Ձեր վստահելի աղբյուրը

Լոռու մարզի Ախթալա համայնքի Մեծ Այրում համայնքի բնակիչ Հարություն Դանիելյանը  երեք երեխա ունի: Նա մտահոգված է իր երեխաների առողջությամբ, ցանկանում է հեռանա այդտեղից, քանի որ  իր տնից 50 մետր հեռավորության վրա է գտնվում Ախթալայի հանքավայրի պոչամբարը:

«Երեխաները խաղում են դրսում, հանկարծ մեկի սիրտն է խառնում, մեկի գլուխն է ցավում: Ու դա հաճախ, պարբերաբար է տեղի ունենում: Հնարավոր չէ այդտեղ ապրել»,- ասում է Հարությունը, ով Երևան էր եկել մասնակցելու «Աղտոտված շրջակա միջավայրի ազդեցությունը Լոռու մարզի բնակիչների առողջության վրա» խորագրով համաժողովին:

Նա նշեց, որ 2013 թվականին երեխաներից մեկն ութ տարեկան էր, աղիքային վարակով տեղափոխել էին հիվանդանոց. «Ասում էին վարակը տարածվել է օդի կամ ջրի միջոցով: Հենց հիվանդանոցն էր դիմել առողջապահության նախարարությանը, մասնագետներ էին եկել: Հետո եկան մազի, սնունդի նմուշներ վերցրեցին, այգուց կարտոֆիլ հանեցին, տարան փորձաքննության, բայց ես այդպես էլ պատասխանները չեմ ստացել: Բայց դե գիտեմ, թե ինչն էր պատճառը: 

Կողքս ապրում է եղբայրս: Ինքն էլ չորս երեխա ունի: Նրանք էլ նույն խնդիրներն ունեն՝ սրտխառնոց, գլխացով: Փոքր երեխայի դեռ 40 օրականն էլ չի լրացել, տեղափոխել են հիվանդանոց ուռուցքով, պատասխանի ենք սպասում: Հավը պոչամբարի կողքերին է ման գալիս, կանաչ է ուտում, մենք ձուն ուտում ենք: Կով չունենք, հարևանից են կաթնամթերք վերցնում»,- պատմում է Մեծ Այրումի բնակիչը:

Նրա խոսքով, իրենց գյուղում երիտասարդներ չեն մնացել, բոլորը հեռանում են, քանի որ ապրել հնարավոր չէ: Ինքն էլ զինվորական է եղել, թողել է աշխատանքը, քանի որ ուզում է ընտանիքը վերցնել ու հեռանալ այդտեղից: Նրա միակ պահաջն է իրեն գումար տան այլ վայրում տուն գնելու համար:

«Ով ասում է թունավոր չէ այդտեղ, թող գա ինքն էլ ապրի, թող գա գործարանի տնօրենն ապրի: Ես այդտեղից ուզում եմ քոչեմ, գնամ, բա երեք երեխենին ի՞նչ անեմ ես»,- ասաց Հարություն Դանիելյանը:

Համաժողովի ընթացքում չեխական «Արնիկա»  քիմիական անվտանգության հարցերով զբաղվող կազմակերպությունն ու  ՀՀ Լոռու մարզի  «Համայնքային  համախմբման և աջակցության կենտրոն»  ՀԿ-ն  ներկայացրեցին Լոռու մարզի Ալավերդի և Ախթալա համայնքների տարածքներում քիմիական աղտոտվածության վերաբերյալ 2019թ-ին իրականացրած նոր հետազոտության արդյունքները: Միջոցառումը կազմակերպվել է «Ալավերդիում  և Ախթալայում արտադրական աղտոտումների խնդիրների լուծման որոշումների վրա քաղաքացիական հասարակության ազդեցության հզորացում» ծրագրի շրջանակներում, որն իրականացրել են «Արնիկա» չեխական կազմակերպությունը, «Համայնքային  համախմբման և աջակցության կենտրոն» ՀԿ-ն և «ԷկոԼուր» տեղեկատվական ՀԿ-ն Չեխիայի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարության ֆինանսական աջակցությամբ:

Ուսումնասիրության համաձայն, Ալավերդու և Ախթալայի արդյունաբերական օբյեկտները թունավորում են հարակից տարածքները, ինչը մարդու վրա թողնում է  պոտենցիալ քաղցկեղածին ազդեցություն: Հետազոտվել են հողի, սննդի, մարդու մազերի նմուշները:  Նոր հետազոտություններով վերահաստատվել են ազատ տեղաշարժվող հավերի ձվերում դիօքսինների բարձր քանակությունների փաստը: Հետազոտության արդյունքները վկայում են, որ գյուղատնտեսական տարածքներն աղտոտված են ծանր մետաղներով: Պարզվել է, որ Ալավերդու պղնձաձուլարանը, ինչպես նաև «Ախթալա ԼՀԿ»-ի կողմից շահագործվող Շամլուղի պղնձի հանքավայրը և պոչամբարները, որոնք տեղակայված են անմիջապես Դեբեդ գետի հարևանությամբ, հարակից և ավելի հեռավոր տարածքների համար ծանր մետաղների աղտոտման  աղբյուր են: Ուսումնասիրությունը կատարել են հենց չեխ մասնագետները, նմուշների անալիզները կատարվել են Պրահայի Քիմիա-տեխնոլոգիական համալսարանի լաբորատորիաներում և Ազգային առողջապահության ազգային ինստիտուտում: Ուսումնասիրված տարածքների հողերի մեջ հայտնաբերվել են մկնդեղի, կադիումի, պղնձի, մոլիբդենի, նիկելի և կապարի բարձր պարունակություններ:

