարին Մոնթեին հանձնարարել են Մարտունու շրջանի ինքնապաշտպանության ուժերի հրամանատարի պարտականությունները, Մարտունին դարձել է ամենապաշտպանված ու ամենամարտունակ շրջանը: 1993-ի մարտ-ապրիլ ամիսներին նրա ղեկավարությամբ ազատագրվել են Քարվաճառը, Օմարի լեռնանցքը:
«Եթե կորցնենք Արցախը, ապա մենք կշրջենք հայոց պատմության վերջին էջը»,- Մոնթեի այս խոսքը որպես զգաստացման կոչ էր հնչում ճակատային մարտիկների, ամբողջ հայ ժողովրդի համար։ Նա անփոխարինելի դեր է կատարել հայկական առաջին ինքնապաշտպանական ուժերը կազմակերպելու և ապա նաև՝  կանոնավոր բանակ ստեղծելու մտահղացումներում։

Աշոտ Ղուլյան՝ Բեկոր Աշոտ (Ասկոլկա) (1959 թ., հոկտեմբերի 6, Բաքու - 1992 թ., օգոստոսի 24, Դրմբոն)՝  ԼՂՀ Ստեփանակերտի առաջին վաշտի հրամանատար, Արցախի հերոս, «Մարտական խաչ» առաջին աստիճանի շքանշանակիր

Երիտասարդ տարիներին Բեկորն աշխատել է որպես դերձակ, շինարար, ավտովարորդ և փականագործ։ Մարտական անունը Աշոտը ստացել էր դեռևս նախապատերազմյան շրջանում, երբ 5 հոգով Շահումյանից Ստեփանակերտ զենք էին տեղափոխում։ 5 տղաներից 4-ի անունը Աշոտ էր և, որպեսզի խոսելիս միմյանց տարբերեն, որոշում են բոլորին մականուն տալ։ Աշոտին, որն արդեն հասցրել էր ինքնաշեն զենքերը փորձարկելիս մի քանի բեկոր «վաստակել», անվանել են Բեկոր (Ասկոլկա)։  Մարտերի միջև դադարի ժամանակ Բեկորն ասել է մարտական ընկերներին. «Եթե Ղարաբաղը կործանվի, ապա միայն քաղաքական խաղերի պատճառով է կործանվելու, քաղաքականությունն ամենասարսափելի գիշատիչն է»։

Դավիթ Սարապյան՝ Դև (1966 թ., փետրվարի 4, Երևան - 1991, դեկտեմբերի 10, Շահումյան, գյուղ Թոդան)՝ Ազատագրական շարժման գործիչ, գրող

Մանկուց սիրում էր պատերազմի թեման, իսկ դպրոց ընդունվելիս, երբ առաջարկել են հեքիաթ պատմել, ասել է. «Կուզե՞ք պատմեմ Բեռլինի գրավման մասին»: 1990 թվականին մեկնել է ռազմաճակատ, առաջապահ գիծ, ընդունվել հրամանատար Լեոնիդ Ազգալդյանի «Անկախության բանակի» շարքերը, ապա՝ «Տիգրան Մեծ» ջոկատում։  Մասնակցել է Շահումյանի շրջանի Բուզլուխ, Մանաշիդ, Ղարաչինար, Սարիսու, Էրքեջ գյուղերի ինքնապաշտպանական մարտերին։ 1991 թվականի հոկտեմբերի 30-ին մասնակցել է Հադրութի շրջանի Տող գյուղի ազատագրմանը։  1991թ. հոկտեմբերի 30-ին ազատագրվել է ռազմական մեծ նշանակություն ունեցող Տող գյուղը:  Տուն դառնալով՝ սովորաբար զուսպ Դավիթն ուրախությամբ հայտնում է մորը. «Քո հարազատ գյուղն ազատագրված է: Հիմա պետք է ազատագրել հորս հարազատ քաղաքը՝ Էրզրումը…»: Դա մոր և որդու վերջին հանդիպումն էր…
Դավիթը մշտապես հայտնվում էր ամենադժվարին տեղերում՝ առաջապահ դիրքերում`   բոլորին վարակելով իր քաջությամբ ու վճռականությամբ: Հայ ռազմիկի ուժը թշնամու վրա սարսափ էր տարածում և պատահական չէ, որ ադրբեջանցիները նրան անվանում էին «Ահեղ Դև»: Դևը հաճախ խորամանկությամբ ու հմտությամբ թշնամու մոտ բազմաքանակ զորքի տպավորություն էր ստեղծում և ստիպում նրան խուճապահար նահանջել:
«Դավիթ Սարապյանը մեր հաղթանակի սյուներից է, մեր ազգի տաճարի անկյունաքարերից մեկը։ Դեռ կարող էր շատ հաղթանակների հասնել, շատ բարձունքներ նվաճել, բայց, ավաղ։ Նրա հերոսական մահն ավելի բարձրացրեց Դավթի լուսավոր կերպարը, որ կրում եմ իմ մեջ…»,- Դավիթի մասին ասել է Արցախի թեմի առաջնորդ Պարգև արքեպիսկոպոս Մարտիրոսյանը։

Սամվել Անտոնյան՝ Քեռի (1967թ., հունվարի 15, Ջավախք- 1991թ. հունվարի 9, Արցախ)՝ Արցախյան պատերազմի հերոս

1988թ. հուիսին պետք է մեկներ Կիրովգրադ՝ սովորելու քաղաքացիական ավիացիայի ուսումնարանում: Հենց «Զվարթնոց» օդանավակայանում էլ պատռել է ուղետոմսը ու զինվորագրվել արցախյան ազգային-ազատագրական շարժմանը: Սամվելի մարտական ուղին սկսվել է Հայաստանի սահմանամերձ շրջաններից՝ Խնձորուտ,Կոռնիձոր,Երասխավան...

Ամեն անգամ մարտի գնալուց առաջ երգում էր մեծ հայդուկապետ Քեռուն նվիրված «Քեռի» երգը, որի համար ընկերները նրան կնքել են «Քեռի» պատվանունով։

1991թ.հունվարի 9-ի ցուրտ, մառախլապատ սև գիշերը Քեռին կատարել է իր վերջին առաջադրանքը ։ Արցախում երեխա էր ծնվելու:Հղի կնոջը պետք էր Կղարծիից Գիշի տեղափոխել: Ղարադաղլու գյուղի մոտ մեքենան ընկնում է ազերիների դարանը: Կռվել է ազերիների դեմ մինչև վերջին շունչը՝ խոցոտված մարմնով ծածկելով հղի կնոջը, որի ամուսնուն արդեն սպանել էին: Միայնակ մարտնչելուց հետո ընկել է հերոսաբար։ Նա անկախ հայրենիքի, ազգային բանակի մասին բազմաթիվ գրառումներ է ունեցել ծոցատետրում, որտեղ իր խոհերն էր արտահայտել։
«Ինչ էլ որ լինի,պետի հայրենի հողի զինվոր լինել: Արյան վերջին կաթիլով պիտի վրեժի, ցասման, պայքարի խոսք ասել: Մեր բազուկն ինչի՞ համար է,եթե ոչ՝ մեր ազգի, հողի պատվի պաշտպանության: Արցախի պատիվը պաշտպանել, նշանակում է մեր օջախի մասին մտածել...»,- գրել է նա։

Վարդան Ստեփանյան՝ Դուշման Վարդան (1966 թ, մարտի 8,  Երևան -1992, հուլիսի 3,  Մյուրիշեն)՝  ԼՂՀ «Մարտական խաչ» 1-ին աստիճանի շքանշանի ասպետ 

1984 թ. կամավոր ծառայության է անցել Աֆղանստանում` սովետական բանակի կազմում։ Նա երազում էր տիրապետել ռազմական արվեստի ամբողջ հմտություններին։ Զորացրվելուց հետո Դուշմանը ընդունվում է Երևանի պետական համալսարանի «Իրավաբանական» ֆակուլտետ։ 1988 թվականից Դուշմանն ամբողջապես նվիրվում է Արցախյան շարժմանը, ժողովրդի ազատագրական շարժմանը, ճանաչում ու հարգանք ձեռք բերում ժողովրդի շրջանում և դեռևս կենդանության օրոք դառնում է իսկական լեգենդ։
Վարդանը ոչ միայն մասնակցել է զինյալ պայքարին, այլև եղել է բազում երիտասարդների ուսուցիչը, մարտական դաստիարակը և վերջապես՝անվախ հրամանատարը։ Նա Արցախի առաջին բանակի ստեղծողներից մեկն էր, և Վարդանի զինվորներն այսօր արցախյան բանակի հմուտ հրամանատարներ ու ղեկավարներ են, նաև ԼՂՀ Կենտրոնական շտաբի անդամներ։

Հակառակորդի համար ահ ու սարսափ էր, պատերազմի առաջին օրերից էլ ազերիները նրան կնքել են «Դուշման» անունով: Վարդանը մասնակցել է Երասխավանի, Շահումյանի, Ասկերանի շրջանների ինքնապաշտպանության մարտերին, Կրկժանի, Մալիբեյլիի, Լեսնոյի, Խոջալուի, Շուշիի, Բերդաձորի և Լաչինի ազատագրմանը։ Շուշիի ազատագրումից հետո ընկերները երկար որոնեցին Վարդանին և գտան հայկական գերեզմանոցում։ Նա շամպայն էր լցնում հին գերեզմանաքարերին՝ «Մեր պապեր, Շուշին ազատագրված է, հանգստացեք»:
Վարդանը զոհվել է  1992 թվականի հուլիսի 3-ին, երբ իր զինվորական ընկեր Երոի (Արմեն Երիցյան) և Արայիկի (Արա Ավագյան) հետ մարտական առաջադրանք էր կատարում ԼՂՀ Մարտունու շրջանի Մյուրիշեն գյուղի մոտակայքում։
«Ա՜խ, երանի այն մարդուն, որ Մասիս սարը տուն կբերի…»

Արթուր Ղարիբյան՝ Արծիվ (1965թ. Ախալքալաք, Կուլիկամ-1992թ. Մարտակերտ, Սրխավենդ), 1988թ. կամովին մասնակցել է ազգային-ազատագրական մարտերին

Արծվային հպարտ ու քաջ էության համար ստացել է «Արծիվ» մականունը: Նա համոզված էր, որ միայն ազգափրկիչ զենքով կլուծվի Արցախի ազատության խնդիրը: Արթուրը ստեղծում է մարտական խմբեր, ձեռնարկում զինվորական գործին անհրաժեշտ աշխատանքներ, Խորհրդային Միության տարբեր վայրերից զենք է հայթայթում Արցախյան պատերազմի համար: Նա մասնակցել է գրեթե բոլոր խոշոր մարտերին, որոնց արդյունքում ազատագրվել է Արցախի զգալի մասը, և քաջ գիտակցում էր, որ ազատությունը զենքով են նվաճում, իսկ հողը` արյամբ պաշտպանում:  Անցել է Երասխավանի, Բերդաձորի, Շահումյանի, Շուշիի, Կրկժանի, Լեսնոյի, Խոջալուի, Գետաշենի, Լաչինի ու Մարտակերտի ազատագրական թեժ կռիվների բովով (http://www.hayzinvor.am/20687.html):

Ո՞ւմ գիտեք դուք Արցախյան պատերազմի  «մականունավոր» հերոսներից...