Ձեր վստահելի աղբյուրը

Ապրիլի 24-ին հայ ժողովուրդը ևս մեկ անգամ իր հարգանքի տուրքն է մատուցելու Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակին։ Հայոց ցեղասպանության 105-րդ տարելիցին ընդառաջ Panorama.am-ը զրուցել է թուրքագետ, ԵՊՀ արևելագիտության ֆակուլտետի դեկան Ռուբեն Մելքոնյանի հետ։ 

Panorama.am-Պարոն Մելքոնյան, ինչպե՞ս եք գնահատում Հայոց ցեղասպանության  միջազգային  ճանաչման, դատապարտման, խնդրի բարձրացման ուղղությամբ Հայաստանի իշխանությունների՝ վերջին տարվա ընթացքում արած քայլերը։

Ռ.Մելքոնյան-Նախորդ տարիներին Հայաստանի կողմից արվել են լրջագույն քայլեր Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման ու դատապարտման ուղղությամբ։ Այդ քայլերը ոչ միայն կրել են այսրոպեական բնույթ, այլև խորքային, կոնցեպտուալ բնույթ, ուստի այդ հիմքերը, որի վրա այդ ամենը կառուցվել է, թույլ են տվել հետագայում ևս համապատասխան քայլեր արվեն կամ իներցիայով այդ քայլերը շարունակվեն։ Կարծում եմ՝ վերջին տարում ավելի շատ տեսանելի է նախկինում արվածի հիման վրա շարունակվող պրոցեսը, այսինքն իներցիան և շատ նոր երևույթներ, նոր խոշոր քայլեր Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման, դատապարտման ուղղությամբ ինձ համար գոնե տեսանելի չեն։

Վերջին զարգացումներից պետք է, իհարկե, առանձնացնել ԱՄՆ Կոնգրեսի, Ներկայացուցիչների պալատի, Սենատի կողմից ընդունված բանաձևերը, որոնք, իմ կարծիքով, նաև երկու այլ պատճառ ունեին. առաջին՝ թուրք-ամերիկյան լարված հարաբերությունները, որոնց համապատկերում նաև պետք է տեղավորենք այդ բանաձևերի ընդունումը, երկրորդ՝ սփյուռքի մեր համապատասխան կառույցների՝ Հայ դատի գրասենյակ և այլն, իրականացրած գործուն քայլերն այս ուղղությամբ։ Կարծում եմ՝ այլ լուրջ, առանձնահատուկ իրադարձությունները գոնե ես չեմ կարող առանձնացնել։ Իսկ մեր պաշտոնական հռետորաբանությունը չի փոխվել։ Իհարկե, կարելի է  ասել մի քիչ ակտիվության պակաս կա, բայց պաշտոնական հռետորաբանության մեջ էական փոփոխություններ չկան, այսինքն ենթադրում եմ, որ Հայոց ցեղասպանության հարցը շարունակում է  մնալ մեր պետության արտաքին քաղաքականության առանցքում, իսկ Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորումը նույնպես մենք շարունակում ենք չկապել Հայոց ցեղասպանության հետ, այսինքն կողմ ենք առանց նախապայմանների հարաբերությունների։ Բայց նաև չեմ կարող չնկատել, որ վերջին շրջանում հատկապես արտաքին գործերի նախարարության կողմից հայտարարություններն ավելի հերթապահ բնույթ են կրում, երբեմն նաև ակնհայտ կրկնություններ։

Panorama.am-Նշեցիք՝ «վերջին տարում ավելի շատ տեսանելի է նախկինում արվածի հիման վրա շարունավող պրոցեսը, այսինքն իներցիան»,  կարծում եք՝ կայի՞ն  այնպիսի քայլեր, որոնք պետք է արվեին ու չեն արվել։

Ռ.Մելքոնյան-Նախորդ ասելով նկատի ունեմ այն կարևոր, տեսական հիմքերը, որոնք նախկին փուլում դրվել են։ Ամենակարևորն արձանագրենք, որ Հայոց ցեղասպանության խնդիրը չի կարող ունենալ կուսակցական, քաղաքական պատկանելիություն, այսինքն այն, ինչ արվել են նախորդ իշխանությունների օրոք, կապ չունի Սերժ Սարգսյանի, Ռոբերտ Քոչարյանի, Լևոն Տեր-Պետրոսյանի, այդ լավ ձեռքբերումները մենք պետք է շարունակենեք ամրապնդել, դրանց հիման վրա նոր ձեռքբերումներ ունենանք, իսկ նախկինում, հիմա արված բացթողումները պետք է աշխատենք  չեզոքացնել։
Նկատի ունեմ՝ նախկին լավ հիմքերը թույլ են տալիս ավելի ակտիվ, նախաձեռնողական քաղաքականություն վարել, բայց այդ ակտիվությունն ու նախաձեռնողականությունը չեմ տեսնում, դրա համար, կարծում եմ, իներցիոն պրոցես է, այսինքն նախկին հիմքի վրա զարգացումները շարունակվում են։

Panorama.am-Ի՞նչ եք կարծում՝ նոր ճանաչումներ կլինեն։

Ռ.Մելքոնյան- Չի կարելի բացառել։ Ուղղակի հարցը պետք է դիտարել  ըստ մեր առաջնահերթությունների. արդյո՞ք մեզ համար առաջնահերթ է ևս մի քանի երկրի կողմից ճանաչումը, թե մեզ համար կարևոր են նաև խնդրի այլ բաղադրիչներ։ Աշխարհում իրավիճակն այնպիսին է, որ Թուրքիան հստակ ցույց է տալիս իր քաղաքական առաջնահերթությունները, հումանիզմի մոտեցումները։  Ենթադրում եմ՝ դա կստիպի այլ պետություններին ևս մեկ անգամ վերախմբագրել  իրենց մոտեցումները Հայոց ցեղասպանության հարցի հետ կապված։ Ուղղակի հարց է՝ դրանում Հայաստանն ի՞նչ մասնակցություն ունի, արդյո՞ք ինքնաբերաբար տեղի ունեցող պրոցես է, թե՞ Հայաստանն ակտիվ մասնակցություն ունի դրանում։ Հույս ունենանք, որ այդ քաղաքականության մեջ Հայոց ցեղասպանության հետ կապված Հայաստանի  քաղաքականությունն ավելի նոր նրբերանգներ, ավելի ակտիվություն կփորձի ներդնել։

Panorama.am –Պարոն Մելքոնյան, Հայոց ցեղասպանության տարելիցներից առաջ միշտ նույն հարցն է հնչում՝ արդյո՞ք ԱՄՆ նախագահը կարտասանի Հայոց ցեղասպանության բառը, ի՞նչ եք կարծում, այս տարի կարտասանի, թե՞ ոչ, հաշվի առնելով նաև ԱՄՆ Կոնգրեսի, Սենատի բանաձևերը։

Ռ.Մելքոնյան-Սենատի բանաձևում շատ հետաքրքիր ձևակերպումներ կային նաև կրթական ոլորտում  ցեղասպանության խնդրի ներդրման հարցում։ Կարծում եմ՝ Հայաստանը, օրինակ, կարող է որոշ քայլեր անել, որպեսզի տարբեր երկրների կրթական համակարգում Հայոց ցեղասպանության խնդիրն այլ կարգավիճակ ստանա դասվանդման և այլնի հետ կապված։ 
Ինչ վերաբերում «Ցեղասպանություն» բառն ասելուն, իհարկե, այդ բառն ունի  կարևոր իրավական նշանակություն, բայց չեմ կարծում ԱՄՆ ներկայիս նախագահ Թրամփը, որն ունի բիզնեսմենի հոգեբանություն, կասի այդ բառը։ Նա հակաթուրքական իր կամ պետության մոտեցումներն այլ ձևաչափով կարտահայտի։ Բայց, ամեն դեպքում, չեմ ուզում կենտրոնանալ բառի վրա, որովհետև մեզ հերթական անգամ տանելու է բարոյական հաղթանակի և վերջ։ Պետք է վաղուց վարժված լինենք իրական հաղթանակներ տոնել, ոչ թե բարոյական։

Panorama.am-Իսկ ո՞րն եք համարում իրական հաղթանակ, հաջողություն։

Ռ.Մելքոնյան- Իրական հաղթանակ, հաջողություն կամ լուրջ փաստաթուղթ  կարող եմ համարել Ռուսաստանի Պետական  Դումայի  կողմից ընդունված փաստաթուղթը, որով ճանաչում են Հայոց ցեղասպանությունը։ Ձևակերպումը հետևյալն է՝ «... Հայոց ցեղասպանությունը, որը տեղի է ունեցել Օսմանյան կայսրությունում և  Արևմտյան Հայաստանում»։ Միակ փաստաթուղթն է, որտեղ կա և Հայոց ցեղասպանության եզրույթը, և Արևմտյան Հայաստան եզրույթը։  Իրական հաջողություն կարող եմ համարել Հռոմի պապի կողմից Հայոց ցեղասպանության ոչ միայն ճանաչումը, այլև մյուս քայլերը՝ հանրայնացում, պատարագ, որն էլի մեր դիվանագիտության հաղթանակներից է,  և, չեմ կարծում, որ այդ հաղթանակը մենք պետք է անտեսենեք կամ կապենք ինչ-որ ժամանակաշրջանի և գործող անձանց հետ։

Բազմաթիվ այլ օրինակներ կարող եմ բերել, բայց, ցավոք, դրանք անցյալում են, պետք է ձգտենք նոր, շոշափելի, իրական հաջողություների։ Եթե օրինակ, կրթական համակարգում Հայոց  ցեղասպանության դասավանդումը տարբեր երկրներում ունենա լուրջ կարգավիճակ և սերունդներ դաստիարակվեն այն գիտակցմամբ, որ Հայոց ցեղասպանությունն անհերքելի իրականություն է և հանցագործություն, նույնպես կարող եմ համարել հաջողություններից մեկը։

Panorama.am-Շնորհակալություն հարցազրույցի համար։