Քաղաքական 10:26 04/09/2019 Հայաստան

Սասունյան. Արմին Վեգները խնդրել է Ֆրանց Վերֆելին չգրել իր «Մուսա լեռան քառասուն օրը» վեպը (Մաս I)

Գերմանացի զինվոր և բժիշկ Արմին Վեգներն Օսմանյան կայսրություն էր ուղարկվել Առաջին աշխարհամարտի տարիներին, երբ երկու երկրները դաշնակիցներ էին: Վեգները տեղակայվել էր Սիրիայի և Միջագետքի Բաղդադի երկաթուղու շրջակայքում, որտեղ նա ականատես է եղել հայերի տեղահանություններին ու զանգվածային սպանություններին՝ հետագայում հայտնի որպես Հայոց ցեղասպանություն: Նա մի քանի գիրք է գրել՝ նկարագրելով ականատեսի իր վկայությունները:

Հակառակ Հայոց ցեղասպանության տարիներին լուսանկարներ չանելու Օսմանյան կայսրության արգելքին, Վեգները հարյուրավոր բացառիկ լուսանկարներ է արել և դրանք թաքուն տեղափոխել Գերմանիա: Օսմանյան կառավարության պահանջով նրան ձերբակալեցին, իսկ նրա որոշ լուսանկարներ՝ ոչնչացվեցին: Սակայն նրան հաջողվեց իր գոտում թաքցնել շատ այլ նեգատիվներ: 1919 թ.-ին Վեգները Խաղաղության համաժողովում նամակ ուղարկեց ԱՄՆ նախագահ Վուդրո Վիլսոնին՝  հանդես գալով ի պաշտպանություն Հայաստանի անկախության:

1921-ին Վեգները վկայություն տվեց Սողոմոն Թեհլիրյանի դատավարության ժամանակ, որը մեղադրվում էր Բեռլինում Հայոց ցեղասպանության կազմակերպիչ Թալեաթ փաշայի սպանության մեջ: Գերմանիայի դատարանը անմեղ ճանաչեց Թեհլիրյանին և ազատեց բանտից: 1927-28-ին Վեգներն իր կնոջ հետ այցելեց Խորհրդային Միություն և Խորհրդային Հայաստան: 1968-ին Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը նրան հրավիրեց Խորհրդային Հայաստան և պարգևատրեց «Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ» պատվո բարձրագույն շքանշանով: Վեգները մահացավ Հռոմում 1978-ին, 91 տարեկան հասակում: Նրա մոխիրների մի մասը թաղված է Հայաստանում:

Վեգների ականավոր գործընկերն էր հրեա-ավստրիացի վիպասան, դրամատուրգ և բանաստեղծ Ֆրանց Վերֆելը: Նա հայտնի էր իր «Մուսա լեռան քառասուն օրը» վեպով, որը նկարագրել է հայերի դիմադրությունը օսմանյան զորքերին ցեղասպանության տարիներին:

Վերֆելը 1925 և 1929 թվականներին երկու անգամ այցելել է Մերձավոր Արևելք:  Գտնվելով Սիրիայի Դամասկոս քաղաքում, նա հանդիպել է ցեղասպանությունից մազապուրծ եղած և անմխիթար վիճակում գտնվող հայ երեխաներին, ինչը ոգեշնչել է նրան գրել «Մուսա լեռան քառասուն օրը»: Աշխարհահռչակ վեպը լույս է տեսել Գերմանիայում 1933 թվականին: Վերֆելը դասախոսություններ է կարդացել Հայոց ցեղասպանության մասին ամբողջ Գերմանիայում, որի հետևանքով նրան մեղադրեցին հակաթուրքական քարոզչություն տարածելու մեջ: Նացիստական Das Schwarze թերթը դատապարտեց նրան այն բանի համար, որ նա քարոզչություն է իրականացրել «հայերի դեմ գործած ենթադրյալ թուրքական սարսափների» դեմ: Նույն գերմանական թերթը, ակնարկելով հայերի և հրեաների միջև կապը, դատապարտեց «Ամերիկայի հայ հրեաներին՝ ԱՄՆ-ում Վերֆելի գրքի վաճառքին նպաստելու համար: Նացիստներն այրել են նրա գրքերը: Նա ստիպված է եղել փախչել և ի վերջո հաստատվել է Լոս Անջելեսում, որտեղ մահացել է 1945-ին: Նրա մարմինը վերաթաղվել է Վիեննայում 1975 թվականին:

