Քաղաքական 09:14 22/07/2020 Տարածաշրջան

Սասունյան. Թուրք մտավորականները հեռուստածրագրում ճանաչում են Հայոց ցեղասպանությունը (մաս 2)

Անցյալ շաբաթ ես գրառել էի ծավալուն տեսանյութի առաջին մասը, որում երկու թուրք մտավորականները հանդես են գալիս Հայոց ցեղասպանության ճանաչման օգտին Թուրքիայի Հանրապետության կողմից: Քննարկումը տեղի է ունեցել 2015 թվականին՝ Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի կապակցությամբ: Տեսանյութում Էրդողան Այդինի և Այդին Չուբուքչուի միջև զրույցը թուրքերեն է ՝ անգլերեն ենթագրերով։ Մեկ ժամ 37 րոպե տևողությամբ ծրագրի անվանումն է՝ «Բաբելոնյան աշտարակ»: Ծրագրի վերնագիրն է՝ «Առերեսվելով ցեղասպանությանը»։ Թուրքական քննարկումը թարգմանել և ենթագրերով ապահովել է դոկտոր Օհաննես Քիլիչդաղին։

Այդին Չուբուքչու. «Իհարկե, դա [Ցեղասպանությունը] չի սկսվել 1915 թվականին: Նախ և առաջ, օսմանցիները ունեին անարդար կարգուկանոն՝ ազգերի և հավատքների վրա հիմնված։ Կար գերիշխող ազգ և մի քանի ուրիշներ, որոնց վրա գերիշխում էին: Գերիշխող ժողովուրդը [միլեթ], որն ավելի հին ժամանակներում մատնանշում էր կրոնական խմբերը, քան էթնիկ պատկանելությունը, մահմեդականներն էին: Այսպիսով, գերիշխող ժողովուրդը սուննի մահմեդականներն էին: Մնացած բոլորը, առաջին հերթին հայ և հույն ժողովուրդները, որոնց վրա գերիշխում էին։ Սա էր պետության լեզուն։ Դա ինչ-որ բան չէ, որ այսօր հնարում ենք՝ օսմանցիներին ամբաստանելու համար։

Սա այն նկարագրությունն է, որն օգտագործվել է ժամանակին պաշտոնական գրականության մեջ: Ավելին, գոյություն ուներ հստակ տերմին, որն օգտագործվում էր միայն հայերի համար՝ հավատարիմ ազգ (միլեթի սադիկա): Այսպիսով, հայերը, որոնք արտոնություն ունեին այլ գերիշխվող ժողովուրդների շրջանում, շատ հավատարիմ էին ինքնիշխան համակարգին:

Նրանք անզեն էին, ապահովում էին պետության համար բոլոր ծառայությունները և այլն: Նրանք այդպիսի համբավ ունեին: Փաստորեն, սա մի տհաճ իրավիճակ է ազգի համար: Ոչ մի ժողովուրդ չպետք է հավատարիմ լինի. ենթակա կամ գերիշխող մեկ ուրիշի նկատմամբ: Մեզ համար արդարությունը պետք է հիմնվի հավասարության վրա, լինի դա երեկ, թե այսօր: Հավասար քաղաքացիություն, հավասար ազգեր, մարդկանց եղբայրություն… Կար մի այլ չափանիշ․ օսմանյան չափանիշ:

Օսմանյանի նման պետությունները ունեն նման հատկանիշներ: Նրանք զավթում են այլոց երկիրը, երբ ուժեղ են։ Երբ գրավված ժողովուրդը արթնացավ, իսկ օսմանյան պետությունը թուլացավ՝ նրանք սկսեցին անկախություն պահանջել: Իսկապես, Թուրքիայում յուրաքանչյուր թուրք պետք է գնահատի դա: Թուրքիան հիմնվել է անկախության համար մղվող պայքարում: Այնպես որ, անկախություն պահանջելը օրինական իրավունք է յուրաքանչյուր ազգի համար՝ հույն, բուլղարացի, արաբ և հայ… Սրանք ինքնիշխանության համար անկախության պատերազմներ էին… »:

Հաղորդավար․ «Եկե՛ք հետևենք այդ շարքին․ 1853-56 թթ. Ղրիմի պատերազմը, 1839 թ. Թանզիմաթի հրամանագիրը, 1856 թ․ Բարեփոխումների հրամանագիրը, 1876 թ․ Սահմանադրությունը՝ բարեփոխումների գագաթնակետը։ Որտե՞ղ էին հայերն  այդ ժամանակներում։
Այդին Չուբուքչու. «Այդ տարեթվերը օսմանցիների համար անհնարին էին դարձնում պահպանել հին կարգը՝ հիմնվելով գերիշխող-ենթակա ազգերի վրա:

Նրանք ստիպված էին արձակել Թանզիմաթի և Բարեփոխումների հրամանագրերը, որպեսզի կարողանային վարկեր ստանալ դրսից: Սա էր վճռական կետը․ այս հրամանագրերից հետո նրանք գյավուրներին [անհավատներին] չէին անվանելու գյավուրներ։ Գյավուրին ու մահմեդականին դատելու էին  միևնույն դատարանում։ Իհարկե, գյավուրը վատ խոսք է, մենք չպետք է օգտագործենք դա, սակայն նրանց այդպես անվանեցին, և դա այն լեզուն է, որ սովորական մարդը հասկանում է: Այսպես կոչված գյավուրների  ունեցվածքը չէին բռնագրավելու։ Ըստ այդմ, հանգստություն եկավ։ Բայց այս հանգստությունը, հայերին խաղաղություն բերելու փոխարեն, ցավոք, սրեց լարվածությունը:

Ինչո՞ւ։ Քանի որ հին, գերիշխող ազգի տեղական իշխանությունները սկսեցին հրահրել մահմեդական ժողովրդին, ասելով՝ «ի՞նչ է կատարվում։ Մենք կորցնում ենք շարիաթը: Արդյոք գյավուրը մեզ հավասա՞ր է լինելու»։ Իսկապես, պետությունը նույնպես խրախուսեց այս սադրանքները։ Որոշ ժամանակ անց հարձակումներ սկսվեցին հայերի վրա, հատկապես քուրդ, իսլամիստական և  չերքեզական կազմակերպությունների կողմից: Դրանից հետո, 1878-ին Բեռլինի պայմանագրի 61-րդ հոդվածում նշվեց, որ հայերը ենթարկվել են հարձակման, և որ Օսմանյան կայսրությունը պատասխանատու են նրանց պաշտպանության համար։

Օսմանցիները դա ստորագրեցին: Բացի այդ, հիշենք ընդդեմ ազգայնական և իսլամիստական նախապաշարմունքների մասին։ Բեռլինի պայմանագիրը նախապատրաստվել էր օսմանցիներին պաշտպանելու համար։ Հակառակ դեպքում, ռուսները, որոնք եկել էին մինչև Ստամբուլի կենտրոնից 20 կմ հեռավորության վրա գտնվող Յեշիլկոյ [Այա Ստեֆանոս], կգրավեին այն։ Օսմանցիները դա ստորագրեցին, բայց մի կողմ թողնելով [Մեծ տերություններին] տեղեկացնելը, նրանք  շարունակեցին թույլ տալ հարձակումները նշված խմբերի կողմից: Նրանք նաև չիրականացրեցին բարեփոխումները։

Եկեք մի պահ մեզ պատկերացնենք որպես Բուլղարիայի թուրքեր, ույղուրներ կամ Բոսնիայի մահմեդականներ։ Ի՞նչ կցանկանայինք, եթե մենք լինեինք այնտեղ: Կյանքի  և ունեցվածքի անվտանգություն։ Ոչ ոք չպետք է հարձակվի կամ ոտնձգության ենթարկի մեզ։ Այսպիսով,  պետությունն այդ ժամանակ հայերին հավաստիացրեց նույնը, ինչ մենք կցանկանայինք Բոսնիայում, բայց չկատարեց իր խոստումը:

Օսմանյան տիրակալները, առաջին հերթին Աբդուլ Համիդը, չէին ցանկանում ճանաչել քաղաքացիների իրավունքները որպես այդպիսին: Ավելին, նրանք չէին ցանկանում որևէ բան տալ ոչ մահմեդականներին: Սա է խնդրի էությունը։ Իրականում, արդար միտքը պետք է պաշտպանի ժողովրդի դիմադրությունը, երբ նրանց իրավունքները ոտնահարվում են։ Քանի որ մենք համակված ենք ստրկության մտածելակերպով և գաղափարախոսությամբ, որը շարունակաբար մեծարում է պետությունը, մենք ակնկալում ենք, որ մարդիկ ոչինչ չեն կարող ասել, երբ պետությունն անում է իր ուզածը: Բայց մենք նույն տրամաբանությանը չենք առաջնորդվում Բուլղարիայի համար:

Երբ զոհերը թուրքեր են, իսկ ճնշողները բուլղարացի կամ հույն, ապա մենք դա չենք ընդունում և պաշտպանում ենք դիմադրությունը: Մենք, իհարկե, պաշտպանում ենք բոսնիացիներին սերբերի դեմ: Սակայն, նմանապես, երբ հայերն ու հույներն են պահանջում իրենց իրավունքները պետությունից, մենք ասում ենք՝ «դուք ապստամբ եք․․․ Դուք ըմբոստանում եք պետության դեմ»: Չնայած սա բժշկական եզրույթ է և գուցե քաղաքականության մեջ չպետք է օգտագործվի, բայց դա ցույց է տալիս շիզոֆրենիա, անձի երկատվություն: Արդարությունը պահանջում է, որ մենք տարբեր հավատքի և մայրենի լեզվով մարդկանց տանք այն, ինչ մենք ուզում ենք տալ մեզ հետ կապված մարդկանց՝ Բուլղարիայում և Բոսնիայում, Ույղուրում և Կիպրոսում: Արդարությունը դա է պահանջում:

Քրդերն օգտագործվել են: Բայց եկեք քրդերին բաժանենք երկու մասի։ Մի մասը սովորական քրդերն են, մյուսները՝ տերերը՝ իշխանավոր քրդերը, որոնք նպատակ ունեին հարստանալ՝ թալանելով հայկական ունեցվածքը։ Օգտագործվեցին նաև չերքեզները: Նրանց ցեղասպանությամբ վտարեցին Ռուսաստանից։

Նրանք զոհի ծանր հոգեբանություն են ունեցել։ Օսմանյան պետությունը հրահրեց չերքեզներին հայերի դեմ Թուրքիայում։ Դա նրանց մղեց իրենց վրեժն առնելու հայերից։ Փաստորեն, մենք ունենք բազմաթիվ փաստաթղթեր, որոնք ցույց են տալիս, որ որոշ չերքեզներ օգտագործվել են այս եղանակով: Մենք չպետք է գովենք կամ անիծենք մի ժողովրդի ամբողջությամբ։ Սա այն է, ինչ կոչվում է էսենցիալիզմ:

Բոլոր ժողովուրդներն ունեն իրենց լավ ու վատ կողմերը, զոհերն ու ճնշողները։ Գործակիցներ, խայտառակ էակներ, կան բոլոր ժողովուրդների մեջ։ Մենք պետք է զգայուն լինենք տարբերակելու դրանց քրդերի, հայերի, չերքեզների շրջանում։ Հատկապես, մենք, որ ունենք ձախակողմյան աշխարհայացք, այս տարբերակումն պետք է անել ավելի ուշադիր»:

(Երրորդ մասը՝ հաջորդ շաբաթ)

Հարութ Սասունյան
«Կալիֆորնիա Կուրիեր» թերթի հրատարակիչ և խմբագիր
www.TheCaliforniaCourier.com
Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի



Աղբյուր` Panorama.am
Share |
Տեքստում սխալ կամ վրիպակ նկատելու դեպքում, ուղարկեք խմբագրին հաղորդագրություն` նշելով տվյալ սխալը, այնուհետև սեղմելով Ctrl-Enter:

Լրահոս

23:07
Արթուր Պողոսյանի թեկնածությունն առաջադրել եմ Քննչական կոմիտեի նախագահի պաշտոնում. Փաշինյան
«Արթուր Պողոսյանի թեկնածությունն առաջադրել եմ Քննչական կոմիտեի նախագահի պաշտոնում»,-Հանրային հեռուստատեսությանը տված հարցազրույցում...
Աղբյուր` Panorama.am
22:56
Սաակաշվիլին հեղաշրջման կոչ է անում. Մամուկա Մդինարաձե
Վրաստանի նախկին նախագահ Միխեիլ Սաակաշվիլին կոչ է անում քաղաքացիներին երկրում հեղաշրջում իրականացնել՝ ասելով, որ ցուցարարները պետք է ավելի շատ...
Աղբյուր` Panorama.am
22:31
Փաշինյանը հայտարարում է, թե 6 պաշտոնյաներին ոչ թե հորդորել, այլ խնդրել է հեռանալ պաշտոններից
«2018 թվականից վեր հանված  խնդիրները պետք է ավելի արդյունավետ հասցեագրվեն»,-բացատրելով վերջին պաշտոնանկությունների պատճառները՝...
Աղբյուր` Panorama.am
22:03
ՀՀ ԶՈՒ հավաքականը թիմային աղյուսակում հունահռոմեական ոճում զբաղեցրել է 3-րդ հորիզոնականը. ՀՀ ՊՆ
ՀՀ ՊՆ-ից հայտնում են, որ ըմբշամարտի զինվորականների աշխարհի առաջնության վերջնարդյունքում ՀՀ ԶՈՒ հավաքականը թիմային աղյուսակում հունահռոմեական...
Աղբյուր` Panorama.am
21:55
ՔՊ-ական Կարեն Սարուխանյանը վստահեցնում է, որ լավ քնելու համար բարբիտուրատներ պարունակող Կորվալոլ է խմել
ԱԺ ՔՊ-ական պատգամավոր Կարեն Սարուխանյանը գրում է. «2023թ. դեկտեմբերին, երբ «Քաղաքացիական պայմանագիր»  կուսակցությունը...
Աղբյուր` Panorama.am
21:34
Արամ Առաջինը Լիբանանի հայկական կուսակցապետերի և պատգամավորների հետ խորհրդակցություն է անցկացրել
Մեծին տան Կիլիկիո կաթողիկոսությունից հայտնում են, որ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա․ Վեհափառ Հայրապետի հրավերով, Հայ հոգևոր պետերի և Լիբանանի հայ քաղաքական...
Աղբյուր` Panorama.am
21:15
Առաջիկա օրերին սպասվում է ձյուն
ՇՄՆ «Հիդրոօդերևութաբանության և մոնիթորինգի կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի տնօրեն Լևոն Ազիզյանը գրում է. Նոյեմբերի 25-ի գիշերն առանձին...
Աղբյուր` Panorama.am
20:58
ՀՀ ՆԳՆ-ն որոշակիորեն արտաքին կառավարման տակ է գտնվում․ Ստեփան Դանիելյան
 «Իմ մոտ այն տպավորությունն է, որ գոնե ՆԳ նախարարության առումով արդեն ուղղակիորեն Հայաստանն արտաքին կառավարման տակ է գտնվում...
Աղբյուր` Panorama.am
20:33
Ես այդ խնդիրը լուծելու եմ կացնային ձևով․ Նիկոլ Փաշինյան
Նիկոլ Փաշինյանը հարցազրույց է տվել Հանրային հեռուստաընկերությանը։ Այս մասին ֆեկսբուքյան էջում տեղեկացրել է Փաշինյանը՝ գրելով․...
Աղբյուր` Panorama.am
20:23
Մուշեղ Մկրտչյանը՝ ըմբշամարտի զինվորականների աշխարհի առաջնության բրոնզե մեդալակիր
ՀՀ ԶՈՒ հավաքականի անդամ, ժամկետային զինծառայող Մուշեղ Մկրտչյանը (92 կգ) հաղթեց Հնդկաստանի մասնակցին և նվաճեց Երևանում անցկացվող ըմբշամարտի...
Աղբյուր` Panorama.am
20:10
Ճիշտ հոր պես․ Քիմ Քարդաշյանը սովորում է իրավաբանության յոթերորդ կուրսում
 Քիմ Քարդաշյանը ոչ միայն ռեալիթի աստղ է, գործարար և բազմազավակ մայր։ Նա նաև ջանասեր իրավագիտության ուսանող է։ Այս մասին գրում է...
Աղբյուր` Panorama.am
19:59
Տասը տարի առաջ այս օրը․․․ ․ Տիգրան Աբրահամյան
«Պատիվ ունեմ» խմբակցության պատգամավոր Տիգրան Աբրահամյանը գրում է․ «10 տարի առաջ այս օրը, Պաշտպանության բանակի հատուկ...
Աղբյուր` Panorama.am
19:47
Վաղվա «Իմնեմնիմի»-ի հիմնական ֆոկուսը լինելու է «հերձելու» վրա․ Նարեկ Սամսոնյան
«Իմնեմնիմի» փոդքասթի վարող Նարեկ Սամսոնյանը գրում է․ «Վաղվա «Իմնեմնիմի»-ի հիմնական ֆոկուսը լինելու ա...
Աղբյուր` Panorama.am
19:36
Թռչնամսում հայտնաբերվել են մանրէաբանական անհամապատասխանություններ․ ՍԱՏՄ
 ՀՀ սննդամթերքի անվտանգության տեսչական մարմնի ստուգումների արդյունքում կասեցվել է «Ոսկե հավիկ պլյուս» ՍՊԸ-ին պատկանող թռչնամսի...
Աղբյուր` Panorama.am
19:24
«Արտաշատ» ԲԿ-ն որպես կարմիր գիծ առողջապահությունում. Ծաղիկ Վարդանյան
«Առողջության իրավունք» իրավապաշտպան ՀԿ համանախագահ Ծաղիկ Վարդանյանը գրում է․ «ԱՐՏԱՇԱՏԻ ԲԺՇԿԱԿԱՆ ԿԵՆՏՐՈՆԸ ՈՐՊԵՍ ԿԱՐՄԻՐ ԳԻԾ...
Աղբյուր` Panorama.am
19:09
Սարգիս Գալստյանը մեղավոր ճանաչվեց լրտեսության համար և դատապարտվեց 18 տարվա ազատազրկման
Լրտեսության համար մեղադրվող Լեռնային Ղարաբաղի նախկին պաշտոնյա, Ստեփանակերտում մոտ կես տարի մնալուց հետո Հայաստան տեղափոխված Սարգիս Գալստյանը...
Աղբյուր` Panorama.am
18:55
Փոքր պետություններն իրավունք չունեն սխալներ գործել․ Արտակ Զաքարյան
ՀՀԿ ԳՄ անդամ Արտակ Զաքարյանը գրել է. «2018թ. ապրիլի 17-ին, երբ հասարակության մի հատվածը, Նիկոլի հետ փողոցներն ընկած, փոփոխությունների...
Աղբյուր` Panorama.am
18:41
Էրդողան․ Մեր արտաքին առևտրի դեֆիցիտի ամենամեծ պատճառը էներգիայի դիմաց վճարելն է
Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը Ստամբուլում մասնակցել է «‎Anadօlu» պետական լրատվական գործակալության էներգետիկ ֆորումին,...
Աղբյուր` Panorama.am
18:28
Արփի Դավոյանը կնշանակվի ՊՎԾ պետ
Oragir.News-ի տեղեկություններով, առաջիկայում ԱԺ «Քաղաքացիական պայմանագիր» խմբակցության պատգամավոր Արփի Դավոյանը կնշանակվի ՊՎԾ պետի...
Աղբյուր` Panorama.am
18:12
Ազգային ողբերգություն է ունենալ մի իշխանություն, որը լեգիտիմացնում է Ցեղասպանությունը․ Լիլիթ Գալստյան
 «Հայաստան» խմբակցության պատգամավորնոր Լիլիթ Գալստյանը գրում է․ «Ազգային ողբերգություն է ունենալ մի իշխանություն, որը...
Աղբյուր` Panorama.am
18:04
Դժբախտ պատահարի հետևանքով մաhաgել է Հայաստանի կարատեի առաջնությունների բազմակի չեմպիոն Մկրտիչ Ղազարյանը
Այսօր դժբախտ պատահարի հետևանքով կյանքից անժամանակ հեռացել է Հայաստանի կարատեի ազգային ֆեդերացիայի մարզիկ Մկրտիչ Ղազարյանը: Լուրը հայտնում...
Աղբյուր` Panorama.am
18:00
Ախալքալաքում տարածված է կոկսակի վիրուսը
Ախալքալաքի մունիցիպալիտետում վերջերս տարածում է ստացել կոկսակի վիրուսը։ Jnews-ի հաղորդմամբ, հիվանդությունն Ախալքալաքում առաջին անգամն է...
Աղբյուր` Panorama.am
17:53
Բնակարանային գողությունը բացահայտվել է դատագենետիկական փորձաքննության եզրակացության արդյունքում
Այս տարվա  հունիսի 1-ին` ժամը 10։30-ին, անհայտ անձը Երևան քաղաքի Մամիկոնյանց փողոցի բնակարաններից մեկի պատուհանից ապօրինի մուտք էր գործել...
Աղբյուր` Panorama.am
17:44
Հայտնի են 2025 թվականի տարվա թռչնի քվեարկության արդյունքները
Հայտնի են «Տարվա թռչուն 2025» քվեարկության արդյունքները։ Ձայները բաժանվել են հետևյալ կերպ. 1․ Հայկական որոր (Larus armenicus)՝...
Աղբյուր` Panorama.am
17:30
Թալանում ու թալանում են, խաբելով, ստով ո՞ւմ փորն է կշտանում. Քաղաքացիները՝ թանկացումների մասին
Այս տարվա ընթացքում առաջին անհրաժեշտության տարբեր ապրանքներ, ծառայություններ թանկացել են, թեև ոչ աշխատավարձը, ոչ թոշակը գրեթե չի բարձրացել։...
Աղբյուր` Panorama.am
17:30
ՃՏՊ Աշտարակ-Ապարան ավտոճանապարհին․ կան տուժածներ
Նոյեմբերի 22-ին, ժամը 15:28-ին Արագածոտնի մարզային փրկարարական վարչության ճգնաժամային կառավարման կենտրոն ահազանգ է ստացվել, որ Աշտարակ-Օհանավան...
Աղբյուր` Panorama.am
16:59
2024 թ.-ին մեկնարկած թանկացումներն ավելի մեծ թափով կշարունակվեն 2025 թ.-ին
Չկարողանալավ տնտեսության մեջ իրական աճ ապահովել՝ Հայաստանի կառավարությունը որդեգրել է ծառայությունների, գների թանկացման և հարկերի բարձրացման...
Աղբյուր` Panorama.am
16:37
Սիսիան-Կապան ավտոճանապարհին ավտոցիստեռնը բախվել է բետոնե արգելապատնեշին, վնասել ջրագիծը և հայտնվել Որոտան գետում
Նոյեմբերի 22-ին, ժամը 11:10-ին Սյունիքի մարզային փրկարարական վարչության ճգնաժամային կառավարման կենտրոն ահազանգ է ստացվել, որ Շամբի ՀԷԿ-ի...
Աղբյուր` Panorama.am

Տեսանյութեր

Թալանում ու թալանում են , խաբելով, ստով ո՞ւմ փորն է կշտանում. Քաղաքացիները՝ թանկացումների մասին
17:35 22/11/2024

Թալանում ու թալանում են , խաբելով, ստով ո՞ւմ փորն է կշտանում. Քաղաքացիները՝ թանկացումների մասին

Հետևեք մեզ և ծանոթացեք թարմ լուրերին!

Ամենից շատ կարդացված նյութեր

{"core.blocks.header.spell_message1":"\u0546\u0577\u057e\u0561\u056e \u057d\u056d\u0561\u056c\u0568` ","core.blocks.header.spell_message2":"\u0548\u0582\u0572\u0561\u0580\u056f\u0565\u055e\u056c \u0570\u0561\u0572\u0578\u0580\u0564\u0561\u0563\u0580\u0578\u0582\u0569\u0575\u0578\u0582\u0576 \u057d\u056d\u0561\u056c\u056b \u0574\u0561\u057d\u056b\u0576:"}