«Մենք պանծացնում ենք հարձակողական շարժումը, ոստումը, ապտակը և բռունցքը», «Կորչի´ կինը»
Բանասիրական գիտությունների թեկնածու Ծովինար Խաչատրյանը ֆեյսբուքյան իր էջում գրել է. «Մետրոյում բեմադրվել էր 1920-ականներին ծաղրուծանակի ենթարկված Աբովի ու Վշտունու պոեզիան. մեկ դար անց ռեակցիան չի փոխվել
Մետրոյում տեղի ունեցածը, որը ոմանք բարձր արվեստ ու ներկայացում են համարում, մեծամասնությունն էլ ոռնոց ու գոռոց է որակում, դեռ չի իջել ֆեյսբուքյան քննարկման թատերաբեմից: Ինչպես նշեցին կազմակերպիչները այն անուն էլ ուներ, կոչվում է «ՀուԶանք ու Զանգը», որը սինթեզում է ժամանակակից պարն ու պոեզիայի ռիթմը։ Ներկայացումը 1920-ական թվականների ֆուտուրիզմ պոեզիայի (Կարա Դարվիշ, Գեւորգ Աբով, Ազատ Վշտունի) հետազոտական/էքսպերիմենտալ վերընթերցումն է՝ Լիլիթ Պետրոսյանի հեղինակային պոեզիայի միջամտություններով եւ Հասմիկ Թանգյանի ապագայամետ շարժման աշխարհագրությամբ։
Այդ պոեզիայով վարակվել, հետո մեղա էր եկել Չարենցը
Ովքե՞ր են Աբովն ու Վշտունին: Հարցեր, որոնք ոչ միայն չքննարկվեցին, այլև դերասանաական կազմի վրա թափված ադամանդե զմրուխտը` «զելյաոնկան» ստվերեց դրանց: Իրականում Վշտունին ու Աբովը նախորդ դարի 20-ականների միջակություններն են, ովքեր ոչ միայն հետք չեն թողել հայ պոեզիայի զարգացման հարցում, այլև ժամանակակիցների ու շատ շատերի պմդմամբ հնարավորինս փորձել են իրենց գրվածքներերով այլանդակել, փչացնել ու եղծել հայ դասական գրականությունը: «Երեքի դեկլարացիա» գործի մասին դեռևս հպանցիկ դպրոցում ենք անցել` Չարենցի բանաստեղծությունն ուսումնասիրելու շրջանում ու հենց այդ դասագրքում էլ առաջին ու վերջին անգամ կարդում ենք, որ չարենցյան վաղ շրջանի վրա մեծագույն ազդեցություն են թողել Ազատ Վշտունին ու Աբովը, ովքեր ոչ միայն ժխտում էին հայ դասականներին, այլև մոլորության մեջ էին գցել Չարենցին, ով ստեղծագործական փնտրտուքի լուրջ ու անկումնային փուլում էր ու միասին կազմել էին «Երեքի դեկլարացիան», որը այնքան ճանաչում ու ընդգրկում չունեցավ էլ, որ համարվեր հայ պոեզիայի խայտառակություն կամ ամոթ: Այն քննարկվեց ու քննադատվեց գրական շրջանակներում, քանի որ Աբովն ու Վշտունին համեստ գրական օժտվածությամբ միջակություն էին, իսկ Չարենցի հանճարի աստղը դեռ Պառնաս չէր հասել: Կտրրեք իմ գլուխը պրոֆեսոր, դրեք մեկ ուրիշը. չձևավորված բանաստեղծական սաղմ
«Մեր մուսան էլեկտրիկն է»,-հպարտ ասում էր Վշտունին` իրեն համարելով նորօրյա Դանթե` ժխտելով Դանթեին, Տերյանին ու Թումանյանին: «Անցել է րաֆֆիների, թումանյանների ժամանակը»,-մտածում էին նրանք` ասպարեզ բերելով մարմնական, սեռական ու սանձարձակ գրվածքների կույտ, որոնք ոչ միայն անմշակ ու գռեհիկ էին, այլև տարբեր ազդեցություններ էին կրում ֆուտուրիստական գրականությունից, ընդ որում սխալ ու թերըմբռնված ազդեցություն: Անգամ ֆուտուրիստ գրողները կարող էին անխնա քննադատության ենթարկել այդ մարդկանց թուղթ մրոտելը: Ցավալի է, որ Չարենցը միացավ նրանց, սակայն ինչպես գիտենք այդ միացումն ու առավել ևս ոգևորությունը շատ կարճ տևեց, ինչին հաջորդեց Չարենցի «Տաղարանը» ժողովածուի ստեղծումը` «Ես իմ անուշ Հայաստանի» բնաբանով, ինչը ոչ միայն մեղքերի քավության լավագույն ձևն էր, այլև ազդարարում էր չարենցյան ինքնաորոնման ճշմարիտ հանգրվանը ու ցույց էր տալիս, որ նա այլևս կապ չունի Վշտունու ու Աբովի հետ:
«Հուզանքն ու զանգը» ու քննադատի մաշված կոշիկը
«Հուզանքն ու զանգը» բանաստեղծություն է, որը գրել է Ազատ Վշտունին: Գրաքննադատ Հարություն Սուխությանն օրինակ ցավով է նշում, որ պրոլետարաիական գրականություն ստեղծելու մարմաջով տառապող Վշտունին այդպես էլ բանաստեղծ չդարձավ` նրա տվյալ բանաստեղծության մասին ասելով, որ զանգը կար, իսկ հուզանքը այդպես էլ չգտնվեց: «Եթե իմ մաշված կոշիկը արվեստ կդառնա, Վշտունու կռռանքն ու զռանքն էլ պոեզիա կդառնան»,-գրում է Սուխությանը: Նա նաև չի խնայում Աբովին` գրելով. «Աբովը հանել է արվեստի ատամները»: Այսպիսի անատամ բանաստաղծներ էին այդ երկուսը իրենց ժամանակին: Նրանք այդպես էլ պոպուլյար չդարձան ու մնացին ստեղծագործական փնտրտուքների մեջ` չգտնելով ոչ իրենց, ոչ էլ իրենց առաքելությունը հայ պոեզիայի զարգացման գործում:
Այստեղ զավեշտալին այն է, որ մեր օրերում ձեռք մեկնած և վերակենդանացնելու փորձեր արած «արվեստագետները» ուշադրություն չեն դարձրել նրան, որ իրենց ոգեշնչած գրողները ժխտում են նաև հայրենիքի գաղափարը` վստահ լինելով, որ ազգայինն ու համամարդկայինը հակասում են մեկմեկու: Ի՞նչն է եղել պատճառը իրենց ժամանակն ու ձայնը նման բեմադրության վրա ծախսելու, գուցե պատասխանեն կազմակերպիչները, ովքեր փաստորեն կարողանում են ոգևորվել միջակություններից, նրանցից, ովքեր ժամանակին հայտարարել են. «Ներկա հայ բանաստեղծությունը թոքախտավոր է և անխուսափելիորեն դատապարտված է մահվան։
Մենք հանդես ենք դալիս որպես ախտահանողներ։
«Անբիծ սիրուն» մենք դեմ ենք դնում սեռական առողջ բնազդը»:
Ի՞նչ է ֆուտուրսիտական գրականությունը
1909 թ. փետրվարի 20-ին Ֆ. Տ. Մարինետտին Փարիզում հրատարակում է «Ապագայապաշտության հանգանակը», որով ծնունդ է տրվում 20-րդ դարի արվեստի ամենածավալուն հոսանքներից մեկին՝ ապագայապաշտությանը (ֆուտուրիզմ)։
«Առասպելաբանությունն ու միստիկան արդեն անցյալ են։ Մեր աչքի առջև ծնունդ է առնում նոր կենտավրոսը՝ մարդը մոտոցիկլի վրա, իսկ հրեշտակները երկինք են խոյանում սավառնակների թևերին», «Կեցցե՜ պատերազմը. միայն այն կարող է մաքրել աշխարհը», «Մենք ուզում ենք քանդել թանգարանները»։ «Մենք պանծացնում ենք հարձակողական շարժումը, ոստումը, ապտակը և բռունցքը», «Կորչի´ կինը». ահա մի քանիսը Մարինետտիի գաղափարներից, որոնց շնորհիվ շատ արագ նրա շուրջն են համախմբվում բազմաթիվ արվեստագետներ։ Խելահեղ արագությամբ զարգացող կյանքի ետևից հասնելու համար ապագայապաշտները կոչ են անում դեն նետել անցյալի ամբողջ մշակույթը, այրել գրադարանները, հրաժարվել գեղագիտական սկզբունքներից, ուղղագրությունից, քերականությունից, թեմաներից, երգել քաղաքային կյանքը, շարժումը, գործարանները, փոխադրության նոր միջոցները, բնազդը, ուժը… Նրանք հավակնում են արվեստը սկսել իրենցով։
Իտալական ավանդության և ավանդապաշտության դեմ ըմբոստությունն արագորեն ծավալվում է և ընդգրկում մյուս եվրոպական երկրները՝ հասնելով մինչև Ռուսաստան՝ ծնունդ տալով բազմաթիվ ճյուղավորումների ու խմբակների»։
Լրահոս
Տեսանյութեր
Հայաստանի ու հայ ժողովրդի շահերը պաշտպանող իշխանություն գոյություն չունի. Բագրատ Սրբազան