Հետաքրքիր է, որ այս երկու նշանավոր հայամետ գրողները բախվեցին միմյանց, երբ Արմին Վեգները 1932 թ․ դեկտեմբերի 14-ին ծավալուն նամակ գրեց՝ խնդրելով Ֆրանց Վերֆելին չգրել իր վեպը՝ «Մուսա լեռա քառասուն օրը», քանի որ ինքը հայ ժողովրդի մասին քառահատոր աշխատություն գրելու ընթացքի մեջ է։ Վերֆելը 1932-ի դեկտեմբերի 23-ին կարճ նամակով պատասխանեց Վեգներին՝ բացատրելով, որ իրենց ծրագրած գրքերը չեն հակասում միմյանց, քանի որ դրանք վերաբերում էին Հայոց ցեղասպանության տարբեր ասպեկտներին: Ես կցանականայի շնորհակալություն հայտնել ԱՄՆ-ի Արմին Թ. Վեգների ընկերության նախագահ Զավեն Խաչատրյանին, որը գերմաներենից անգլերեն է թարգմանել երկու նամակները: Երկու նամակների գերմաներեն բնօրինակները պահվում են Շիլեր Ազգային թանգարանում (Shiller-Nationalmuseum) և Գերմանական գրականության արխիվում (Deutsches Literaturarchiv) Մարբախ/Նեքար, Գերմանիա։  Ահա հատվածներ այս երկու պատմական նամակներից․
Վեգները Բեռլինի իր տնից գրել է Վիեննայում գտնվող Վերֆելին․«Երբ մի քանի օր առաջ, երկարատև ու ծանր հիվանդությունից հետո ես Մերանից վերադարձա Բեռլին, առաջին բանը, որ իմ ընկերներն ասացին ինձ, և այն, որ կարդացի թերթում դրանից հետո այն էր, որ Ֆրանց Վերֆելը վեպ է գրում հայ ժողովրդի կործանման մասին։ Ես ընկերներիս աչքերում տեսա, որ նրանք վախենում էին ինձ վշտացնել այդ լուրով, որը նրանք չէին ուզում թաքցնել ինձանից։

Դուք պետք է իմանաք սիրելի ընկեր և վարպետ, որ ես ինքս մի ծավալուն վեպ էի գրում հայ ժողովրդի ճակատագրի մասին։ Ես զարմացած եմ, որ Դուք չեք լսել դրա մասին իմ բազմաթիվ հրապարակումների միջոցով, եթե ոչ այլ կերպ՝ Պրուսիայի արվեստի ակադեմիայի Պոեզիայի բաժնին ուղղված իմ նամակից։ 1930-ի աշնանը ես ավելի մանրամասն ներկայացրեցի իմ հայկական վեպի նախագիծը: Այս նամակը պատճառ հանդիսացավ, որ Ակադեմիան ինձ ավելի մեծ աջակցություն ցուցաբերեց դրա վրա աշխատելու համար։ Կամ, թերևս, Հայաստանի մասին գրած իմ գրառումների և գրական շրջանակներում հանրահայտ փաստով, որ ես կապված եմ եղել հայ ժողովրդի ճակատագրի զարգացումներին, ոգեշնչել եմ Ձեզ՝ անդրադառնալ այս ահռելի հարցին Ձեր սեփական ձևով։

