Ձեր վստահելի աղբյուրը

Այսօր լրանում է Հայոց եղեռնի 105-րդ տարելիցը: Զոհերի թվում եղել են նաև բազմաթիվ մարզիկներ, այդ թվում Շավարշ Քրիսյանը։ Նա համահայկական խաղերի նախագծի, «Հոմենըթմեն» մարզակումբի և ֆուտբոլի լիգայի ստեղծման հեղինակներից մեկն է եղել: Նրա և մարզիկներ Մկրտիչ Մկրյանի ու Վահրամ Փափազյանի մասին կարդում ենք ՀԱՕԿ-ի պաշտոնական կայքում։ 

Քրիսյանը, հիրավի, հայկական սպորտի ականավոր գործիչ է, մարզիչ, մարզիկ,  հայկական ֆուտբոլի  «Բալտալիման» առաջին ակումբի հիմնադիրը: Նա եղել է մեծ մանկավարժ, գրող, հրապարակախոո, լրագրող, օսմանյան կայսրությունում  մարզական առաջին « Մարմնամարզ» հանդեսի հիմնադիրը:

Հենց մեծ հայորդու ջանքերով, պատմության մեջ առաջին անգամ, Թուրքիան պատվիրակություն է գործուղել օլիմպիական խաղեր: Դա 1912 թ. Ստոկհոլմում տեղի ունեցած 5-րդ  համաշխարհային մարզահանդեսն էր: Օսմանյան պետությունը  գումար չի հատկացրել և գործուղման հետ կապված ամբողջ ծախսը իր վրա է վերցրել հայկական համայնքը:

Շ. Քրիսյանն այն ժամանակ ասել է, որ «դեռևս Թուրքիայի ոչ մի ներկայացուցիչ չի մասնակցել մարզական որևէ միջոցառման: Թող մերոնք Շվեդիայում վերջինը լինեն:  Կարևորն այն է, որ  մեծ ազգերի հետ ասպարեզ մտնեն հայերը, ովքեր շուրջ 30 տարի Եվրոպայում հայտնի են որպես հալածված ազգ: Ժամանակն է, որ արդեն հակառակն ասեն, և որ քաղաքակիրթ աշխարհն իմանա, ճանաչի մեզ և մեր նվաճումները»:

Ստոկհոլմի խաղերին մասնակցած 28 երկրների 2541 մարզիկների թվում  եղել են Թուրքիան ներկայացնող երկու մարզիկներ` Մկրտիչ Մկրյանը և Վահրամ Փափազյանը: Հետաքրքիր մի փաստ է արձանագրվել։ 1909 թ. Կիլիկիայում թուրքերի կազմակերպած հայերի ջարդի պատճառով շվեդները մասնակից երկրների դրոշների շարքում դիտավորյալ չեն կախել օսմաններինը: Այս մասին չեն իմացել հայ մարզիկները, որոնք բողոքել են ու կազմակերպիչները տեղադրել են Թուրքիայի դրոշը: Մեր հայրենակիցներն այնուհետև զղջացել են իրենց արածի համար:

1500 մ վազքում, 50 մարզիկների պայքարում Մկրյանը ճանաչվել է 5-րդը: Իսկ Փափազյանի մասին ճիշտ կլինի ներկայացնել հենց նրա թոռան պատմածը: Պապիկը բազմիցս պատմել է, որ վերջնագծի մատույցներում ինքը  /պոլսահայ Փափազյանը/  գրեթե 20 մետր առաջ է պոկված եղել մրցակիցներից ու կարող էր հեշտությամբ առաջինը հատել եզրագիծը և նվաճել չեմպիոնի կոչումը: Բայց գնահատելով այն հանգամանքը, որ իր հաղթանակի առթիվ պետք է ծածանվի Թուրքիայի դրոշը, ուստի Փափազյանը միանգամից դանդաղեցրել է վազքը ու գիտակցաբար հայտնվել ետնապահների թվում:

Ինչ վերաբերում է Օսմանյան կայսրությունում սպորտի մեծ ջատագով Շավարշ Քրիսյանին, 1915-ի  օգոստոսի 15-ին թուրքերը նրան հանել  են բերդից, տարել Անկարայից դուրս ու գնդակահարել: Այսպես են  երախտամոռ օսմանները վարձահատույց եղել  29-ամյա հայ ականավոր գործչին:

(Վահրամ Փափազյան, V օլիմպիական խաղեր Ստոկհոլմում, «Մարմնամարզ», 1912
Լուսանկարը՝ Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի կայքից)

(Մկրտիչ Մկրյան, Ստոկհոլմի V օլիմպիական խաղերի մասնակից, Ռոբերտ քոլեջ, «Մարմնամարզ», 5 հուլիսի, 1912
Լուսանկարը՝ Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի կայքից)