Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հայաստանի ազգային գրադարանում ամփոփել ու հրապարակել են տարվա ամենապահանջված գրքերը։ Դրանք  կարելի է բնութագրել «բազմաշերտ» բառով:

«Յուրաքանչյուր գիրք իր մասին անսպառ խոսելու ու վերլուծելու գայթակղության է տրամադրում, ինչից, իհարկե, կփորձենք հնարավորինս խուսափել: Հարկ է նշել, որ ամենամյա տասնյակի գրքերի մի մասը մեր ընթերցողի ուշադրությունը գրավեց նաև գրադարանում կազմակերպված միջոցառումների շնորհիվ. գրական նշանակալի երկերի ուշագրավ էկրանացումներ, գրական ընթերցումներ և այլն:

1.ՀՐԱՉՅԱ ՍԱՐԻԲԵԿՅԱՆ, «ԱՊՈՒՇՆԵՐԻ ՈՒՂԵՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆԸ»

«Ապուշների ուղևորությունը» Հրաչյա Սարիբեկյանի երրորդ վեպն է, սակայն առաջինն է ժանրային առումով. հեղինակի բնորոշմամբ՝ երկաթուղային վեպ: Հերոսներին գնացքում տեղավորելը ինքնանպատակ չէ իհարկե. նախորդ դարի 90-ականների սկզբին հայ և ադրբեջանցի հոգեկան (հոգեբուժարանի) հիվանդներին գնացքներով տեղափոխեցին՝ փոխանակելու մտադրությամբ: Ի վերջո, գնացքով երկար ճանապարհ գնալը մի կողմից ասես սահմանափակում է ազատ տեղաշարժդ, մյուս կողմից էլ երևակայելու անսպառ հնարավորություն տալիս, եթե սակայն ճափորդողը հիմարանոցի ապուշը չի. «Ա'յ ապուշներ,-ասում է Դուռակի Արքան,- ետ քաշեք ձեր գլուխները: Իբր գլխներդ խելք կա, եղածն էլ ուզում եք քամին տանի»: Սարիբեկյանի մեղմասությունն ու նրբանկատությունը երևում է անգամ այստեղ, երբ նա խուսափում է գժանոց, գիժ բառերից՝ փոխարենը հիմարանոց և ապուշ մեղմ ու անմեղ բառերը գործածելով:

Այսպիսով, ընթերցողը հերոսների հետ գնացքով ուղևորության է մեկնում՝ պարզելու համար, թե ի վերջո ինչ է սպասվում այս տարաբախտ մարդկանց, ուր հասան, ուր կորան նրանք. «հանդիպակաց ուղղությամբ շարժվող երկու գնացք կայարան ժամանեցին միևնույն ժամանակ…»: Սակայն այդ ամբողջ ընթացքում ընթերցողի առաջ բազմաթիվ հարցեր են ծառանում ու անպատասխան մնում: Ահա բազմաշերտ վեպի մի օրինակ, որի վերլուծությունն այսօր մեր ու մեր ընթերցողի խնդիրը չէ:

Կարևորը՝ կրկին փաստենք, որ նորաստեղծ ժանրին ճգնաժամ չի սպառնում մի երկրում, որտեղ երկաթուղին արդեն երեք տասնամյակ է, ինչ «կյանքի ճանապարհից» վերածվել է լքված ու ժանգոտ մետաղակույտի: Ընթերցողի հետաքրքրությունը դրա անխոս վկայությունն է. թերևս բոլորիս մանուկ հոգում դեռ վառ է մանկական երկաթուղու առասպելը: «Ապուշների ուղևորությունը» արժանացել է Հայաստանի գրողների միության և Հայերի համաշխարհային կոնգրեսի անտիպ վեպի «Հայը 21-րդ դարի սկզբին» մրցանակին:

2. ՄԻԽԱՅԻԼ ԲՈՒԼԳԱԿՈՎ, «ՎԱՐՊԵՏԸ ԵՎ ՄԱՐԳԱՐԻՏԱՆ»

Բոլոր ժամանակների մեծագույն վեպերից մեկը՝ Բուլգակովի վերջին ու ամենահայտնի երկը, տարիներ շարունակ համաշխարհային բեսթսելլերների առաջին շարքերում է: «Վարպետը և Մարգարիտան» վեպ է վեպի մեջ: «Ձեր վեպն ընթերցել են,- ասաց Վոլանդը՝ դառնալով Վարպետին,- և լոկ մի բան են ասել, որ ցավոք սրտի ավարտված չէ… Է, ինչ արած, նա, ով սիրում է, պետք է բախտակիցը դառնա նրա, ում սիրում է»: «…Ո՞վ ես ի վերջո: -Մասնիկն եմ այն ուժի, որ հավիտյան տենչում չարիք, բայց բարիք է գործում միայն». Գյոթեի ֆաուստյան տողերով սկսվող վեպը` Վարպետի և Մարգարիտայի մեծ սիրո պատմութjունը՝ միահյուսված հարակից սյուժեներով, բազմաշերտ, երկու՝ իրարից դարերով բաժանված ժամանակների և սյուժեների վարպետ միահյուսումով, Աստվածաշնյան սյուժեով և անցյալ դարի քսանականների Մոսկվայի պատկերներով, խիստ հետաքրքիր է ու գրավիչ, խոր ու առեղծվածային հմայքով լեցուն, ինչի շնորհիվ բուլգակովյան գրին երբևէ անտեսվածություն չի սպառնա: Բազում արժանիքներից բացի, վեպը հարուստ է դիպուկ բնորոշումներով ու արտահայտություններով, որոնք թևավոր խոսքի արժեք են ստացել, հանրահայտ «Ձեռագրերը չեն այրվում»-ից մինչև վեպի առաջին իսկ գլխի վերնագիրը. «Երբեք խոսքի մի բռնվեք անծանոթ մարդկանց հետ»:

3. ԽԱԼԵԴ ՀՈՍԵՅՆԻ, «ՕԴԱՊԱՐՈՒԿ ԹՌՑՆՈՂԸ»

Մի շնչով կարդացվող, մի շնչով գրված այս հուզիչ, անսահման մարդկային, համամարդկայի՛ն վեպն արդեն երկրորդ տասնամյակն է՝ գերում է ընթերցողների սրտերը: Ազգայինի ամենապահանջված գրքերի ցանկի 3-րդ տեղում հայտնված գիրքն աֆղանական ծագմամբ ամերիկացի գրողի առաջին վեպն է՝ ինքնակենսագրական տարրերով, ավելին, գիրքը գրողից առաջ է ընկել: Տարիներ անց վերադառնալով իր մանկության Քաբուլ՝ Հոսեյնին բառացիորեն ու զարմանալիորեն ականատես է լինում նույն տեսարաններին ու ապրում նույն զգացողությունները, ինչ իր հերոսը՝ Ամիրը:
«Պատմություններ կան, որոնք չեն պատմվում»: Սակայն պատմածն էլ բավական է, որ գլխովին մտնես պատումի մեջ, Ամիրի ու Հասանի հետ ձյուն-ձմեռով հաղթես օդապարուկ թռցնողների մրցույթում, անձնական ողբերգություն ապրես, հոգեմաշ ամոթով, մեղքի զգացումով, ափսոսանքով ապրես տարիներ շարունակ՝ առանց ներման հույսի, էթնիկ զտումներին ականատես դառնալով՝ քաղաքական խժդժություններից մազապուրծ՝ ճողոպրես մեծ հնարավորություների երկիր. «Ամերիկան ուրիշ էր, Ամերիկան գետ էր, մռնչալով անցնում էր՝ անցյալի նկատմամբ անտարբեր: Ես կարող էի անցնել այդ գետը, թողնել, որ մեղքերս խեղդվեն ջրի հատակին, ջրերն ինձ հեռու մի տեղ տանեն: Մի տեղ՝ առանց ուրվականների, առանց հիշողությունների, առանց մեղքերի»: Ամերիկացուն պատմության վերջն ասելը մահացու մեղք է, աֆղանացիներին հետաքրքրում է միայն վերջը, նրանք երջանիկ ավարտ են ակնկալում: Մեր ընթերցողը հասել է վերջին ու գիտի՝ օդապարուկ թռցնողի հոգին ազատ ճախրանքի է սովոր:

4. ՋՈՐՋ ՕՐՈՒԵԼ, «1984»

Հայաստանի ազգային գրադարանում 2019 թվականին ամենակարդացված գրքերի ցանկի չորրորդ հորիզոնականը զբաղեցնում է Ջորջ Օրուելի «1984» վեպը: Ո՞րն է ընթերցողին մշտապես գրավող վեպի գաղտնիքը, ինչո՞ւ առ այսօր «1984»-ը չի կորցնում հրատապությունը, ավելին, 20-րդ դարի երկրորդ կեսին լույս տեսած գրքի հանդեպ հետաքրքրությունը 21-րդ դարում անշեղորեն աճում է (իսկ Հայաստանում Օրուելի «1984»-ը և մյուս հակաուտոպիան՝ «Անասնաֆերման», ավելի շատ սկսեցին կարդալ 2018-ի թավշյա հեղափոխությունից հետո): Այս հարցերի պատասխանը դեռևս նույն այդ 2018-ի մայիսին տվել է Օրուելի fanclub-ի չթագադրված արքան՝ Վեստմինսթերի համալսարանի զանգվածային լրատվամիջոցների պատմության պրոֆեսոր, Ջորջ Օրուելի հիմնադրամի տնօրեն Ջին Սիթոնը. «Ջորջ Օրուելի «1984» հակաուտոպիան հաճախ անվանում են դժվարին ժամանակներում ապրողների տեղեկատու: Տոտալիտարիզմի սարսափները նկարագրող այս գեղարվեստական ստեղծագործություննը առաջվա պես խորապես ցնցում է ընթերցողին: Եթե անցյալ դարում Ջորջ Օրուելը բացեց մեր աչքերը՝ ցույց տալով՝ ինչպես են գործում երկակի ստանդարտներով առաջնորդվող, անհատի ազատությունը սահմանափակող, մարդուն վհատեցնող ու ցավ պատճառող և այլախոհությունը վերացնող տոտալիտար ռեժիմները, ապա մեր օրերին այս մարգարեական վեպը, որ գրվել է Երկորդ աշխարհամարտի ավարտից հետո՝ հետնապատկերում ունենալով պատերազմի ավերիչ հետևանքները, կարդում ենք այլ կերպ՝ ներքին տագնապով՝ փորձելով հասկանալ՝ որքան հեռուն են գնացել պետություններն ու առհասարակ, աշխարհը՝ մարդկությանը դժոխք տանող ճանապարհով»:

5. ՀՈՒՍԻԿ ԱՐԱ, «ԵՎ ՍԵՐԸ ԱՍԱՑ»

Գոնե այս անգամ
արտակարգ ոչինչ ինձ չի պատահել
գրելու համար:
Ես օր-օրի եմ ստույգ համոզվում,
որ կատակ բան չէ այս կյանքն ապրելը.
և մենք գրում ենք վախի տագնապից,
ոչ թե սիրելուց.
քանի որ չունենք մեզ պաշտպանելու
մեկ այլ տարբերակ:

Ազգային գրադարանի ընթերցողների շրջանում երկրորդ տարին անընդմեջ ամենապահանջված բանաստեղծ ճանաչված Հուսիկ Արայի այս ժողովածուում տեղ են գտել «Եվ սերը ասաց», «Հանգիստ, հանգիստ երկրի բոլոր անիվներին», «Մենք անքնության չավարտվող կանչ ենք», «Փողոցի աղջկան» բանաստեղծական շարքերը և «Բուրմունքի հիշողությունը» պոեմը: Աստվածաշնչյան Երգ երգոցից ու Սաղմոսներից ոգեշնչված բանաստեղծը հաճախ սիրած էակին գովերգում է աղոթքի լեզվով ու հնչողությամբ, նրա տողերը զգացմունքների հեղեղ են: Ժողովածուն արժանացել է Գրքի երևանյան փառատոնի երկրորդ մրցանակին:

6. ԱՆՏՈՒԱՆ ԴԸ ՍԵՆՏ-ԷՔԶՅՈՒՊԵՐԻ, «ՓՈՔՐԻԿ ԻՇԽԱՆԸ»

Էքզյուպերիի ծննդյան 120-ամյակին ընդառաջ՝ Ազգային գրադարանի ընթերցողներն ասես նվեր են մատուցում սիրելի գրողին և ապացուցում, որ նրա ամենահայտնի գործը երբեք գերադրական աստիճանից պակաս բնորոշումեր չի ընդունի. ֆրանսերենով գրված ամենաշատ կարդացվող ու վաճառվող գիրքն ամբողջ աշխարհում, ամենաբարի ֆրանսալեզու գիրքը, աշխարհի ամենաթարգմանված երկերից մեկը: Եվ իրոք գողտրիկ այս երկը երբեք չի կորցնում թարմությունը: Մեր գրադարանի չափահաս ընթերցողներն էլ հավանաբար Էքզյուպերիի գրքում փորձում են գտնել այն հարցերի պատասխանները, որ տվել են դեռ մանուկ հասակում ու մինչև օրս չեն բավարարվել ստացված պատասխաններով:

7. ՖՅՈԴՈՐ ԴՈՍՏՈԵՎՍԿԻ, «ԱՊՈՒՇԸ»

Դժվար է ասել, թե Դոստոևսկու «Ապուշը» անցյալ տարվա ընթացքում հատկապես ինչով գրավեց մեր գրադարանի ընթերցողներին: Գուցե նաև նրանով, որ բարի ու մեծահոգի իշխան Միշկինն օժտված է այն նույն մարդկային որակներով, որոնք հոգեհարազատ են նրա տեսակը գնահատող մարդկանց, ովքեր չեն հանդուրժում կեղծիքն ու եսասիրությունը, նախանձն ու մեծամտությունը, դաժանությունն ու անտարբերությունը մերձավորի նկատմամբ:

Փաստը, որ գրողը վեպը սկսել և ավարտել է արտերկրում, մեկուսի մի բնակարանում ստերեոտիպներին գերի ցարական կայսրության հասարակությունից հեռու, խիստ օրինաչափ է: «Ապուշը» իրավամբ կարելի է համարել այլաբանական վեպ, որը լավագույնս նկարագրում է «խելքից պատուհաս» արտահայտության իմաստը: Ակնառու է հասարակության բացասական վերաբերմունքը յուրաքանչյուրի (այդ թվում, երկակի կյանքով ապրող Նաստյա Ֆիլիպովնայի) դրության մեջ մտնող ու բոլորին հասկացող իշխան Միշկինի հանդեպ, որի մեջ բանականության ու զգացմունքների պայքար է ընթանում, և որն ապրում է ասես ոչ թե այդ հասարակության մեջ, այլ նրանից վեր, ապարդյուն փորձելով փրկել օգնության կարոտ մարդուն, միևնույն ժամանակ, զգալով մարդկանց չարությունն ու համատարած կեղծիքը, թևաթափ է լինում:

Այդուհանդերձ, Դոստոևսկին իր հերոսների շուրթերով ընթերցողին լավատեսություն է ներշնչում, իսկ արդարության համար պայքարողներին՝ նորովի եռանդ հաղորդում: «Եթե մարդ շարունակ գնա ուղիղ, գնա երկար-երկար և անցնի ահա այն գծի հետևը, հենց այն գծի, որտեղ երկինքն ու երկիրը հանդիպում են իրար, ապա այնտեղ է հարցի ամբողջ լուծումը, և անմիջապես նոր կյանք կտեսնես, հազարապատիկ ուժգին ու աղմկալի»:

8. ԿԱՄԻԼ ԼԸՄՈՆՅԵ, «ՏՂԱՄԱՐԴՈՒ ՍԵՐԸ»

