Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հայաստանում պատմական հուշարձանների, եկեղեցիների նկատմամբ վերաբերմունքը շատ սիրողական է, տխուր է։ Panorama.am-ի հետ զրույցում այսպիսի գնահատական հնչեցրեց ճարտարապետության թեկնածու, դոցենտ, ՀՀ վաստակավոր ճարտարապետ, ՀՀ պետական մրցանակի դափնեկիր Արտակ Ղուլյանը։  Նրա խոսքով, հայ մշակույթի նկատմամբ դրսում շատ մեծ հետաքրքրություն կա, սակայն շատ վատ է ներկայացվում այդ ամենը։

«Ավելի լավ է  վերականգնման հետ կապված ոչինչ չանեն կամ նույնիսկ գործող եկեղեցիներում տեսնում ենք պարսկական գորգ, չինական ջահ կամ պլպլան բաներ։ Պետք է վերահսկողություն լինի, նախարարությունն ունի տեսչական մարմին»,- ասաց ճարտարապետը։

Նա ընդգծեց, որ պետության կողմից վարվող մշակութային քաղաքականությունը մի քիչ անլուրջ է. «Մարդիկ, որ պետք է շատ բան իմանան, չգիտեն։ Որևէ մեկին չեմ մեղադրում, ես էլ չգիտեմ երաժշտագիտության պատմություն, արտասահմանյան գրականության պատմության։ Մոտավոր գիտեմ։ Ամեն ինչ մասնագիտական է։ Ճարտարապետության պատմությունը կամ  միջնադարյան մշակույթը մեր դեմքն են։ Փարիզում ցուցահանդես է լինում, այստեղից տանում ենք խաչքար, բեկոր, եկեղեցիների լուսանկարները, ու աշխարհը  հիանում է։ Այլ բան չունենք, գալիս են Հայաստան՝ այդ ամենը տեսնելու»։

Ա.Ղուլյանը նշեց, որ կան եկեղեցիների վերականգնման դեպքերը, որոնք արվում են պրոֆեսիոնալ նախագծերով, որակով, սակայն կա նաև հակառակը։

«Միջնադարյան արժեքավոր վանական համալիրների տարածքներում արվում են միջամտություններ, նույնիսկ Գեղարդավանքի տարածքում, չարժի նման բաներ անել։ Չգիտեմ՝ ինչքանով է համաձայնեցված պատկան մարմինների հետ։ Օրինակ, հուշարձանների տարածքներում հայտնվում են  տարբեր խաչքարեր, կոթողներ։ Կարծում են՝ լավ բան են անում, կրկնօրինակում են միջնադարյան ավանդույթը, երբ խաչքարեր էին տեղադրում։

Օրինակ, տեղադրում են Հին Ջուղայի խաչքարերի կրկնօրինակներ։  Հին Ջուղայի խաչքարերն արժեքավոր են որպես այդ դարաշրջանի քանդակագործություն։  Մեր խաչքարային ընդհանուր արվեստի մեջ դրանք լավագույնը չեն՝ պարսկական զարդարվեստի ազդեցությամբ, շատ կրկնվող զարդերով, ուշ միջնադարյան խաչքարեր են։ Շատ հետաքրքիր են, մեր արվեստի, մշակույթի մասն են, բայց այն լավագույնը չեն, որ վերցնեն ու կրկնեն։

Զարգացած միջնադարը՝ 12-14-րդ դարերը, համարում եմ մեր ճարտարապետության, քանդակագործության, մանրանկարչության, գրքարվեստի, ամեն ինչի գագաթը։ Հուշարձանների վերականգնման մեջ ես այդ ամբողջ խորությամբ, պատմական կտրվածքի մեջ չեմ տեսնում, պատահական, անկարևոր բաներ են անում»։

Նա ասաց, որ վերականգնող ճարտարապետների խումբը  էին ստեղծել, անընդհատ այդ խնդիրն էր դրվում, որ հուշարձանների վերականգնման մշակութային քաղաքականությունը երկրորդական պլան է մղված, հիմնական պատճառը ֆինանսական միջոցների բացակայությունն է։

