Ձեր վստահելի աղբյուրը

Այսօր համատարած ընկալում կա, որ ԱՄՆ, ավելի ճիշտ նախագահ Թրամպը դավաճանել է իր երբեմնի դաշնակից Սիրիայի քրդերին, թողել նրանց դեմ առ դեմ Թուրքիայի, որը Սիրիայի հյուսիս-արևելքում վերաձևում է անվտանգության համակարգը՝ ըստ իր, Ռուսաստանի, Իրանի, նաև Սիրիայի նախագահի ցանկությունների ու մտահոգությունների։ ԱՄՆ-ը կարծես այս փուլում դուրս է գալիս տարածաշրջանային անվտանգության հավասարումից՝ միաժամանակ քրդերին դարձնելով այդ հավասարության «հանելին»։

Դավաճանությունը գուցե ուժեղ բառ է՝ զգացմունքներով լի, գուցե կարելի է այլ բառ կամ եզրույթ օգտագործել։ Բայց դրանից իրավիճակը չի փոխվի. փաստն այն է, որ ուժեղը, ելնելով ինչ-ինչ հաշվարկներից, թողնում է իր թույլ դաշնակցին՝ մեկ այլ ուժեղի դեմ միայնակ։ Սա ասիմետրիկ դաշինքի օրինակ է, որից սովորաբար օգտվում է ավելի ուժեղ կողմը, իսկ նվազ կարողություններ ունեցողը հաճախ դուրս է մնում խաղից՝ խափված և վտանգված։ Պատմությունը հարուստ է նման օրինակներով և՛ մեր տարածաշրջանում, և՛ այլուր։ Եվ ամեն անգամ նման դեպքերի մասին լսելիս կամ վերհիշելիս՝ առաջ է գալիս հավերժ թվացող հարցը՝ ինչպե՞ս կարող են թույլերն ապահովել իրենց անվտանգությունը, եթե հնարավոր չէ ապավինել աշխարհիս հզորների բարի կամքին, եթե ուժերի հավասարկշռման դաշինքային տարատեսակը արդյունավետ չի գործում։

Թրամպի մոտեցումը քրդական հարցին, և ընդհանրապես նրա վարած արտաքին քաղաքականությունը, մեծ մտահոգությունների տեղիք է տալիս ԱՄՆ դաշնակիցների մոտ ոչ միայն Մերձավոր Արևելքում, այլ ողջ աշխարհում, նաև Եվրոպայում։ Բոլորի մոտ նույն հարցերն են՝ ո՞վ է անվտանգության երաշխավորը, հնարավո՞ր է վստահել ամերիկյան գործընկերներին, ինչպե՞ս զսպել բռնությունը ու ագրեսիան։

Գլոբալ անվտանգային համակարգի առաջին պատասխանատու երկրի՝ ԱՄՆ վարած «անպատասխանատու» քաղաքականությունը բերել է ջունգլիների՝  «յուրաքանչյուրն իր համար» սկզբունքի վերադարձին։ Իսկ Թուրքիայի նման երկրների հարևանությամբ ապրող ժողովուրդների համար այդ հարցերը միայն տեսական մտավարժանքներ չեն, այլ առօրյա անվտանգային խնդիրներ, որոնց լուծման համար շատ ճանապարհներ չկան։

Տարածաշրջանային գերակայություն հաստատելու Թուրքիայի անթաքույց ձգտումները բնական ռեակցիա են առաջացրել նրան շրջապատող երկրների, ու հատկապես նվազ կարողություններ ունեցող պետությունների մոտ, որոնք ձգտում են ինչ-որ կերպ հակակշռել այդ սպառնալիքը։
Հետաքրքրական է, թե վերջին շրջանում ինչպես են այդ երկրները միմյանց հետ փորձում ավելի սերտ համագործակցել՝ տարատեսակ ձևաչափեր ստեղծելու միջոցով, օրինակ՝ Հունաստան-Կիպրոս-Իսրայել, Հունաստան-Կիպրոս-Եգիպտոս, Հունաստան-Կիպրոս-Լիբանան, Հունաստան-Կիպրոս-Հորդանան, վերջերս նաև Հունաստան-Կիպրոս-Հայաստան։ Իսկ որ Թուրքիան տարածաշրջանում մեծ ախորժակ ունի, դա այլևս կասկած չի հարուցում, ինչի անուղղակի ցուցիչն է նաև վերջերս սոցիալական ցանցերում Թուրքիայի պաշտպանության նախարարի անունով տարածված քարտեզը, որտեղ Թուրքիայի կազմում էին հարևան շատ երկրների տարածքներ։

Թուրքական վտանգը հարևան երկրների համար ավելի մուգ երանգներ է ստանում ռուս-թուրքական արդի մերձեցման ստվերի ներքո։ Ռուսաստանը, որը երկար ժամանակ համարվել է Թուրքիայի համար իրական հակակշիռ, գոնե ներկա փուլում ավելի համագործակցային է տրամադրված և ռացիոնալ հաշվարկի հիման վրա կարող է ցանկացած հարցում պայմանավորվել Թուրքիայի հետ։

Իսկ թե ո՞վ կհայտնվի քրդերի դերում, մտածելու տեղիք է տալիս։

Միջազգային անվտանգային համակարգի խարխլման որոշակի տագնապալի նշաններ կան, և այդ ամենը գալիս է ներկա աշխարհակարգի առաջատար գերտերությունից՝ ԱՄՆ-ից,  ով պետք է լիներ միջազգային հարաբերությունների կայունության երաշխավորը և կարևորագույն գործոնը ուժային հավասարակշռման ցանկացած հավասարումներում՝ ի շահ իրեն և նաև հօգուտ մնացածի։ Այսօր իրավիճակն այլ է։ Երբ նախագահ Թրամպը հայտարարում է, որ հազարամյակներ շարունակ, սկսած Հին Հռոմից ԱՄՆ-ը և Իտալիան կապված են ընդհանուր մշակութային ու քաղաքական ժառանգությամբ, երևի նկատի ուներ նաև որոշ ընդհանրությունները՝ իր և Հռոմի տխրահռչակ որոշ կայսրերի՝ Ներոնի, Կալիգուլայի կամ Կոմոդոսի միջև։ Ի դեպ, վերջինս հայտնի էր նաև մոլուցքի հասնող ինքնագովեստով, որի պակասը չունի նաև նախագահ Թրամպը։ Եվ նման առաջնորդության պայմաններում որևէ մի պետություն չի կարող իրեն անվտանգ զգալ, ինչը մեխանիկորեն բերելու է սպառազինության մրցավազքի, և անվտանգության մտահոգությունների էլ ավելի աճի։ Քրդերի օրինակն էլ ցույց է տալիս, որ մեծ պետությունները առանձնապես զգացմունքային չեն, և կարող են հանգիստ շրջանցել ցանկացած դաշնակցային պարտավորություն, երբ պահը գա։

Մնում է ապավինել սեփական ուժերին, ինչի դեպքում էլ միշտ չէ, որ հնարավոր է «բարոյական հաղթանակից» զատ այլ ձեռքբերումներ ունենալ։