Ձեր վստահելի աղբյուրը

Аravot.am կայքում հրապարավել է ճարտարապետ-քաղաքաշինարար, Ուրբանլաբի [www.urbanlab.am] հիմնադիր Սարհատ Պետրոսյանի հոդվածը Ֆիրդուսի թաղամասի կառուցապատման  նախագծի վերաբերյալ.

«Վերջին օրերին Երևանի Ֆիրդուսի կամ թիվ 33 թաղամասի շուրջ զարգացումներն ու նախագիծը քննադատող ելույթներն ու գրառումները կարծես թե ներկայացրել են ողջ եղելությունը։ Փոխվարչապետ Տիգրան Ավինյանի պատասխան հայտարարությունն անգամ չփարատեց նախագիծը խնդրահարույց համարողների մտահոգությունները, և քաղաքացիական նախաձեռնության ներկայացուցիչների բավական ամբողջական վերջին հայտարարության պահանջներից ու մտահոգություններից որևէ մեկի վերաբերյալ պատասխաններ կարծես թե դեռ չեն հնչել։ Քանի դեռ այս հայտարարությամբ բարձրացված հարցերի պատասխանները ստացված չեն, մենք նախագծի մասին գնահատականներ կարող ենք տալ տարբեր տեղերից քաղած կցկտուր տեղեկությունների հիման վրա։ Թերևս հենց այդ պատճառով, բաց հասանելի որևէ աղբյուրից մենք չենք կարող ստանալ հանրային բաց քննարկմանը ներկայացված տարածքի (կամ մի մասի) Շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գնահատման փորձաքննության արդյունքները, որոնք ներկայացվել են 2020 թվականի հունիսի 4-ին։ Սակայն փաստ է, որ փոխվարչապետի հայտարարած փոխզիջումը որևէ աղերս չունի նախորդիվ հնչեցրած մտքերի հետ։ Այն գրեթե չի վերաբերվում կառավարության որոշմամբ հաստատված տարածքին, քանի որ, նախ դրանց մի մասը չի գտնվում հանրային գերակա շահ ճանաչված տարածքներում, իսկ այն, ինչին անդրադառնում է հայտարարությունը, ինքնըստինքյան ենթադրվում էր իրականացնել «Պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ու պատմական միջավայրի պահպանության և օգտագործման մասին» օրենքի համաձայն։ Այն նպատակ ունի փարատելու թաղամասի ներսում եղած ժառանգության վերաբերյալ հանրության մտահոգությունները։ Այսինքն, Տիգրան Ավինյանի այս հայտարարության արդյունքում ենթադրվում է ընդլայնել հանրային գերակա շահի տարածքն ու թիրախավորել նոր հուշարձաններ։ Ինչպես և նախկինում, գտնում եմ, որ այս պահին, դժբախտաբար, մենք չունենք քաղաքային պլանավորման և ժառանգության պահպանության այն կարողությունները, որպեսզի դիմակայենք այս նոր մարտահրավերին։

Ինչևէ, մենք ունենք այն, ինչ ունենք։ Ի հեճուկս ոլորտի պատասխանատուների, որոնք այդպես էլ չտարբերեցին Քաղաքաշինության կոմիտեն իրենց նախագծային կազմակերպությունից (իմա՝ դուքանից), մենք կորցրել ենք հարցը թափանցիկ ու պրոֆեսիոնալ մակարդակով լուծելու հնարավորությունը։ Ուստի, որոշեցի հանդես գալ այլընտրանքային, ինչո՞ւ չէ՝ նաև փոխզիջումային տարբերակով։ Սակայն մինչ այդ կուզենայի թվարկել ներկայացված առաջարկի խնդիրներից մի քանիսը՝ մեծ հարգանք տածելով ճարտարապետ Հովհաննես Մութաֆյանի ու նրա թիմի, ինչպես նաև կառուցապատողներից մի քանիսի, հատկապես «Էլիտ գրուպի» տնօրեն Արմեն Միկոյանի հանդեպ։ Կարծում եմ, որ վարչարարության ու կոռումպացված որոշումների ընդունման տրամաբանությունը նրանց և շատ ուրիշների, այդ թվում՝ կառավարության մեր գործընկերներին, թույլ չի տվել փորձել այս հարցին նայել այլ դիտանկյունից։ Նախ` արձանագրենք, որ ոչ ոք երբեք չի ասել, թե այս թաղամասում ոչ մի զարգացում չպետք է թույլատրել։ Թաղամասն այս վիճակով, որին հասել է ապաշնորհ քաղաքային պլանավորման արդյունքում, իրապես անհարիր է ցանկացած քաղաքի։ Ներկայացված լուծումն առաջին անգամ, ի դեպ դեռ 2007 թվականին, ներկայացրել է լուսահոգի ճարտարապետ Լևոն Ղալումյանը՝ Երևանի կենտրոն վարչական շրջանի գոտևորման նախագծով։ Այսպիսով, հինգ հիմնական պատճառ, թե ինչու եմ կարծում, որ այս նախագիծն այս տեսքով անընդունելի է.

1.Պատմականորեն ձևավորված թաղամասում հաշվի չեն առնվել կառուցապատման ինքնաբուխ տրամաբանությունը, թաղամասի հյուսվածքը, ժառանգության առումով արժեքավոր միջավայրն ու պահպանված շենքերը (կա նվազագույնը 5-6 շենք, որոնք կարող էին լինել պահպանվող հուշարձանների ցանկում)։

2.Լինելով քաղաքի կենտրոնում կառուցապատման ենթակա վերջին տարածքներից, այն պետք է ունենար հանրային նշանակության բաղադրիչ, օրինակ, դատական համակարգի նշանային կարևորության համալիր (ստեղծվող Գերագույն դատարանի ժամանակակից ու Հանրապետության հրապարակից երևացող շենք) կամ նոր մշակութային կառույց (ասենք՝ պատկերասրահ)։ Ի դեպ, համանման առաջարկով հանդես եմ եկել դեռ 2018 թվականի ամռանը՝ գտնելով, որ քաղաքական նոր իրողությունների պայմաններում քաղաքային տարածության նշանային առումով դատական իշխանության վերարժևորման կարիք ունենք։

3.Հանրապետության հրապարակի հարևանությամբ ևս մեկ հսկայական հրապարակի ստեղծումը քաղաքային դիզայնի և պլանավորման տեսակետից վիճահարույց է։ Հիշեցնեմ, որ նոր հրապարակը Հանրապետության հրապարակի քառորդ չափն է ունենալու, կամ գրեթե Շահումյանի հրապարակի չափը, իսկ որ ավելի կարևոր է՝ սրանով մենք խորացնելու ենք երկրի թիվ մեկ հրապարակի վերջին երկու տասնամյակների ձևախեղումներն ու այն մոտեցնելու ենք անշտկելի վիճակի։ Կարծում եմ, որ սրա մասին խոսելու առիթներ դեռ կլինեն։

4.Հանրային գերակա շահ անվան տակ հերթական անգամ քաղաքացու տան տեղում տուն է կառուցվում մեկ այլ քաղաքացու համար՝ դասական ջենտրիֆիկացում (gentrification) օրենսդրական կարգավորմամբ՝ պետության ձեռամբ։ Հանրային գերակա շահի գործիքակազմը ոչ թե բնակելի շենք, հյուրանոց և նման այլ գործառույթներ ունեցող շենքերի համար է նախատեսված, այլ հանրության կարիքների բացառիկ կարևորության դեպքերի, օրինակ, ենթակառուցվածքների և համապետական նշանակության այլ նախագծերի համար։

5.Նախագծային գործընթացն անհասկանալի ու վիճահարույց է եղել՝ սկսած ներդրողների ընտրությունից, նախագծողների կազմից և իրացման համար պատասխանատու ձևաչափից։ Այս մասով հավատացնում եմ, որ այս ներդրումը կրելու է նույն այն պիտակը, որը կրել ու դեռ երկար ժամանակ կրելու են Հյուսիսային պողոտան ու «Հին Երևան» նախագիծը: Ամեն դեպքում, հաշվի առնելով, որ վերջին երկու տարիներին հանրային իշխանություններին այդպես էլ չհաջողվեց քաղաքային զարգացման (իմա՝ քաղաքաշինության) բնագավառում հիմնարար բարեփոխումներ իրականացնել, ինչպես նաև որպես փաստ ընդունելով, որ հետհամաճարակային տնտեսական անկման պայմաններում հանրային կառավարման մարմինները փորձելու են աջակցել տնտեսական ցանկացած ակտիվության, կարծում եմ, որ այս նախագիծը դադարեցնելու համար բավարար քաղաքական կամք չունենալու պարագայում անհրաժեշտ է, այսպես ասած՝ թուղթ ու գրիչով փոքր-ինչ բարձրաձայն խորհել այս ամենի շուրջ։

Այդ նպատակով մեր թիմի անդամ, ճարտարապետ Գևորգ Թորոսյանի հետ 1-2 օրվա ընթացքում փորձեցինք մեզ քիչ թե շատ հասու տվյալների հիման վրա վերլուծել նախագծի տնտեսական տրամաբանությունն ու ներկայացնել այլընտրանքային մոտեցում՝ Երևանի ժառանգության պաշտպանության կոմիտեի ֆեյսբուքյան էջից վերցնելով վերջին կառուցապատման ուրվագիծը, ինչպես նաև կառուցապատման՝ 2016 թվականին ՀՀ քաղաքաշինության կոմիտեի մշակած (այսօր արդեն գոյություն չունեցող) Հայաստանի զարգացման հիմնադրամի կայքից 2017 թվականին իմ ներբեռնած փաթեթից դուրս բերելով շենքերի բարձրությունները (հարկայնությունները) և կառուցապատման խտությունները։ Հոդվածն արդեն պատրաստ էր, երբ Հ1-ի ռեպորտաժում ներկայացվեցին կենտրոնական հատվածի շինությունների առաջարկները, որոնցում դրանք ունեին 13 հարկի բարձրություն։ Այս առումով հատկապես հետաքրքիր է այն փաստը, որ 2016 թվականի բարձրությունները գրեթե կրկնապատկվել են։ Նախկին 8 հարկի կամ 27 մետրի փոխարեն այժմ ունենք 13 հարկանի կամ մոտ 45 մետր բարձրություն։ Ի դեպ, նույն 2016 թվականի նախագծով նման բարձրություն ուներ միայն մեկ շենք, այն էլ՝ Խանջյան փողոցին հարող հատվածում։ Ինչևէ, այս մասով կարծում եմ, որ այս որոշումների ընդունման տարբեր մասնակիցներ դեռ պետք է պարզաբանումներ տան, թե ինչպե՞ս են փոխվել կոռումպացված համարվող նախկին համակարգի օրոք ընդունված որոշումները՝ հօգուտ կառուցապատողի (տե՛ս նկար 1)։ Այսպիսով, հիմք ընդունելով 2016 թվականի հրապարակված հայեցակարգը՝ բոլոր լոտերի մակերեսների գումարից դատելով, նախատեսվում է իրացնել մոտ 40’000 քմ տարածք (հայտարարվել է մոտ 55’000 քմ, իսկ 2016 թվականին նախատեսված էր 37’000 քմ), որից կառուցապատվելու է միջինացված տարածքի մոտ 47%-ը (24%-100% կառուցապատվող լոտեր կան)։ Հարկայնությունը 3-14 հարկ է (12-48 մետր), բայց հիմնական գերիշխող հարկայնությունը 8 հարկ է կամ 27 մետր։

Հարկայնության մասով պետք է նշեմ, որ ակնադիտարկումներով այդ տարածքի գերակշռող մասի հարկայնությունը պետք է լինի առավելագույնը 4 հարկ, Հանրապետության հրապարակից դիտելի չլինելու, ինչպես նաև Տիգրան Մեծ ու Հանրապետության փողոցներին հարող մասերում հուշարձաններին չխանգարելու նպատակով՝ առավելագույնը 3 հարկ, իսկ դեպի Խանջյան և Բուզանդի փողոցներ կարող է հասնել մինչև 8-10 հարկի։ Այս ամենը պետք է մոդելավորվի ու քննարկվի մանրամասն, իհարկե, եթե դեռ չի կատարվել նման վերլուծություն։ Փաստորեն, առկա նյութերի հիման վրա կարող ենք ասել, որ կառուցապատվելու է մոտ 145’000 քմ (2016-ին նախատեսված էր 143’336 քմ)։ Սա՝ այն դեպքում, երբ ունենալու ենք բավական լայն ներքին փողոցներ և մոտ 6’000 քմ կլոր (ոմանց կարծիքով նեոստալինյան) հրապարակ։ Եթե մենք հիմք ընդունենք իմ նշած առաջին պատճառը, թե ինչու չի կարելի կառուցապատել տարածքն այսկերպ, և փորձենք պահպանել բոլոր պատմական փողոցներն ու ուղղությունները, եթե փորձենք պահպանել քիչ թե շատ պահպանության ենթակա բոլոր շենքերն ու մնացյալ տարածքներում թույլատրել խելամիտ ու տակտով ճարտարապետական միջամտություններ, ապա մենք կարող ենք դիտարկել երկու տարբերակ։

Մանրամասները՝ սկզբնաղբյուր կայքում։