«Հովհաննես Թումանյան. Նորահայտ փաստաթղթեր»
Հրատարակվել է պատմական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ, ՀՀ ԳԱԱ պատմության ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող Համո Սուքիասյանի «Հովհաննես Թումանյան. Նորահայտ փաստաթղթեր» գիրքը, ուր առաջին անգամ հրատարակվել են բանաստեղծի գործունեությունն արտացոլող մինչ այս անտիպ շուրջ 60 փաստաթղթեր: Panorama.am-ը զրուցել է պատմաբանի հետ։
Panorama.am -Ինչո՞ւ որոշեցիք անդրադառնալ Թումանյանին և ի՞նչ բացահայտումներ, անակնկալներ եղան Ձեզ համար,, որ փոխանցել եք նաև ընթերցողին։
Հ. Սուքիասյան- Ինչպես շատ-շատերը, ես նույնպես մանկուց առանձնահատուկ սեր եմ տածել Ամենայն հայոց բանաստեղծ Հովհաննես Թումանյանի ստեղծագործությունների հանդեպ, հափշտակությամբ կարդացել նրա հեքիաթները, բանաստեղծությունները, պոեմներն ու քառյակները: Արդեն ուսանողական տարիներին առիթ ունեցա ընթերցել նաև նրա հրապարակախոսական հոդվածները, նամակներն ու ելույթները, ինչը հնարավորություն տվեց նորովի բացահայտել Թումանյանին:
2007 թվականից Հայաստանի ազգային արխիվում կատարած գիտահետազոտական աշխատանքների ընթացքում ինձ հանդիպել են Թումանյանի հասարակական բազմաշերտ գործունեությանը վերաբերող բազմաթիվ փաստաթղթեր, որոնց զգալի մասը, ինչպես պարզեցի, անտիպ էր: Ամենայն հայոց բանաստեղծի և նրա ստեղծագործությունների հանդեպ ունեցած անսահման սերը պատճառ է հանդիսացել, որպեսզի հավաքեմ, ծանոթագրեմ դրանք՝ ապագայում հրատարակելու նպատակով:
Գուցե՞ այստեղ որոշակի դեր ունի նաև Մեծ բանաստեղծի կրտսեր հայրենակիցը հանդիսանալու հանգամանքը: Որոշ փաստաթղթերի վերծանությունը շաբաթներ է տևել: Անցած տասնամյակում առիթ եմ ունեցել հայտնաբերածս փաստաթղթերից որոշների մասին հաղորդումներ ներկայացնելու Հովհաննես Թումանյանին նվիրված գիտաժողովների ժամանակ: Բանաստեղծի ծննդյան 150-ամյակը, ինչպես նաև պատմաբան ու գրականագետ գործընկերներիս հորդորները առիթ հանդիսացան, որպեսզի ի մի բերեմ և հրատարակության պատրաստեմ հավաքածս փաստաթղթերը: Արդյունքում Հայաստանի ԳԱԱ պատմության ինստիտուտի գիտական խորհրդի երաշխավորությամբ և ակադեմիկոս Աշոտ Մելքոնյանի խմբագրությամբ լույս աշխարհ եկավ իմ կազմած «Հովհաննես Թումանյան. Նորահայտ փաստաթղթեր» խորագրով փաստաթղթերի սույն ժողովածուն:
Այն հրատարակության պատրաստելիս ինձ համար մի շարք բացահայտումներ եղան: Դրանցից մեկն այն է, որ Հովհաննես Թումանյանը հանդիսացել է նորաստեղծ Հայաստանի Հանրապետության առաջին դիվանագետներից մեկը. 1918 թ. հուլիսի 1-ին Սամսոն Հարությունյանի ղեկավարած պատվիրակության կազմում թուրքերի հետ բանակցելու նպատակով նա մեկնել է Բաթում: Այդ փաստաթղթերը հիմք հանդիսացան մինչ այս չուսումնասիրված նշյալ խնդրի վերաբերյալ առանձին հոդված պատրաստելու համար:
Panorama.am –Ի՞նչ նոր բան կիմանանք Հովհաննես Թումանյանի մասին։
Հ. Սուքիասյան- Գրքում հրատարակված թվով 59 փաստաթղթերը նոր տեղեկություններ են պարունակում Հովհաննես Թումանյանի կյանքի, հասարակական բազմաշերտ գործունեության (այդ թվում՝ Հայ հայրենակցական միությունների միության կենտրոնական խորհրդի և Հայաստանի օգնության կոմիտեի հիմնադրման ու գործունեության), նրա հիսնամյակի և վաթսունամյակի տոնակատարությունների, ստեղծագործությունների տպագրության, տարածման, հետմահու ստեղծագործությունների գնահատմանխնդրի վերաբերյալ: Ժամանակագրական տեսակետից դրանք վերաբերում են 1918–1929 թվականներին և տեղ չեն գտել գրողի 10 հատորանոց երկերի լիակատար ժողովածուի բուն տեքստում և ծանոթագրություններում:
Այս փաստաթղթերը լրացնում են բանաստեղծի ԵԼԺ-ում հրատարակված վավերագրերի տեղեկությունները՝ նոր մանրամասներ բացահայտելով նրա հանրօգուտ գործունեության վերաբերյալ:
Տեսնում ենք, թե հայության համար ճակատագրական ժամանակահատվածում՝ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ավարտական փուլում և հաջորդ տարիներին Թումանյանը, ով անբուժելի հիվանդությամբ էր տառապում, ինչպիսի գերմարդկային ջանքեր էր գործադրում արևելահայության բեկորները պահպանելու, հայ գաղթականների անհամար կարիքները դարմանելունպատակով:
Panorama.am- Հիմնականում ո՞ր շրջանակներում ավելի շատ տարածում կգտնի՝ ուսումնասիրողների, գրականագետների, բանասերներ....
Հ. Սուքիասյան- Փաստաթղթերի սույն ժողովածուն առաջին հերթին ուղղված է բանասերներին ու պատմաբաններին, Հովհաննես Թումանյանի կյանքը, հասարակական գործունեությունն ու ստեղծագործությունների պատմությունը հետազոտողներին: Վստահ եմ նաև, որ յուրաքանչյուր թումանյանասեր այս փաստաթղթերն ընթերցելիս բազմաթիվ հետաքրքիր տեղեկություններ կհայտնաբերի Ամենայն հայոց բանաստեղծի մասին, իր համար նորովի կբացահայտի նրան: Ուստի հույս ունեմ, որ այս գիրքն ընթերցողների համեմատաբար մեծ լսարան կունենա:
Panorama.am-Շնորհակալություն։
Լուսանկարները՝ Հ. Սուքիասյանի ֆեյսբուքյան էջից։
Լրահոս
Տեսանյութեր
Վ.Հակոբյան. Ռուսաստանի հետախուզությունն ասում է՝ գիտենք, ինչ փողեր են գալիս, ում գրպաններն են մտնում