Դուք կարող եք արդարացիորեն պատասխանել, որ պատմությունը յուրաքանչյուր մարդու և արվեստագետի գործունեության ոլորտն է, և որ ոչ ոք չի կարող խոչընդոտել տարածք ընտրելու նրանց գեղարվեստական ստեղծագործության համար, որը դուր է գալիս և հրապուրում է նրանց։ Այնուամենայնիվ, Դուք կհասկանաք, որ Ձեր ծրագրի ուղերձն ինձ մոտ որոշակի անհանգստություն առաջացրեց, երբ լսեք իմ և հայ ժողովրդի կործանման միջև ցկյանս կցորդի ճակատագրի մասին որպես մարդկային և գեղարվեստական փորձառություն։
Կարող է պատահել, և բազմիցս պատահել է, որ միևնույն նյութը գրավել է երկու բանաստեղծների միաժամանակ և միմյանցից անկախ (կամ նույնիսկ գիտակցաբար)։ Դա տեղի է ունեցել վերջերս, երկու դրամատուրգ, գրեթե միաժամանակ, պիես են գրել Պանամայի ջրանցքի մասին (նույն կերպ, երկու գրողներ գրել են «Կոպենիկի կապիտան» պիեսը): Այսպիսին է դժբախտությունը նրա, ով գալիս է ավելի ուշ, նույնիսկ եթե նա ավելի ուժեղ արվեստագետ է, և որպես հետևանք, նրա ստեղծագործության հաջողությունը տուժում է։ Նման դեպքում, նա կարող է կամ չի կարող հեշտությամբ հրաժարվել արվեստագետի գործերից մեկից։  Այնուամենայնիվ, վաղ թե ուշ նա պետք է հաղթահարի ձախողությունը։ Իմ դեպքում՝ սա իմ կյանքի գործն է։

1915-1917 թվականներին ես Թուրքիայի բանակի անդամ էի և սակավաթիվ եվրոպացի ականատեսներից մեկը դարձա հազարամյակների ընթացքում տեղի ունեցած մարդկության ամենասարսափելի ողբերգություններից մեկի, որը միգուցե զիջում էր միայն Առաջին աշխարհամարտի ողբերգությանը, որի մի մասն էր։ Քանի որ իմ հարաբերությունները Հայաստանի հետ ձգվում են դեպի մանկության տարիներ և իմ ընտանիքի կապերը Մերձավոր Արևելքի հետ գոյություն ունեին արդեն մի քանի սերունդ, ես անպատրաստ չէի զբաղվելու այս կործանիչ փորձառության մեջ: Իմ գրած առաջին վկայություններն ավելի շատ մարդկային էին, քան բանաստեղծական։  1919 թ․ գարնանը, նախքան Լեփսիուսի գրքերը կարող էին բացեիբաց հայտնվել գրախանութներում, Թեոդոր Վոլֆը հրատարակեց Berliner Tageblatt-ում իմ այն ժամանակվա հայտնի նամակը Վիլսոնին՝ հայ ժողովրդի կործանման մասին։ Ես Ձեզ ուղարկում եմ այդ նամակի պատճենը»։

Հարութ Սասունյան
«Կալիֆորնիա Կուրիեր» թերթի հրատարակիչ և խմբագիր
www.TheCaliforniaCourier.com
(Շարունակությունը՝ հաջորդ շաբաթ)
Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի



Աղբյուր` Panorama.am
Share |

Լրահոս

09:16
Դեկտեմբերի 25-ին փոխանակման կետերում դոլարի, ռուբլու և եվրոյի փոխարժեքներն աճել են
ՀՀ բանկերում այսօր՝ դեկտեմբերի 25-ին ժամը 09:00-ի դրությամբ, ԱՄՆ դոլարի առքի միջին փոխարժեքը կազմում  է 392.33 դրամ՝ նախորդ օրվա վերջի...
Աղբյուր` Panorama.am
09:06
«Ժողովուրդ». Հասմիկ Հակոբյանը, մինչև պատգամավոր դառնալը, եղել է «Կիսաբաց լուսամուտներ» հաղորդաշարի ադմինիստրատիվ աշխատակից
«Ժողովուրդ» թերթը գրում է. ծ«ԱԺ ՔՊ խմբակցության պատգամավոր Հասմիկ Հակոբյանը փոխել է խորհրդարանում իր՝ գիտության, կրթության,...
Աղբյուր` Panorama.am
09:04
«Հրապարակ». Եթե այդքան լավ աշխատել է, ինքը Խուդաթյանից է գոհ, Խուդաթյանը` իրենից, ո՞րն է ազատվելու պատճառը
«Հրապարակ» թերթը գրում է. «Նոր նախարարների նշանակմամբ նրանց տեղակալներն ավտոմատ ազատվեցին, մի մասը վերանշանակվեց, մյուս...
Աղբյուր` Panorama.am
09:03
«Ժողովուրդ». Ինչ ունեցվածք է հայտարարագրել Արուսյակ Ջուլհակյանը
«Ժողովուրդ» թերթը գրում է. «Գրիգոր Մինասյանի հեռանալուց հետո արդարադատության նախարարի թեկնածու դարձած Արուսյակ...
Աղբյուր` Panorama.am
09:01
«Հրապարակ». Փաշինյանի շոու-որոշումից ամենաշատը նեղվել են ԱԳՆ-ում
«Հրապարակ» թերթը գրում է. «Ծառայողական մեքենաները կրճատելու Նիկոլ Փաշինյանի շոու-որոշումից ամենաշատը նեղվել են ԱԳՆ-ում։...
Աղբյուր` Panorama.am
08:59
«Ժողովուրդ». Կոկաինի գործով ՀՀ իրավապահները իրավական աջակցության համար դիմում են ուղարկել նաև ԱՄՆ
«Ժողովուրդ» թերթը գրում է. «Առեղծվածային պայմաններում Հայաստանում հայտնված 1 տոննա կոկաինի գործով իրավապահները շարունակում...
Աղբյուր` Panorama.am
08:57
«Հրապարակ». ԱԺ ընդդիմությունը որոշել է կյանքի կոչել Արցախի ժողովրդի սոցիալ-տնտեսական իրավունքների հարցով քննիչ հանձնաժողովը
«Հրապարակ» թերթը գրում է. «Արցախի ժողովրդի սոցիալ-տնտեսական իրավունքների հարցով քննիչ հանձնաժողովն անցած շաբաթ նիստ է...
Աղբյուր` Panorama.am
08:55
«Ժողովուրդ». Ինչ էլ որ բացատրի Ավինյանը, անհնար է, որ տրամաբանական հնչի
«Ժողովուրդ» թերթը գրում է. «Ունենալով առնվազն վեց օր` ինչո՞ւ է քաղաքապետի ավիատոմսը գնվել «մեկ անձից»...
Աղբյուր` Panorama.am
08:53
«Հրապարակ». Ինչու չհրավիրվեց ԱԺ արտահերթ նիստ
«Հրապարակ» թերթը գրում է. «ԱԺ-ն տարեվերջյան ավանդական արտահերթ նիստեր այս տարի չգումարեց, որ կիսատ մնացած նախագծերն...
Աղբյուր` Panorama.am
08:28
Սասունյան. Ալիևները Լոնդոնում հարյուրավոր միլիոն դոլարներ արժողությամբ բազմաթիվ շենքերի սեփականատեր են
Կազմակերպված հանցավորության և կոռուպցիայի լուսաբանման նախագիծը (OCCRP) 2012 թվականին նախագահ Իլհամ Ալիևին ընտրել էր իր առաջին «Տարվա մարդ...
Աղբյուր` Panorama.am
08:25
Այսօր բազմաթիվ հասցեներում հոսանքազրկումներ են սպասվում
«Հայաստանի էլեկտրական ցանցեր» փակ բաժնետիրական ընկերությունը տեղեկացնում է, որ դեկտեմբերի 25-ին պլանային նորոգման աշխատանքներ...
Աղբյուր` Panorama.am
08:21
Երևանում այրվել է ավտոմեքենա, վարորդը տարբեր աստիճանի այրվածքներով տեղափոխվել է հիվանդանոց
Դեկտեմբերի 24-ին, ժամը 23:04-ին Ճգնաժամային կառավարման ազգային կենտրոն տեղեկություն է ստացվել, որ Երևան քաղաքի Վաղարշյան փողոցի և Կոմիտասի...
Աղբյուր` Panorama.am
08:14
Սյունիքի բարձրադիր գոտիների ավտոճանապարհներին մերկասառույց է
Փրկարար ծառայությունը տեղեկացնում է, որ ՀՀ տարածքում կա փակ ավտոճանապարհ։ Փակ է Արագածոտնի մարզում «Ամբերդ» բարձր լեռնային...
Աղբյուր` Panorama.am
08:00
Գովազդ ամաչկոտ ծնողների համար
Տեսած կլինեք այդ գովազդը՝ երեխան նամակ է գրում ձմեռ պապին, թե բա՝ սմարթֆոն եմ ուզում, հզոր տեսախցիկով։ Եթե միայն տեսախցիկ ուզեր, նույնիսկ չէի...
Աղբյուր` Panorama.am
07:51
Քովիդի պատճառով Փաշինյանն այսօր չի մասնակցի ԱՊՀ երկրների ղեկավարների ոչ պաշտոնական գագաթնաժողովին
«Մինչեւ օրվա վերջ որոշում կկայացնեմ վաղը ԵԱՏՄ բարձրագույն տնտեսական խորհրդի նիստին մասնակցել-չմասնակցելու վերաբերյալ»
Աղբյուր` Panorama.am
23:02
Պաշտոնական Վաշինգտոնն արձագանքել է Հայաստանին զինելու մասին Ալիևի մեղադրանքներին
Պաշտոնական Վաշինգտոնն արձագանքել է Հայաստանին զինելու մասին Ադրբեջանի նախագահի մեղադրանքներին՝ «Ազատությանը» հայտնելով, որ Միացյալ...
Աղբյուր` Panorama.am
22:27
Անհասկանալի հույզեր առաջացնող նկար.Քրիստինա Վարդանյան
Երևանի ավագանու անդամ, բժշկական գիտությունների թեկնածու Քրիստինա Վարդանյանը ֆեյսբուքյան իր էջում երևանի քաղաքային 8-րդ համարի ավտոբուսի...
Աղբյուր` Panorama.am
22:18
Նախորդ տարիներին կամավոր ատեստավորումը չհաղթահարած ուսուցիչները կարող են շարունակել իրենց աշխատանքը դպրոցներում. Ժաննա Անդրեասյան
ԿԳՄՍ նախարար Ժաննա Անդրեասյանը ֆեյսբուքյան իր էջում գրում է «Սիրելի ուսուցիչներ, նախորդ տարիներին կամավոր ատեստավորումը...
Աղբյուր` Panorama.am
22:03
Նոր Տարուց առաջ Երևանի քաղաքային իշխանությունը նոր «նվեր» մատուցեց երևանցինրին. Հայկ Մարության
Երևանի նախկին քաղաքապետա Հայկ Մարությանը ֆեյսբուքյան իր էջում գրում է. «Նոր Տարուց առաջ Երևանի քաղաքային իշխանությունը նոր...
Աղբյուր` Panorama.am
21:54
Նիկոլի մոտ տագնապ կա ոչ այդքան Արցախի դեմ գործած իր մեղքերի, որքան ՀՀ-ին սպառնացող ավելի մեծ աղետի մասով. Արտակ Զաքարյան
ՀՀԿ ԳՄ անդամ Արտակ Զաքարյանը գրում է. «Ի՞նչ է ցանկանում Նիկոլը խոսել նախագահների հետ: Ինչպես ինքն է ասում՝ բացի բանավեճից, ցանկանում...
Աղբյուր` Panorama.am
21:37
Ողբերգական ելքով բախվել են «Mini Cooper»-ն ու մոպեդը
Դեկտեմբերի 24-ին, ժամը 18:50-ի սահմաններում Խորենացի փողոցից դեպի Սարի թաղ տանող ճանապարհին բախվել են Երևանի բնակիչ 30-ամյա Արմեն Հ.-ի վարած...
Աղբյուր` Panorama.am
21:15
Մեղքերը քավելու, սխալները արադարցնելու նոր դրսևորում է․ Օսկանյանը՝ Փաշինյանի հայտարարության մասին
Նիկոլ  Փաշինյանի վերջին հայտարարությունը, որ իբրև 1994 թվականից ԼՂ շուրջ ընթացող  բանակցութունները միտված են եղել  Արցախը թողնել...
Աղբյուր` Panorama.am
21:13
Հայոց Հայրապետը հորդորեց սարկավագներին ամենայն ջանք ի գործ դնել բարձր պահելու Հայ Եկեղեցու բարի համբավը
Մայր Աթոռից հայտնում են, որ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսն ընդունել է սարկավագաց դասին «Դեկտեմբերի 24-ին Սուրբ Ստեփանոս Նախավկայի տոնի...
Աղբյուր` Panorama.am
20:47
Մայթը շինարարության նպատակով փակելու թույլտվություն տվել է անձամբ Տիգրան Ավինյանը․ Հայրումյան
Ակտիվիստ Էդուարդ Հայրումյանը գրում է․ «Դե ինչ սիրելիներ ջան, հիմք ընդունելով Սուրեն Սեմերջյանի դիմումը՝ Գայի պողոտայից դեպի Սամվել...
Աղբյուր` Panorama.am
20:31
Մասկը կպարզի առաջիկա ամիսներին, թե ինչպես է Կիևը ծախսել ԱՄՆ-ի փողերը․ քաղաքագետ
Ձեռնարկատեր և միլիարդատեր Իլոն Մասկը մոտակա ամիսներին կարող է պարզել, թե իրականում ուր են գնացել Ուկրաինա ուղարկված ամերիկյան գումարները։ ՌԻԱ...
Աղբյուր` Panorama.am
20:16
Ըստ թուրք մասնագետների՝ Թուրքիան կարող է առանցքային դեր խաղալ Եվրոպայի էներգետիկ ճգնաժամը մեղմելու գործում
Ուկրաինայի տարածքով ռուսական գազի տարանցումը կդադարեցվի 2025 թվականի հունվարի 1-ին, քանի որ լրանում է համապատասխան պայմանագրի գործողության...
Աղբյուր` Panorama.am
20:06
Արարատ Միրզոյանը շնորհավորել է Թորգերդուր Կատրինին
Արարատ Միրզոյանը շնորհավորել է Թորգերդուր Կատրինին՝ Իսլանդիայի արտգործնախարարի պաշտոնում նշանակվելու առթիվ․ «Սրտանց շնորհավորում եմ։...
Աղբյուր` Panorama.am
19:41
Երևանի բնակիչներին տուրքերի մեջ խեղդելու այս արատավոր վարքագիծը մերժում ենք, հորդորում ենք հրաժարական տալ․ Հրայր Կամենդատյան
Տնտեսագետ Հրայր Կամենդատյանը ֆեյսբուքյան իր էջում գրել է․ «Երևանում աղբահանության վճարի հաշվարկը կկատարվի ըստ բնակարանի մակերեսի...
Աղբյուր` Panorama.am
19:28
Ավելի քան 42 մլն դրամ են հատկացրել քաղաքապետարանի աշխատակիցներին տեղափոխելու համար․ Արմենակ Դանիելյան
2025թ․ բյուջեով 42 մլն 600 հազար դրամ է հատկացվել 6 ավտոբուսի համար, որոնք պետք է Երևանի քաղաքապետարանի աշխատակիցներին տնից տանեն աշխատանքի և...
Աղբյուր` Panorama.am
19:14
Ալեն Սիմոնյանը պարգևատրումներ է արել
ԱԺ նախագահ Ալեն Սիմոնյանը կարգադրություն է ստորագրել․ «Ղեկավարվելով «Ազգային ժողովի կանոնակարգ» սահմանադրական օրենքի 5-րդ...
Աղբյուր` Panorama.am

Տեսանյութեր

Գիշեր-ցերեկ կաշխատենք, միայն առաջվա Հայաստանում ապրենք. Քաղաքացիները՝ աշխատաժամանակի կրճատման մասին
14:54 24/12/2024

Գիշեր-ցերեկ կաշխատենք, միայն առաջվա Հայաստանում ապրենք. Քաղաքացիները՝ աշխատաժամանակի կրճատման մասին

Հետևեք մեզ և ծանոթացեք թարմ լուրերին!

Ամենից շատ կարդացված նյութեր

{"core.blocks.header.spell_message1":"\u0546\u0577\u057e\u0561\u056e \u057d\u056d\u0561\u056c\u0568` ","core.blocks.header.spell_message2":"\u0548\u0582\u0572\u0561\u0580\u056f\u0565\u055e\u056c \u0570\u0561\u0572\u0578\u0580\u0564\u0561\u0563\u0580\u0578\u0582\u0569\u0575\u0578\u0582\u0576 \u057d\u056d\u0561\u056c\u056b \u0574\u0561\u057d\u056b\u0576:"}