Լըմոնյեի վեպն այսօր կարող է պարզունակ թվալ և անգամ ժամկետանց՝ արծարծած թեմայի առումով, մյուս կողմից այն շատ ընթերցողների գրավում է հենց այդ նույն թեմայով՝ հերոսի սեռազգացական հույզերն ու տանջանքները, սադրիչ տողերն ու իրավիճակները: Մինչդեռ «Այս գիրքը ջղաձգում է և ցավ։ Նա տխուր է և մերկ, ինչպես սովը, ինչպես հիվանդապահը, ինչպես մորթազերծված դիակը։ Ես այն գրել եմ դառը տառապանքով, որպեսզի դառնությամբ ընթերցվի։ Եթե դուք այս գրքի մեջ միայն հաճույք եք փնտրում, այլևս մի շարունակեք կարդալ։ Փակեք այն, քանի դեռ ժամանակ ունեք, որովհետև այս գիրքը չի բավարարի ձեզ։ Եվ գուցե այն ամենն, ինչ ասվել է մինչև այս էջը, ոչինչ է՝ համեմատած այն ամենի հետ, որ դեռ պիտի ասվի»։

Ազգայինի ընթերցողն ինչ խոսք գնահատել է Բելգիական գրականության առանցքային գրողի, Բելգիայի «գեղարվեստական խիղճը» համարվող Լըմոնյեի գրքի արժանիքները, մարդու՝ բնությանը ներդաշն ապրելու ձգտումը, սեփական թերությունների, ամենակուլ կրքի դեմ պայքարը, որի հաղթանակին ավաղ ոչ մի կերպ չի նպաստում շրջապատը, հասարակությունը, կաթոլիկական դաստիարակությունը։ «Մարդը գերմարդկայնորեն ենթարկվում է արգելքները խախտելու հաճույքին: Նա անում է այն, ինչ արգելված է անել, և այդպիսով վկայում իր ազատությունը»:

9. ՎԱՐԴԳԵՍ ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ, «ԱՊՐԱԾ ԵՎ ՉԱՊՐԱԾ ՏԱՐԻՆԵՐ»

Վարդգես Պետրոսյանի 85-ամյակի առթիվ հրատարակված ժողովածուն համանուն վիպակից բացի ներառում է նաև «Ինչու են շուտ մեռնում ծաղիկները» պատմվածաշարը: Պետրոսյանը պատկերում է քաղաքային կյանքը, արծարծում երիտասարդությանը, նոր կյանք մտնող սերնդին հուզող խնդիրներ, և պատահական չէ, որ նա երիտասարդության սիրելի հայ գրողներից էր նախորդ դարավերջին և այդպես է նաև այսօր: Նրա հերոսը մեր օրերի մարդն է, մեր ժամանակակիցը, առօրյա, ընթացիկ վիճակներով ապրող հերոսը, նրա գրքի թեման կյանքն է՝ իր անընդմեջ շարժման մեջ ու ապագային միտված: «Ապրած և չապրած տարիներ»-ի լրագրող հերոսի հոդվածը չի տպագրվում թերթում՝ ժամանակի գաղափարախոսությանը չհամապատասխանելու պատճառաբանությամբ: Իր՝ Պետրոսյանի գիրը միշտ ներդաշնակ է ժամանակի շնչին ու ոգուն, հոգեհարազատ նաև այսօրվա ընթերցողին:

10.ՖՐԱՆՑ ԿԱՖԿԱ, «ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ»

Գրականության պատմության ամենահայտնի՝ կաֆկայական պոստմոդեռնիստական դատավարությունը գրվել է անչափ բարդ մի ժամանակաշրջանում. բավական չէր՝ 1914-ի հուլիսին թափ էր հավաքում Առաջին աշխարհամարտը, ի լրումն դրա Կաֆկան չեղյալ է հայտարարում իր նշանդրեքը: Այդ օրերի իր վիճակը նա համեմատում է դատապարտյալի կարգավիճակի հետ: Հրեական ծագմամբ գերմանալեզու գրողի կյանքն ու գործունեությունն էլ ասես մի տեսակ աբսուրդի թատրոն է: Ընդամենը 40 տարի ապրած գրողը կենդանության օրոք քիչ ստեղծագործություններ է հրապարակել՝ առանձնապես չգրավելով հասարակության ուշադրությանը։ Կաֆկան չի ավարտել իր երկարաշունչ վեպերից ոչ մեկը և այրել է իր ստեղծագործության շուրջ 90 տոկոսը: Սակայն 20-րդ դարի լավագույն, նորարար գրողներից մեկը շարունակում է գրավել ընթերցողին՝ մարդու դատապարտվածության ճշմարիտ, բնական ու միաժամանակ աբրսուրդ իր պատումով: