Քաղաքական 10:26 04/09/2019 Հայաստան

Սասունյան. Արմին Վեգները խնդրել է Ֆրանց Վերֆելին չգրել իր «Մուսա լեռան քառասուն օրը» վեպը (Մաս I)

Գերմանացի զինվոր և բժիշկ Արմին Վեգներն Օսմանյան կայսրություն էր ուղարկվել Առաջին աշխարհամարտի տարիներին, երբ երկու երկրները դաշնակիցներ էին: Վեգները տեղակայվել էր Սիրիայի և Միջագետքի Բաղդադի երկաթուղու շրջակայքում, որտեղ նա ականատես է եղել հայերի տեղահանություններին ու զանգվածային սպանություններին՝ հետագայում հայտնի որպես Հայոց ցեղասպանություն: Նա մի քանի գիրք է գրել՝ նկարագրելով ականատեսի իր վկայությունները:

Հակառակ Հայոց ցեղասպանության տարիներին լուսանկարներ չանելու Օսմանյան կայսրության արգելքին, Վեգները հարյուրավոր բացառիկ լուսանկարներ է արել և դրանք թաքուն տեղափոխել Գերմանիա: Օսմանյան կառավարության պահանջով նրան ձերբակալեցին, իսկ նրա որոշ լուսանկարներ՝ ոչնչացվեցին: Սակայն նրան հաջողվեց իր գոտում թաքցնել շատ այլ նեգատիվներ: 1919 թ.-ին Վեգները Խաղաղության համաժողովում նամակ ուղարկեց ԱՄՆ նախագահ Վուդրո Վիլսոնին՝  հանդես գալով ի պաշտպանություն Հայաստանի անկախության:

1921-ին Վեգները վկայություն տվեց Սողոմոն Թեհլիրյանի դատավարության ժամանակ, որը մեղադրվում էր Բեռլինում Հայոց ցեղասպանության կազմակերպիչ Թալեաթ փաշայի սպանության մեջ: Գերմանիայի դատարանը անմեղ ճանաչեց Թեհլիրյանին և ազատեց բանտից: 1927-28-ին Վեգներն իր կնոջ հետ այցելեց Խորհրդային Միություն և Խորհրդային Հայաստան: 1968-ին Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը նրան հրավիրեց Խորհրդային Հայաստան և պարգևատրեց «Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ» պատվո բարձրագույն շքանշանով: Վեգները մահացավ Հռոմում 1978-ին, 91 տարեկան հասակում: Նրա մոխիրների մի մասը թաղված է Հայաստանում:

Վեգների ականավոր գործընկերն էր հրեա-ավստրիացի վիպասան, դրամատուրգ և բանաստեղծ Ֆրանց Վերֆելը: Նա հայտնի էր իր «Մուսա լեռան քառասուն օրը» վեպով, որը նկարագրել է հայերի դիմադրությունը օսմանյան զորքերին ցեղասպանության տարիներին:

Վերֆելը 1925 և 1929 թվականներին երկու անգամ այցելել է Մերձավոր Արևելք:  Գտնվելով Սիրիայի Դամասկոս քաղաքում, նա հանդիպել է ցեղասպանությունից մազապուրծ եղած և անմխիթար վիճակում գտնվող հայ երեխաներին, ինչը ոգեշնչել է նրան գրել «Մուսա լեռան քառասուն օրը»: Աշխարհահռչակ վեպը լույս է տեսել Գերմանիայում 1933 թվականին: Վերֆելը դասախոսություններ է կարդացել Հայոց ցեղասպանության մասին ամբողջ Գերմանիայում, որի հետևանքով նրան մեղադրեցին հակաթուրքական քարոզչություն տարածելու մեջ: Նացիստական Das Schwarze թերթը դատապարտեց նրան այն բանի համար, որ նա քարոզչություն է իրականացրել «հայերի դեմ գործած ենթադրյալ թուրքական սարսափների» դեմ: Նույն գերմանական թերթը, ակնարկելով հայերի և հրեաների միջև կապը, դատապարտեց «Ամերիկայի հայ հրեաներին՝ ԱՄՆ-ում Վերֆելի գրքի վաճառքին նպաստելու համար: Նացիստներն այրել են նրա գրքերը: Նա ստիպված է եղել փախչել և ի վերջո հաստատվել է Լոս Անջելեսում, որտեղ մահացել է 1945-ին: Նրա մարմինը վերաթաղվել է Վիեննայում 1975 թվականին:

Հետաքրքիր է, որ այս երկու նշանավոր հայամետ գրողները բախվեցին միմյանց, երբ Արմին Վեգները 1932 թ․ դեկտեմբերի 14-ին ծավալուն նամակ գրեց՝ խնդրելով Ֆրանց Վերֆելին չգրել իր վեպը՝ «Մուսա լեռա քառասուն օրը», քանի որ ինքը հայ ժողովրդի մասին քառահատոր աշխատություն գրելու ընթացքի մեջ է։ Վերֆելը 1932-ի դեկտեմբերի 23-ին կարճ նամակով պատասխանեց Վեգներին՝ բացատրելով, որ իրենց ծրագրած գրքերը չեն հակասում միմյանց, քանի որ դրանք վերաբերում էին Հայոց ցեղասպանության տարբեր ասպեկտներին: Ես կցանականայի շնորհակալություն հայտնել ԱՄՆ-ի Արմին Թ. Վեգների ընկերության նախագահ Զավեն Խաչատրյանին, որը գերմաներենից անգլերեն է թարգմանել երկու նամակները: Երկու նամակների գերմաներեն բնօրինակները պահվում են Շիլեր Ազգային թանգարանում (Shiller-Nationalmuseum) և Գերմանական գրականության արխիվում (Deutsches Literaturarchiv) Մարբախ/Նեքար, Գերմանիա։  Ահա հատվածներ այս երկու պատմական նամակներից․
Վեգները Բեռլինի իր տնից գրել է Վիեննայում գտնվող Վերֆելին․«Երբ մի քանի օր առաջ, երկարատև ու ծանր հիվանդությունից հետո ես Մերանից վերադարձա Բեռլին, առաջին բանը, որ իմ ընկերներն ասացին ինձ, և այն, որ կարդացի թերթում դրանից հետո այն էր, որ Ֆրանց Վերֆելը վեպ է գրում հայ ժողովրդի կործանման մասին։ Ես ընկերներիս աչքերում տեսա, որ նրանք վախենում էին ինձ վշտացնել այդ լուրով, որը նրանք չէին ուզում թաքցնել ինձանից։

Դուք պետք է իմանաք սիրելի ընկեր և վարպետ, որ ես ինքս մի ծավալուն վեպ էի գրում հայ ժողովրդի ճակատագրի մասին։ Ես զարմացած եմ, որ Դուք չեք լսել դրա մասին իմ բազմաթիվ հրապարակումների միջոցով, եթե ոչ այլ կերպ՝ Պրուսիայի արվեստի ակադեմիայի Պոեզիայի բաժնին ուղղված իմ նամակից։ 1930-ի աշնանը ես ավելի մանրամասն ներկայացրեցի իմ հայկական վեպի նախագիծը: Այս նամակը պատճառ հանդիսացավ, որ Ակադեմիան ինձ ավելի մեծ աջակցություն ցուցաբերեց դրա վրա աշխատելու համար։ Կամ, թերևս, Հայաստանի մասին գրած իմ գրառումների և գրական շրջանակներում հանրահայտ փաստով, որ ես կապված եմ եղել հայ ժողովրդի ճակատագրի զարգացումներին, ոգեշնչել եմ Ձեզ՝ անդրադառնալ այս ահռելի հարցին Ձեր սեփական ձևով։

Դուք կարող եք արդարացիորեն պատասխանել, որ պատմությունը յուրաքանչյուր մարդու և արվեստագետի գործունեության ոլորտն է, և որ ոչ ոք չի կարող խոչընդոտել տարածք ընտրելու նրանց գեղարվեստական ստեղծագործության համար, որը դուր է գալիս և հրապուրում է նրանց։ Այնուամենայնիվ, Դուք կհասկանաք, որ Ձեր ծրագրի ուղերձն ինձ մոտ որոշակի անհանգստություն առաջացրեց, երբ լսեք իմ և հայ ժողովրդի կործանման միջև ցկյանս կցորդի ճակատագրի մասին որպես մարդկային և գեղարվեստական փորձառություն։
Կարող է պատահել, և բազմիցս պատահել է, որ միևնույն նյութը գրավել է երկու բանաստեղծների միաժամանակ և միմյանցից անկախ (կամ նույնիսկ գիտակցաբար)։ Դա տեղի է ունեցել վերջերս, երկու դրամատուրգ, գրեթե միաժամանակ, պիես են գրել Պանամայի ջրանցքի մասին (նույն կերպ, երկու գրողներ գրել են «Կոպենիկի կապիտան» պիեսը): Այսպիսին է դժբախտությունը նրա, ով գալիս է ավելի ուշ, նույնիսկ եթե նա ավելի ուժեղ արվեստագետ է, և որպես հետևանք, նրա ստեղծագործության հաջողությունը տուժում է։ Նման դեպքում, նա կարող է կամ չի կարող հեշտությամբ հրաժարվել արվեստագետի գործերից մեկից։  Այնուամենայնիվ, վաղ թե ուշ նա պետք է հաղթահարի ձախողությունը։ Իմ դեպքում՝ սա իմ կյանքի գործն է։

1915-1917 թվականներին ես Թուրքիայի բանակի անդամ էի և սակավաթիվ եվրոպացի ականատեսներից մեկը դարձա հազարամյակների ընթացքում տեղի ունեցած մարդկության ամենասարսափելի ողբերգություններից մեկի, որը միգուցե զիջում էր միայն Առաջին աշխարհամարտի ողբերգությանը, որի մի մասն էր։ Քանի որ իմ հարաբերությունները Հայաստանի հետ ձգվում են դեպի մանկության տարիներ և իմ ընտանիքի կապերը Մերձավոր Արևելքի հետ գոյություն ունեին արդեն մի քանի սերունդ, ես անպատրաստ չէի զբաղվելու այս կործանիչ փորձառության մեջ: Իմ գրած առաջին վկայություններն ավելի շատ մարդկային էին, քան բանաստեղծական։  1919 թ․ գարնանը, նախքան Լեփսիուսի գրքերը կարող էին բացեիբաց հայտնվել գրախանութներում, Թեոդոր Վոլֆը հրատարակեց Berliner Tageblatt-ում իմ այն ժամանակվա հայտնի նամակը Վիլսոնին՝ հայ ժողովրդի կործանման մասին։ Ես Ձեզ ուղարկում եմ այդ նամակի պատճենը»։

Հարութ Սասունյան
«Կալիֆորնիա Կուրիեր» թերթի հրատարակիչ և խմբագիր
www.TheCaliforniaCourier.com
(Շարունակությունը՝ հաջորդ շաբաթ)
Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի



Աղբյուր` Panorama.am
Share |

Լրահոս

23:07
Արթուր Պողոսյանը` Քննչական կոմիտեի նախագահի պաշտոնի թեկնածու
«Արթուր Պողոսյանի թեկնածությունն առաջադրել եմ Քննչական կոմիտեի նախագահի պաշտոնում»,-Հանրային հեռուստատեսությանը տված հարցազրույցում...
Աղբյուր` Panorama.am
22:56
Սաակաշվիլին հեղաշրջման կոչ է անում. Մամուկա Մդինարաձե
Վրաստանի նախկին նախագահ Միխեիլ Սաակաշվիլին կոչ է անում քաղաքացիներին երկրում հեղաշրջում իրականացնել՝ ասելով, որ ցուցարարները պետք է ավելի շատ...
Աղբյուր` Panorama.am
22:03
ՀՀ ԶՈՒ հավաքականը թիմային աղյուսակում հունահռոմեական ոճում զբաղեցրել է 3-րդ հորիզոնականը. ՀՀ ՊՆ
ՀՀ ՊՆ-ից հայտնում են, որ ըմբշամարտի զինվորականների աշխարհի առաջնության վերջնարդյունքում ՀՀ ԶՈՒ հավաքականը թիմային աղյուսակում հունահռոմեական...
Աղբյուր` Panorama.am
21:55
ՔՊ-ական Կարեն Սարուխանյանը վստահեցնում է, որ լավ քնելու համար բարբիտուրատներ պարունակող Կորվալոլ է խմել
ԱԺ ՔՊ-ական պատգամավոր Կարեն Սարուխանյանը գրում է. «2023թ. դեկտեմբերին, երբ «Քաղաքացիական պայմանագիր»  կուսակցությունը...
Աղբյուր` Panorama.am
21:34
Արամ Առաջինը Լիբանանի հայկական կուսակցապետերի և պատգամավորների հետ խորհրդակցություն է անցկացրել
Մեծին տան Կիլիկիո կաթողիկոսությունից հայտնում են, որ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա․ Վեհափառ Հայրապետի հրավերով, Հայ հոգևոր պետերի և Լիբանանի հայ քաղաքական...
Աղբյուր` Panorama.am
21:15
Առաջիկա օրերին սպասվում է ձյուն
ՇՄՆ «Հիդրոօդերևութաբանության և մոնիթորինգի կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի տնօրեն Լևոն Ազիզյանը գրում է. Նոյեմբերի 25-ի գիշերն առանձին...
Աղբյուր` Panorama.am
20:58
ՀՀ ՆԳՆ-ն որոշակիորեն արտաքին կառավարման տակ է գտնվում․ Ստեփան Դանիելյան
 «Իմ մոտ այն տպավորությունն է, որ գոնե ՆԳ նախարարության առումով արդեն ուղղակիորեն Հայաստանն արտաքին կառավարման տակ է գտնվում...
Աղբյուր` Panorama.am
20:33
Ես այդ խնդիրը լուծելու եմ կացնային ձևով․ Նիկոլ Փաշինյան
Նիկոլ Փաշինյանը հարցազրույց է տվել Հանրային հեռուստաընկերությանը և այդ մասին իր ֆեկսբուքյան էջում.․ «Հարցազրույցս Հանրային...
Աղբյուր` Panorama.am
20:23
Մուշեղ Մկրտչյանը՝ ըմբշամարտի զինվորականների աշխարհի առաջնության բրոնզե մեդալակիր
ՀՀ ԶՈՒ հավաքականի անդամ, ժամկետային զինծառայող Մուշեղ Մկրտչյանը (92 կգ) հաղթեց Հնդկաստանի մասնակցին և նվաճեց Երևանում անցկացվող ըմբշամարտի...
Աղբյուր` Panorama.am
20:10
Ճիշտ հոր պես․ Քիմ Քարդաշյանը սովորում է իրավաբանության յոթերորդ կուրսում
 Քիմ Քարդաշյանը ոչ միայն ռեալիթի աստղ է, գործարար և բազմազավակ մայր։ Նա նաև ջանասեր իրավագիտության ուսանող է։ Այս մասին գրում է...
Աղբյուր` Panorama.am
19:59
Տասը տարի առաջ այս օրը․․․ ․ Տիգրան Աբրահամյան
«Պատիվ ունեմ» խմբակցության պատգամավոր Տիգրան Աբրահամյանը գրում է․ «10 տարի առաջ այս օրը, Պաշտպանության բանակի հատուկ...
Աղբյուր` Panorama.am
19:47
Վաղվա «Իմնեմնիմի»-ի հիմնական ֆոկուսը լինելու է «հերձելու» վրա․ Նարեկ Սամսոնյան
«Իմնեմնիմի» փոդքասթի վարող Նարեկ Սամսոնյանը գրում է․ «Վաղվա «Իմնեմնիմի»-ի հիմնական ֆոկուսը լինելու ա...
Աղբյուր` Panorama.am
19:36
Թռչնամսում հայտնաբերվել են մանրէաբանական անհամապատասխանություններ․ ՍԱՏՄ
 ՀՀ սննդամթերքի անվտանգության տեսչական մարմնի ստուգումների արդյունքում կասեցվել է «Ոսկե հավիկ պլյուս» ՍՊԸ-ին պատկանող թռչնամսի...
Աղբյուր` Panorama.am
19:24
«Արտաշատ» ԲԿ-ն որպես կարմիր գիծ առողջապահությունում. Ծաղիկ Վարդանյան
«Առողջության իրավունք» իրավապաշտպան ՀԿ համանախագահ Ծաղիկ Վարդանյանը գրում է․ «ԱՐՏԱՇԱՏԻ ԲԺՇԿԱԿԱՆ ԿԵՆՏՐՈՆԸ ՈՐՊԵՍ ԿԱՐՄԻՐ ԳԻԾ...
Աղբյուր` Panorama.am
19:09
Սարգիս Գալստյանը մեղավոր ճանաչվեց լրտեսության համար և դատապարտվեց 18 տարվա ազատազրկման
Լրտեսության համար մեղադրվող Լեռնային Ղարաբաղի նախկին պաշտոնյա, Ստեփանակերտում մոտ կես տարի մնալուց հետո Հայաստան տեղափոխված Սարգիս Գալստյանը...
Աղբյուր` Panorama.am
18:55
Փոքր պետություններն իրավունք չունեն սխալներ գործել․ Արտակ Զաքարյան
ՀՀԿ ԳՄ անդամ Արտակ Զաքարյանը գրել է. «2018թ. ապրիլի 17-ին, երբ հասարակության մի հատվածը, Նիկոլի հետ փողոցներն ընկած, փոփոխությունների...
Աղբյուր` Panorama.am
18:41
Էրդողան․ Մեր արտաքին առևտրի դեֆիցիտի ամենամեծ պատճառը էներգիայի դիմաց վճարելն է
Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը Ստամբուլում մասնակցել է «‎Anadօlu» պետական լրատվական գործակալության էներգետիկ ֆորումին,...
Աղբյուր` Panorama.am
18:28
Արփի Դավոյանը կնշանակվի ՊՎԾ պետ
Oragir.News-ի տեղեկություններով, առաջիկայում ԱԺ «Քաղաքացիական պայմանագիր» խմբակցության պատգամավոր Արփի Դավոյանը կնշանակվի ՊՎԾ պետի...
Աղբյուր` Panorama.am
18:12
Ազգային ողբերգություն է ունենալ մի իշխանություն, որը լեգիտիմացնում է Ցեղասպանությունը․ Լիլիթ Գալստյան
 «Հայաստան» խմբակցության պատգամավորնոր Լիլիթ Գալստյանը գրում է․ «Ազգային ողբերգություն է ունենալ մի իշխանություն, որը...
Աղբյուր` Panorama.am
18:04
Դժբախտ պատահարի հետևանքով մաhաgել է Հայաստանի կարատեի առաջնությունների բազմակի չեմպիոն Մկրտիչ Ղազարյանը
Այսօր դժբախտ պատահարի հետևանքով կյանքից անժամանակ հեռացել է Հայաստանի կարատեի ազգային ֆեդերացիայի մարզիկ Մկրտիչ Ղազարյանը: Լուրը հայտնում...
Աղբյուր` Panorama.am
18:00
Ախալքալաքում տարածված է կոկսակի վիրուսը
Ախալքալաքի մունիցիպալիտետում վերջերս տարածում է ստացել կոկսակի վիրուսը։ Jnews-ի հաղորդմամբ, հիվանդությունն Ախալքալաքում առաջին անգամն է...
Աղբյուր` Panorama.am
17:53
Բնակարանային գողությունը բացահայտվել է դատագենետիկական փորձաքննության եզրակացության արդյունքում
Այս տարվա  հունիսի 1-ին` ժամը 10։30-ին, անհայտ անձը Երևան քաղաքի Մամիկոնյանց փողոցի բնակարաններից մեկի պատուհանից ապօրինի մուտք էր գործել...
Աղբյուր` Panorama.am
17:44
Հայտնի են 2025 թվականի տարվա թռչնի քվեարկության արդյունքները
Հայտնի են «Տարվա թռչուն 2025» քվեարկության արդյունքները։ Ձայները բաժանվել են հետևյալ կերպ. 1․ Հայկական որոր (Larus armenicus)՝...
Աղբյուր` Panorama.am
17:30
Թալանում ու թալանում են, խաբելով, ստով ո՞ւմ փորն է կշտանում. Քաղաքացիները՝ թանկացումների մասին
Այս տարվա ընթացքում առաջին անհրաժեշտության տարբեր ապրանքներ, ծառայություններ թանկացել են, թեև ոչ աշխատավարձը, ոչ թոշակը գրեթե չի բարձրացել։...
Աղբյուր` Panorama.am
17:30
ՃՏՊ Աշտարակ-Ապարան ավտոճանապարհին․ կան տուժածներ
Նոյեմբերի 22-ին, ժամը 15:28-ին Արագածոտնի մարզային փրկարարական վարչության ճգնաժամային կառավարման կենտրոն ահազանգ է ստացվել, որ Աշտարակ-Օհանավան...
Աղբյուր` Panorama.am
16:59
2024 թ.-ին մեկնարկած թանկացումներն ավելի մեծ թափով կշարունակվեն 2025 թ.-ին
Չկարողանալավ տնտեսության մեջ իրական աճ ապահովել՝ Հայաստանի կառավարությունը որդեգրել է ծառայությունների, գների թանկացման և հարկերի բարձրացման...
Աղբյուր` Panorama.am
16:37
Սիսիան-Կապան ավտոճանապարհին ավտոցիստեռնը բախվել է բետոնե արգելապատնեշին, վնասել ջրագիծը և հայտնվել Որոտան գետում
Նոյեմբերի 22-ին, ժամը 11:10-ին Սյունիքի մարզային փրկարարական վարչության ճգնաժամային կառավարման կենտրոն ահազանգ է ստացվել, որ Շամբի ՀԷԿ-ի...
Աղբյուր` Panorama.am
16:37
Նոր կառուցվող էլիտար շենքի շինհրապարակում բետոնախառնիչը կողաշրջվել է. Կա վիրավոր
Այսօր՝ նոյեմբերի 22-ին, արտակարգ դեպք է տեղի ունեցել Երևանում: Shamshyan.com-ը հայտնում է, որ ժամը 12:40-ի սահմաններում Արշակունյաց 23/7...
Աղբյուր` Panorama.am

Տեսանյութեր

Թալանում ու թալանում են , խաբելով, ստով ո՞ւմ փորն է կշտանում. Քաղաքացիները՝ թանկացումների մասին
17:35 22/11/2024

Թալանում ու թալանում են , խաբելով, ստով ո՞ւմ փորն է կշտանում. Քաղաքացիները՝ թանկացումների մասին

Հետևեք մեզ և ծանոթացեք թարմ լուրերին!

Ամենից շատ կարդացված նյութեր

{"core.blocks.header.spell_message1":"\u0546\u0577\u057e\u0561\u056e \u057d\u056d\u0561\u056c\u0568` ","core.blocks.header.spell_message2":"\u0548\u0582\u0572\u0561\u0580\u056f\u0565\u055e\u056c \u0570\u0561\u0572\u0578\u0580\u0564\u0561\u0563\u0580\u0578\u0582\u0569\u0575\u0578\u0582\u0576 \u057d\u056d\u0561\u056c\u056b \u0574\u0561\u057d\u056b\u0576:"}