«Հիմա չափազանց քիչ է գումարը, չգիտեմ՝ ինչ սկզբունքով են այդ աշխատանքները կատարվում։ Հիմա էլ ակտիվ կառուցապատումը բերել է  քաղաքային հուշարձանների ակտիվ ոչնչացման, աղճատման։ Ուժեղ պետական մարմին է պետք, ինչպես առաջ՝ նախարարների խորհրդին կից գլխավոր վարչություն էր, բավականին մեծ լիազորություններ ունեցող կառույց էր։  Մենք առաջարկել ենք գոնե կոմիտե ստեղծեն, որի ղեկավարը լինի մասնագետ, քաջածանոթ անձ, որ վճռական պահերին կարողանա կողմնորոշվել, թե ինչ անել վերականգնվող հուշարձանների դեպքում։ Հիմա թողնված է կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարության գիտամեթոդական խորհրդի հույսին, որի կազմը  մեկ կա, մեկ չկա, մեկ քվորում կա, մեկ չկա, մեկն այսպես է տրամադրված, այսինքն  սուբյեկտիվությունը շատ է։ Այդ պատճառով այդ քաղաքականությունը շատ հեղեղուկ է»,- ասաց Ա. Ղուկյանը։

Ճարտարապետը նշեց, որ մեզ մոտ հենց գիտական մոտեցումը չկա, մինչդեռ հարցին պետք է մոտենալ գիտականորեն, ոչ թե որպես կառուցապատում, որովհետև դա հնագիտություն է, արվեստաբանություն է, խորը բաներ, որին հիմա շատ անլուրջ են վերաբերում։ Նա ասաց, որ տարիներ անց ընդհանրապես մասնագետի խնդիր է լինելու, չի լինելու մեկը, ով կարող է բանավիճել որևէ հուշարձանի շուրջ:

«Ճարտարապետության և շինարարության Հայաստանի ազգային համալսարանում աստիճանաբար պատմականի, հոգևորի, ազգայինի նկատմամբ հետաքրքրությունը մարեց։ Այսօր դժվար է ուսանողներին տանել ու ասել՝ մասնագիտացեք վանքերի, հուշարձանների վերականգնման, ուսումնասիրության հարցերում։  Բայց չէ՞ որ այդ ամենը պետք է ուսումնասիրել։ Մեր հարևանները բանակներ են վարձել, գրքեր են գրում, կայքեր են բացում,  մեր ամբողջ մշակութային ժառանգությունը, սկսած Ամբերդից, Նորավանքից,  ամբողջ օրը ադրբեջաներեն լեզվով քննարկում են, ներկայացնում են կովկասյան ղպչակների։ Մեր լուսանկարներն են գողանում, դնում ու սկսում լրջորեն քննարկել մեր հուշարձանները։ Մենք անլուրջ ենք ընդունում, ծիծաղում ենք, բայց դրան հակառակվելու, բանավիճելու  որևէ բան չունենք։ Իսկ եթե ալբոմ տպեն, տանեն Բրյուսել ու ներկայացնեն, թե իրենց է,  իսկ մենք Հայաստանից մասնագետ ունենալո՞ւ ենք։ Հիմա Անին վերականգնում են, բայց եթե լրջորեն սահմանը բացեն ու թուրքերն ասեն մասնագետ տվեք, ձերն է, գան վերականգնեն,  ասելու ենք չունե՞նք»,- իր մտահոգությունները հայտնեց Ա. Ղուլյանը։

Ինչ վերաբերում է արդեն այսօրվա կառուցապատմանը, նա նշեց, որ այդքան էլ ակտիվ չէ, քանի որ կիսակառույցները դեռ մնացել են։ Ճարտարապետն ասաց, որ այսօր արվում են ավելի հետաքրքիր, բարձր որակի, լավ նախագծեր, քանի որ եթե նախկինում հիմնականում կենտրոնի կառուցապատումը կենտրոնացած էր որոշ մարդկանց ձեռքում, հիմա ավելի ազատ վիճակ է, կան նախագծային կազմակերպություններ։

Միաժամանակ ճարտարապետ Արտակ Ղուլյանը նշեց, որ հակառակն էլ կա. «Անփորձ երիտասարդները սկսել են նախագծել, արդյունքները տարօրինակ են։ Դեռ կա այն հնաոճը,  բայց դա էլ բացատրում են պատվիրատուի ճաշակով»։