Ձեր վստահելի աղբյուրը

Թուրք սյունակագիր Օրհան Քեմալ Չենգիզը 2020 թ. փետրվարի 18-ին հոդված է գրել թուրքական «Ալ-Մոնիտոր» կայքում՝ «Ինչո՞ւ է կիպրացի թուրք ղեկավարը «թշնամի» հռչակվել Թուրքիայում» վերնագրով։ Հոդվածում ներկայացված են Թուրքիայի կառավարության և թուրքական Կիպրոսի ղեկավարի միջև առկա հակասության մանրամասները:

1974 թվականին Թուրքիայի կողմից Հյուսիսային Կիպրոսի գրավումից ի վեր, Թուրքիայի Հանրապետությունը ծախսել է միլիարդավոր դոլարներ և տեղակայել հազարավոր թուրքական զորքեր՝ իր դիրքերը կղզու վրա պահպանելու համար։

Վերջին ամիսներին թուրքական լրատվամիջոցները հրապարակել են Թուրքիայի կառավարության և կիպրացի թուրք ղեկավարի միջև թշնամանքի մասին։ «Թուրք պաշտոնյաներն ու քաղաքական գործիչները, որոնք այցելում են միայն Անկարայի կողմից ճանաչված Հյուսիսային Կիպրոսի Թուրքական Հանրապետություն, հոկտեմբերից հրաժարվել են հանդիպել նրա նախագահ Մուստաֆա Աքինջիի հետ», գրել է Չենգիզը:

Հակասությունն սկսվել է անցյալ տարվա հոկտեմբերին Հյուսիսային Սիրիա թուրքական ներխուժման կապակցությամբ, երբ Աքինջին համարձակվել է քննադատել Թուրքիայի «սուլթանին»՝  Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանին. «Հիմա, եթե նույնիսկ մենք դա [Սիրիա թուրքական ներխուժումը] անվանենք «Խաղաղության ակունք» գործողություն, ապա թափվել է ոչ թե ջուր, այլ՝ արյուն։ Այդ իսկ պատճառով իմ ամենամեծ ցանկությունն է, որ երկխոսությունն ու դիվանագիտությունն սկսվեն հնարավորինս արագ»: Թուրքիայում հարյուրավոր թուրքեր բանտարկվել են թուրքական ռազմարշավը Սիրիայում քննադատելու համար:

Սիրիայի մասին խոսելուց բացի, Աքինջին իր անհամաձայնությունն է հայտնել Թուրքիային՝ Հյուսիսային Կիպրոս ներխուժելու վերաբերյալ. «Չնայած մենք այն անվանում էինք Խաղաղություն գործողություն, սակայն դա պատերազմ էր և արյուն թափվեց 1974-ին»։ Ըստ Չենգիզի՝ «համեմատություն կատարելով երկու ներխուժումների միջև, Աքինջին ակնհայտորեն փորձել է ասել, որ օտար երկրներում ռազմական գործողությունները հարատև խնդիրներ են ստեղծում, և, հետևաբար, նա Թուրքիային հրավիրել է դիտարկել այլ տարբերակներ Սիրիայում»:

Չնայած նրան, որ Աքինջիի կողմից թուրքական ռազմական ներխուժումների քննադատությունը բարի մտադրությամբ էր արված, Էրդողանը, որը չի հանդուրժում այլախոհություն, կատաղեց, հայտարարելով, որ Աքինջին «չափն անցել է» և հավելեց, որ ընտրազանգվածը շուտով նրան «մի լավ դաս» կտա։ Թուրքիայի փոխնախագահ Ֆուաթ Օքթայը նույնպես դատապարտեց կիպրացի թուրք ղեկավարին: Չենգիզն ասել է, որ «այդ ընթացքում, Հյուսիսային Կիպրոսում Աքինջին մահվան սպառնալիքներ է ստացել, ինչի համար նա դատական հետաքննություն է պահանջել»:

Այնուհետև սյունակագիր Չենգիզը հավելել է, որ «Աքինջիի խոսքերը նրան դարձրել են քավության նոխազ Թուրքիայում և առաջացրել աննախադեպ արձագանքների ալիք, ամենադաժանը, որ երբևէ տեսել է Հյուսիսային Կիպրոսի որևէ ներկայացուցիչ: Թուրքիայի «Ազգայնական շարժում» կուսակցության (MHP) առաջնորդ Դեվլեթ Բահչելին կոչ է արել Աքինջիին անհապաղ հրաժարական տալ: «Աքինջին և նրա համախոհները չպետք է մոռանան, որ Կիպրոսը թուրքական է և թուրքական կմնա», ասել է Բահչելին։

Նա նաև Աքինջիին առաջարկել է տեղափոխվել հունական Կիպրոսի հարավ։ «Արդարություն և զարգացում» կուսակցության (AKP) խոսնակ Օմեր Չելիքը հորդորել է Աքինջիին ներողություն խնդրել, իսկ արտգործնախարար Մեվլութ Չավուշօղլուն ասել է, որ Հյուսիսային Կիպրոսի առաջնորդը «թշնամաբար է վերաբերվում Թուրքիային» և, որ իր կյանքում երբեք չի տեսել «նման անազնիվ քաղաքական գործիչ»: Բարձրագույն քաղաքական գործիչների նման տրամադրության պայմաններում, իշխանամետ թերթերն ավելի կոշտ են դարձել։ «Խաչակիրների Աքինջին պետք է անհապաղ հրաժարական տա», գրել է թերթերից մեկը, իսկ մյուսը հայտարարել, որ Աքինջին «կարծես թշնամի» լիներ։

Չենգիզն իր հոդվածում բացատրել է՝ «դա Թուրքիան է, որ վճարում է հաշիվները Հյուսիսային Կիպրոսում՝ ուղղակի կամ անուղղակի ֆինանսական օգնության միջոցով: Հետևաբար, կիպրացի թուրքերը միշտ պետք է երախտապարտ լինեն Անկարային: Թուրքիան «մայրն է», իսկ Հյուսիսային Կիպրոսի Թուրքական Հանրապետությունը՝ նրա «երեխան»: Ամեն ինչ, որ դուրս է այս ենթակայության գաղափարից, կվտանգի ստատուս-քվոն»:

2020 թ․ փետրվարի 6-ին «Գարդիան» թերթին տված հարցազրույցում Աքինջին նախազգուշացրել է «Կիպրոսի հունական և թուրքական համայնքների մշտական բաժանման մասին, եթե արագ ձեռք չբերվի համաձայնություն՝ «արդար» դաշնային լուծմամբ»։ Աքինջին ասել է, որ ինքը համաձայն չէ Էրդողանի տեսլականի հետ՝ Անկարայի և Նիկոսիայի միջև հարաբերությունների առումով՝ որպես «մայր և երեխա․․․ Ես ուզում եմ անկախ, եղբայրական հարաբերություններ», բացատրել է նա: Նա խոստովանել է, որ Հյուսիսային Կիպրոսի Թուրքական Հանրապետությունը պետք է ավելին անի, որպեսզի իր տնտեսությունն ավելի քիչ կախվածություն ունենա Թուրքիայից, որը վճարում է կառավարության հաշիվները: Սա անելու համար ինքը աջակցության կարիք ուներ [հունական] հարավից, ասել է Աքինջին «Գարդիան»-ին։

«Աքինջին, որը չորեքշաբթի երեկոյան [փետրվարի 5, 2020 թ.] սկսեց վերընտրվելու իր քարոզարշավը, ասել է, որ Կիպրոսի գրեթե կեսդարյա բաժանման միակ կենսունակ լուծումը վերամիավորումն էր դաշնային «տանիքի տակ»․․․ «Եթե սա տեղի չունենա», ասել է Աքինջին «Գարդիան»-ին, «հյուսիսը գնալով ավելի ու ավելի կախված կլինի Անկարայից և ի վերջո կարող է կուլ գնալ, որպես փաստացի թուրքական նահանգ»։

«Աքինջիի տեսլականը, որը կիսում են բազմաթիվ կիպրացի թուրքեր, կոչ է անում երկհամայնքային, երկտարածքային Կիպրոսի, քաղաքական հավասարությամբ և մեկ «իրավաբանական անձով», ասել է նա «Գարդիան»-ին։ Այն հիմնված է Կիպրոսի կղզիաբնակներ լինելու ընդհանուր ինքնության, այլ ոչ թե թուրք կամ հույն լինելու վրա», գրել է Չենգիզը։

«Ընտրություններում Աքինջիի հավանական մրցակիցը Էրսին Թաթարն է, Անկարայի բացահայտ կողմնակից մի պոպուլիստ, որը դեմ է հարավի հետ հաշտեցմանը: Թաթարը՝ ներկայիս վարչապետը, կողմ է երկկողմանի լուծմանը։ Նա մեծ աջակցություն է վայելում Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի և նորաբնակների կողմից, որոնք անհաշիվ թվով ժամանել են մայրցամաքից՝ փոխելով կղզու կրոնական և մշակութային դիմագիծը», գրել է «Գարդիանը»։

«Ես չեմ պատրաստվում լինել երկրորդ Թայֆուր Սոքմենը», ասել է Աքինջին «Գարդիան»-ին, վկայակոչելով Հաթայի նախագահին, որը 1930-ական թվականներին իր հանրապետությունը՝  նախկինում ֆրանսիական մանդատ ունեցող Սիրիայի մի մասը հանրաքվեից հետո միացրեց Թուրքիայի հետ։

Թուրքիայի և կիպրացի թուրք առաջնորդի միջև վեճը շեղում է Թուրքիայի կառավարության ուշադրությունը մի շարք այլ լուրջ հակամարտություններից, որոնք Թուրքիան ունի Հայաստանի, Իրաքի, Սիրիայի, Իրանի, Լիբիայի, Հունաստանի և Կիպրոսի հետ:

Հեղինակ՝ Հարութ Սասունյան 

«Կալիֆորնիա Կուրիեր» թերթի հրատարակիչ և խմբագիր

Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի