Ձեր վստահելի աղբյուրը

Ս. Գրիգորյան, GPARTNERS իրավաբանական գրասենյակից, պատասխանում է հարցադրումների.

-Կառավարությունը նախատեսվում է ներդնել առանց մեղադրական դատավճռի ապօրինի ծագում ունեցող գույքի բռնագանձման ինստիտուտը: Ի՞նչ կարծքի ունեք այդ Նախագծի վերաբերյալ:

-Նշված նախագիծն ուսումնասիրելիս՝ պարզ է դառնում, որ այն ունի մի շարք լուրջ բացեր և անորոշ կարգավորումներ: Ապօրինի գույքի բռնագանձման ինստիտուտի վերաբերյալ միջազգային լավագույն փորձը համակարգելու նպատակով Համաշխարհային բանկի նախաձեռնությամբ 2009 թվականին մշակվել է համապարփակ ուղեցույց, որտեղ ամրագրված են այս ինստիտուտի հիմնական սկզբունքները, մոտեցումները, ուշադրության արժանի այլ կարգավորումներ: Ուստի, ծայրահեղ անհրաժեշտ է այս օրենքի նախագիծը մշակելիս հնարավորինս սպառիչ կերպով ուսումնասիրության և վերլուծության ենթարկել նշված փաստաթուղթը՝ փորձելով Նախագիծը առավելագույնս համապատասխանեցնել վերջինիս: Օրենքի նախագիծը ներկայիս խմբագրությամբ չի համապատասխանում նշված ուղեցույցին, միջազգային լավագույն փորձին:

-Ինչպիսի՞ բացերի օրինակ կարող եք բերել:
-Խնդիրներից մեկը վերաբերում է անձի պաշտպանության միջոցներին։ Թեև քրեական և քաղաքացիական վարույթների տարանջատման գաղափարը նորույթ չէ, սակայն անհրաժեշտ է ապահովել, որ քաղաքացիական վարույթի շրջանակներում ևս անձը ողջամիտ հնարավորություն ունենա օգտվելու նաև պաշտպանության այն միջոցներից, որոնք հասու են վերջինիս քրեական վարույթի շրջանակներում։ Ինչպես գիտենք, քրեական վարույթի շրջանակներում նշված պաշտպանության միջոցների շրջանակը շատ ավելի լայն է, ուստի կարևոր է, որ գույքի բռնագանձման քաղաքացիական և քրեական վարույթների տարանջատումը ցանկացած պարագայում չոտնահարի անձի հիմնական իրավունքներն ու օրինական շահերը, երաշխիքները։

Մասնավորապես, Նախագիծն ուսումնասիրելիս, տեսնում ենք, որ գույքի քաղաքացիական բռնագանձման նախնական՝ ուսումնասիրության փուլում իրավասու մարմինը փաստացի իրականացնում է ֆինանսական բնույթի հետաքննություն՝ առանց ծանուցելու շահագրգիռ անձին։ Ուսումնասիրության ողջ ընթացքը գաղտնի է, շահագրգիռ անձին հնարավորություն է ընձեռնվում ծանոթանալու ուսումնասիրության ընթացքում ստացված նյութերին միայն ուսումնասիրության նախնական ամփոփումից հետո, և այդ ժամանակ էլ վերջինս հնարավորություն է ստանում նյութերի վերաբերյալ ներկայացնելու իր դիրքորոշումը։ Սակայն, անհասկանալի է, թե նշված դիրքորոշումն ինչ իրավական հետևանք է առաջ բերում: Այսպիսով, վարույթի այս փուլում անձը, փաստորեն, զրկված է համարժեք պաշտպանության իր իրավունքից։

Ուշադրության արժանի ևս մեկ հանգամանք․ Նախագծի 25-րդ հոդվածի համաձայն՝ ապօրինի ծագում ունեցող գույքը ենթակա է բռնագանձման, եթե ներկայացված ապացույցների գնահատմամբ դատարանը հանգում է հետևության, որ այդպիսի գույքի շուկայական արժեքը հայցի ներկայացման պահին գերազանցում է 50 000 000 ՀՀ դրամը։ Այսպիսով, նախատեսվում է, որպես գույքի նվազագույն չափ սահմանել 50 մլն․ դրամ արժողությամբ գույքը։ Սակայն, Նախագիծը նախաձեռնողների կողմից որևէ հիմնավորում նշված սահմանաչափի վերաբերյալ չի ներկայացվում․ անհասկանալի է, թե հատկապես ինչու է ընտրվել հենց այս գումարի չափը։ Իմ համոզմամբ, նշված գումարի շեմը անհարկի ցածր է, այս պարագայում թիրախավորվում է հասարակության չափազանց լայն շրջանակ, ինչը կարող է իրավասու մարմնի կողմից հնարավոր չարաշահումների նախադրյալներ ստեղծել։