«Արնիկա» կազմակերպության տնօրեն Յինդրիխ Պետրլիկը ասաց, որ ծանր մետաղները հանդիսանում են տեղական արդյունաբերության կողմից արտադրվող վտանգավոր քիմիական նյութերի մի խումբ:

«Հետազոտության ժամանակ նմուշներում մեծ քանակությամբ ծանր մետաղներ ենք հայտնաբերել, հատկապես  մեծ է մկնդեղի քանակը: Մենք վերլուծեցիքն Ալավերդու հավերի ձվերի  նմուշները՝ դիօքսինների համար, արդյունքը հաստատեց նախորդ տարվա տեղական ձվերում հայտնաբերված այս քիմիական նյութերի տագնապալի քանակները: Դիօքսինները վտանգավոր են շատ փոքր կոնցետրացիաներում, և Ալավերդին, հավանաբար, լրջորեն աղտոտված է այդ քիմիական նյութերով»,- նշեց նա: 

Նրա խոսքով, արդյունաբերական գործարանները պետք է աշխատեն նոր տեխնոլոգիաներով, պոչամբարները ծանր մետաղների աղբյուր են:

«Համայնքային համախմբման և աջակցության կենտրոն» ՀԿ նախագահ Օլեգ Դուլգարյանի խոսքով, նմուշառված տարածքների մեծ մասը կարելի է համարել աղտոտված:

«Քիմիական նյութերի պարունակությունը որոշ դեպքերում վտանգ է ներկայացնում շրջակա միջավայրի և մարդու առողջության համար: Հողի բազմաթիվ նմուշներում ծանր մետաղների կոնցետրացիաները գերազանցում են տարբեր տեղական և միջազգային չափորոշիչներին»,- նշեց նա:

Օ.Դուլգարյանն ասաց, որ սկսած 2013-14 թվականներից Աղթալայի և Ալավերդու տարածաշրջանների բնակիչներից հաճախ են տարբեր հիվանդություններով հիվանդանալու մասին բողոքներ լսել, ոչ միայն չարորակ ուռուցքներ, նաև ստամոքսա-աղիքային, սիրտ-անոթային, գլխացավեր:

«Ըստ տարբեր ուսումնասիրությունների, Լոռու մարզում նման հիվանդությունները բարձր ցուցանիշ են գրանցել: Մինչդեռ մեր պետությունը չունի մարդու առողջության վրա շրջակա միջավայրի ազդեցության գնահատման կոնկրետ քաղաքականություն: Իշխանությունները, պետությունը պետք է մշակի և ներդնի չափորոշիչներ, մեխանիզմներ,  պետք է կատարի մարդկանց առողջության գնահատում տվյալ տարածաշրջանում»,- նշեց նա:

Օ. Դոլգարյանի խոսքով, կան մարդիկ, որոնք ուղղակիորեն կամ անուղղակիորեն են տուժել աղտոտված շրջակա միջավայրից, մասնավորապես գյուղատնտեսական հողերը դարձել են ոչ պիտանի:

«Կարծում ենք՝ այդ մարդկանց պետք է վերաբերմունք ցուցաբերել,  փոխհատուցում լինի կրած վնասների համար, իրականացվեն հետևանքների վերացման, կանխարգելիչ միջոցառումներ»,- ասաց նա:

Օ. Դուլգարյան նշեց, որ այսօր Հայաստանն ունի թափոնների կառավարման խնդիր, տեղի է ունենում թափոնների փնթի կառավարում, պոչամբարները գտնվում են ուղիղ գյուղերի մեջ, դրանց շուրջ բնակվում են մարդիկ, պոչամբարներից անընդհատ լինում են  հոսքեր դեպի գետեր: Որպես օրինակ նշեց Դեբեդ գետը,  որի ջրով մարդիկ իրենց այգիներն են ոռոգում:

«Մենք ունենք արդյունաբերության ոլորտում որակյալ գործունեության և թափոնների կառավարման խնդիր: Այս պահի դրությամբ, կարծես թե, խնդիրները շարունակվում են, հստակություն չկա, թե ինչպես պետք է դրանք լուծվեն:  Կարծում եմ՝ ամենաազդեցիկ փաստն այն է, որ կոնկրետ մարդիկ կրել են վնասներ, տարածաշրջանում օրեցօր սոցիալական վիճակը վատթարանում է, գյուղատնտեսությունն անկում է ապրում, մարդկանց մոտ առողջական խնդիրներ են առաջանում:  Պետք է զբաղվել այդ խնդիրներով: Դրանց անդրադառանալով՝ կարող ենք լուծել այն գլոբալ խնդիրները, որոնք առկա են ոլորտում»,- ասաց «Համայնքային համախմբման և աջակցության կենտրոն» ՀԿ նախագահը:

Panorama.am-ի հարցին, թե արդյո՞ք այս ուսումնասիրությունն ուղարկել եք պատկան մարմիններին և կոնկրետ ի՞նչ առաջարկություններ եք արել, Օ. Դուլգարյանն ասաց, որ անպայման ուղարկելու են:

«Մենք ունենք պոչամբարների ռեկուլտիվացիայի  պլան, սակայն այս պարագայում առաջնահերթ մեր առաջարկությունները վերաբերում են առողջապահական գնահատումներ իրականացնելուն: Մարդիկ ահազանգում, են առողջության հետ կապված խնդիրներով, տվյալներ ունենք հողի, սննդի աղոտվածության մասին, պետական քաղաքականության մակարդակով պետք է իրականացվի այդ գնահատումը,  որպեսզի հասկանանք՝  ինչ ենք անում, ուր ենք գնում»,-  նշեց «Համայնքային համախմբման և աջակցության կենտրոն» ՀԿ նախագահ Օլեգ Դուլգարյանը: