Ձեր վստահելի աղբյուրը

Պետական կամ հանրային այլ միջոցներով իրականացվող գնումների գործընթացը պարունակում է կոռուպցիայի բարձր ռիսկեր: Դրանք նվազեցնելու համար մշակվել է «Գնումների մասին» օրենքը, որով նախատեսված է գնումների հետևյալ ընթացակարգերը` էլեկտրոնային աճուրդ, մրցույթ, գնանշման հարցում և մեկ անձից գնում:

Վերոհիշյալ ընթացակարգերով գնում կատարելիս սուբյեկտիվ գործոնն առավել մեծ է չորրորդի՝ մեկ անձից գնումներ կատարելու դեպքերում: Այս պատճառով էլ օրենքով սահմանափակվել են այդ ընթացակարգով գնումներ կատարելու հնարավորությունները:

Օրենքի համապատասխան հոդվածով սահմանված է.

«Գնումը կարող է կատարվել մեկ անձից, եթե`

1) գնման ենթակա ապրանքը, աշխատանքը կամ ծառայությունը հնարավոր է ձեռք բերել միայն մեկ անձից, որը պայմանավորված է նրա հեղինակային և հարակից իրավունքներով, հատուկ կամ բացառիկ իրավունքի առկայությամբ.

2) արտակարգ կամ չնախատեսված այլ իրավիճակի առաջացման հետևանքով ծագել է գնման անհետաձգելի պահանջ և, արտակարգ կամ չնախատեսված այլ իրավիճակից ելնելով, գնման այլ ձևերի կիրառումը ժամկետի առումով անհնար է, պայմանով, որ նման պահանջը հնարավոր չէր օբյեկտիվորեն կանխատեսել.

3) պատվիրատուն, որևէ անձից կատարելով ապրանքների գնում, որոշում է սկզբնական պայմանագրում չներառված, սակայն օբյեկտիվորեն չնախատեսված հանգամանքներից ելնելով՝ սկզբնական պայմանագրի կատարման համար անհրաժեշտ դարձած ապրանքների լրացուցիչ գնում կատարել նույն անձից, պայմանով, որ`

ա. լրացուցիչ ապրանքների պայմանագիրը հնարավոր չէ տեխնիկապես կամ տնտեսապես առանձնացնել սկզբնական պայմանագրից` առանց պատվիրատուի համար նշանակալի դժվարություն ստեղծելու, և

բ. դրա գինը չգերազանցի սկզբնական պայմանագրի ընդհանուր գնի 10 տոկոսը: Ընդ որում, միևնույն անձից սույն կետի կիրառմամբ լրացուցիչ գնում կարող է կատարվել մեկ անգամ, իսկ լրացուցիչ ապրանքների գինը չի կարող սահմանվել ավելի, քան նախատեսված է պայմանագրով.

4) գնման գինը չի գերազանցում գնումների բազային միավորը.

5) գնումն իրականացվում է Հայաստանի Հանրապետության տարածքից դուրս»:

Պարզվում է, որ նման սահմանափակումները և կարգավորումները չեն խանգարում, որպեսզի պետական մարմինները շարունակեն այս եղանակով մեծ ծավալի գնումներ կատարեն: Արտակարգ դրությունը վերջիններիս լրացուցիչ հնարավորություն է տվել ավելի հաճախ դիմել գնումների այդ ձևին:

e-gov.am կայքի համապատասխան բաժնի դիտարկումից երևում է, որ պետական մարմիններն ամսական մոտ 300-ից 400 գնում են կատարում մեկ անձից: Այդ գնումներն ուսումնասիրելիս կարելի է հայտնաբերել բազմաթիվ «օրինաչափություններ», որոնք բնորոշ էին այս համակարգին նաև նախկինում:

Օրինակ, կարելի է տեսնել, թե որ պետական կառույցը որ անձի ծառայություններից է նախընտրում օգտվել: Բնականաբար, նման դեպքերում արդար մրցակցության մասին խոսելը դժվար է: Պետական գնումների գործընթացում շարունակում են էական դերակատարում ունենալ պետական տարբեր պաշտոնյաների հետ փոխկապակցված ընկերությունները:

e-gov.am կայքի գնումների բաժինն ուսումնասիրելիս կարելի է պարզել, որ, օրինակ, ՀՀ վարչապետի աշխատակազմը նախընտրում է մեկ անձից կատարվող գնումների շրջանակներում օգտվել «Մեյդ Թու Մեյք» ՍՊԸ-ի ծառայություններից՝ հատկապես արտակարգ իրավիճակների պայմաններում:

Վարչապետի աշխատակազմը մարտի 17-ին և ապրիլի 30-ին վերոհիշյալ ընկերությունից գնել է շնչադիմակներ՝ համապատասխանաբար 450 հազար և 430 հազար դրամի (ընդհանուր 880 հազար դրամ) սահմաններում: Իհարկե, բազմազանության համար վարչապետի աշխատակազմը դիմակ և ձեռնեցներ է գնել նաև մեկ այլ՝ «Անահիտ Պետրոսյան» անհատ ձեռներեցից, բայց այս դեպքում երկու ապրանքատեսակի համար վճարելով ընդամենը 61.800 դրամ:

Ինչպես կարելի էր ենթադրել, «Մեյդ Թու Մեյք» ՍՊԸ-ն պատահական ընկերություն չէ: Այն նախկինում պատկանել է ՀՀ ՊԵԿ ներքին անվտանգության վարչության արտաքին տնտեսական գործունեության մաքսային գործառնությունների հսկողության բաժնի պետ Գեղամ Վանունուն, որին 2019 թվականին այդ համակարգ է բերել ՊԵԿ նախագահ Դավիթ Անանյանը:

Բնականաբար, պաշտոնի անցնելուց հետո Վանունին իր այդ ընկերությունը հանձնել է հավատարմագրային կառավարման, ինչպես դա ժամանակին իր ընկերությունների հետ արել էր Սամվել Ալեքսանյանը՝ ԱԺ պատգամավոր դառնալուց հետո: Այս իրողության պայմաններում մեծ ցանկության դեպքում էլ դժվար է չտեսնել պետական պաշտոնյայի անվան հետ կապվող ընկերության կողմից գլխավոր պետական կառույցի՝ մեկ անձից կատարվող գնումներին մասնակցելու փաստում սուբյեկտիվ գործոնը:

Այլ կերպ ասած, չնայած ոլորտը կարգավորող օրենքի առկայությանը, գնումների գործընթացում կոռուպցիոն ռիսկերը դեռ բարձր են: Այս իրավիճակում թերևս խնդրի միակ լուծոմը կարող էր լինել միայն մեկ անձից կատարվող գնումների ընթացակարգի վերացումը:


Ա. Վարդանյան