Ավելին, ուսումնասիրելով Համաշխարհային բանկի ուղեցույցը, կարող ենք հանգել հետևյալ եզրակացության․ առավել նպատակահարմար է գույքի քաղաքացիական բռնագանձման վարույթի շրջանակներում գույքի նվազագույն չափը սահմանել ոչ թե օրենքով, այլ ենթաօրենսդրական ակտերով։ Նշված պնդումը հիմնավորվում է այն հանգամանքով, որ նշված նվազագույն գումարի չափը կապված է մի շարք գործոնների հետ՝ տնտեսական, սոցիալական և այլն։ Ուստի, նշված գումարը պետք է համապատասխանեցվի պետությունում տվյալ պահին առկա իրավիճակին։

Բացի այդ, ինչպես տեսանք վերը նշված հոդվածում, գույքի շուկայական արժեքը գնահատվում է հայցի ներկայացման պահին։ Մինչդեռ, ակնհայտ է, որ գույքի ձեռքբերման և հայցի ներկայացման պահին գույքի արժեքները կարող են կորդինալ տարբերվել օբյեկտիվ պատճառներով։ Ստացվում է, որ ժամանակին, ենթադրենք, 5 մլն․ ՀՀ դրամը չգերազանցող արժողությամբ գույք ձեռք բերած անձն այսօր կարող է դառնալ ապօրինի ձեռքբերված գույքի քաղաքացիական բռնագանձման վարույթի շրջանակներում պատասխանող, եթե գույքի շուկայական արժեքն ինչ-ինչ պատճառներով /օրինական միջոցներով/ այժմ բարձրացել է։

Եվ վերջապես, ի թիվս այլ բացերի՝ Նախագիծը ոչ ամբողջապես է անդրադառնում ապօրինի ծագում ունեցող գույքի նկատմամբ օրինական իրավունքներ ունեցող երրորդ անձանց շահերին: Այսպես, համաձայն Նախագծի՝ գույքի քաղաքացիական բռնագանձումը չպետք է ազդի բարեխիղճ երրորդ անձանց իրավունքների վրա։ Իր հերթին, բարեխիղճ ձեռքբերող է համարվում անձը, որը գույքը ձեռք բերելու պահին չգիտեր և ողջամտորեն չէր կարող իմանալ գույքի՝ ապօրինի ծագում ունենալու մասին, գույքն իրեն փոխանցելու դիմաց ամբողջությամբ վճարել է ձեռքբերման գործարքի գինը, որը սույն օրենքի իմաստով չի հանդիսանում շուկայականից էականորեն ցածր գին, և գույքի դիմաց հատուցումն իրականացվել է օրինական եկամուտների օգտագործմամբ։

Ինչ վերաբերում է անձանց, որոնք թեև սեփականտեր չեն, սակայն ունեն որոշակի գույքային իրավունքներ խնդրո առարկա գույքի նկատմամբ /օրինակ՝ գրավի, սերվիտուտի և այլն/, ապա համաձայն Նախագծի՝ դրանք գույքի բռնագանձումից հետո պահպանվում են ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքով նախատեսված կարգով և դեպքերում: Սակայն, հարկ է նշել, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքին տվյալ պարագայում հղում կատարելը ողջամիտ չէ։ Նշված հարցի կարգավորումը հատկապես կարևոր է ֆինանսական կառույցների /բանկերի, վարկային կազմակերպությունների/ օրինական շահերի պաշտպանության տեսանկյունից։ Ուստի, առավել նպատակահարմար է նշված անձանց համար վրա հասնող հետևանքների հստակ կարգավորումը հենց Նախագծով։ Միջազգային լավագույն փորձը պահանջում է, որ բարեխիղճ երրորդ անձինք ցանկացած պարագայում վնաս չկրեն այլ անձանց ապօրինի գործողությունների հետևանքով: Սա է ընդհանուր մոտեցումը:

Գրավառուն, որը չգիտեր և օբյեկտիվորեն չէր էլ կարող իմանալ գույքի ապօրինի ծագման մասին /նման հարցերի գնահատումը դուրս է վերջինիս լիազորությունների շրջանակից/, պետք է հնարավորություն ունենա այդ գույքից առաջնահերթ բավարարում ստանալու: Այլ պարագայում, կարձանագրենք գրավառուի իրավունքների կոպտագույն խախտում:

Այս և բազմաթիվ այլ խնդիրներ առկա են Նախագծում, որոնք պետք է ենթարկվեն մանրակրկիտ ուսումնասիրության և վերանայման։