Ձեր վստահելի աղբյուրը

Վիճակագրական կոմիտեի հրապարակած Հայաստանի սոցիալ-տնտեսական իրավիճակը բնութագրող ընթացիկ-օպերատիվ ամփոփմամբ ստացված նախնական հիմնական կիսամյակային մակրոտնտեսական ցուցանիշներն անսպասելի չէին: Անկումը, ինչպես կանխատեսում էին փորձագետները և, ի դեպ, նաև կառավարությունը, զգալի է:

2020 թվականի հունիսին, 2019 թվականի նույն ամսվա համեմատ, տնտեսական ակտիվության ցուցանիշը նվազել է 7.5 %-ով։ Կիսամյակային անկումը մի փոքր մեղմ է՝ -4.7%: Նկատվող անկման փոքր ծավալը հիմնականում պայմանավորված է 2020 թվականի առաջին երեք ամիսներին արձանագրված տնտեսության դրական ցուցանիշներով, որոնց ազդեցությունը յուրաքանչյուր ամսվա հետ փոքրանում է:

Մյուս կողմից այս բացասական ցուցանիշն արձանագրվում է այն դեպքում, երբ պետությունն աննախադեպ մեծ գումարներ է ներարկում տնտեսություն, որպեսզի մեղմի համաճարակի տնտեսական հետևաքները: 25 արագ արձագանքման տնտեսական միջոցառումների շրջանակներում արդեն 60 մլրդ. դրամից ավելի ներարկում է արվել տնտեսությունև նախատեսված է անհրաժեշտության դեպքում ևս 90 միլիարդի ծրագրեր իրականացնել: Սրանից բացի կառավարությունը կապիտալ շինարարության համատեքստում ճանապարհաշինությանն ուղղել է արդեն 31 մլրդ դրամ, ևս մոտ 40 մլրդ դրամի սուբվենցիոն ծրագրեր են իրականացվում՝ հիմնականում շինարարության ոլորտում:

Նման աննախադեպ ծավալի ֆինանսական ներարկումների պայմաններում էլ ամենամեծ անկում գրանցած ոլորտը, ըստ Վիճակագրական կոմիտեի, շինարարությունն է: Այս տարվա հունիսին, նախորդ տարվա համեմատ շինարարությունն անկում է ապրել 23.3%-ով, իսկ կիսամյակում՝ 23.4%-ով:

Գործադիրի պատասխանատուները պնդում են, որ հիմնականում վարկերի տեսքով տրված աջակցությունը իր արդյունքները կապահովի առաջիկայում, սակայն կապիտալ շինարարության մեջ ներդրվող նման ծավալը, առողջ տրամաբանության համաձայն, պետք է, որ իր արդյունքներն արդեն այսօր ապահոված լիներ:

Նախորդ ամիս բացասական ցուցանիշներ են արձանագրվել բոլոր հիմնական ոլորտներում: Հունիսի տվյալներով ծառայությունների ծավալը նվազել է 15.9 %-ով, իսկ ներքին առևտրաշրջանառությունը`12.4 %-ով։ 2.4%-ով անկում է գրանցվել նաև արդյունաբերական արտադրանքի ծավալների մասով: Բայց կիսամյակի կտրվածքով 1.5 %-ի արդյունաբերության ոլորտի աճ է ներկայացված, իսկ գյուղատնտեսությունում՝ 1.7 %:

Մեծ ծավալով ներարկված վարկային միջոցները ապահովեցին գյուղատնտեսության աճը, իսկ արդյունաբերության աճը բացառապես պայմանավորված է արտաքին գործոններով՝ համաշխարհային շուկայում պղնձի և ոսկու գնի կտրուկ աճով, որը խթանեց համապատասխան հանքային խտանյութերի արդյունահանումը և արտահանումը:

Տնտեսական այս բացասական ցուցանիշներն օրինաչափորեն հանգեցրեցին նաև գնաճի: Սպառողական ապրանքները թանկացել են 1.7 %-ով, իսկ արդյունաբերական արտադրանքները՝ 2.6 %-ով: Շարունակում է նվազել արտաքին ապրանքաշրջանառության ծավալը՝ նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ 10.7%-ով: Արտահանումն ունեցել է 6,5 տոկոսի, իսկ ներմուծումը՝ 12,9 տոկոսի անկում:

Տնտեսական այս բացասական ցուցանիշներն իրենց օրինաչափ ազդեցությունն են թողել նաև հարկային մուտքերի վրա:Այս տարվա 6 ամիսների ընթացքում հարկային եկամուտները թերակատարվել են 5.2%-ով: Բոլոր հիմնական տողերով նվազում է արձանագրվել: Աճ գրանցվել է ԵՏՄ պետություններից ներմուծվող ապրանքների ավելացված արժեքների հարկերի մասով (10.3%) և նույն երկրներից ներմուծվող ապրանքների ակցիզային հարկերի մասով (51.8 %): Հատկանշական է, որ զգալի աճ է ապահովվել նաև բնապահպանական հարկերի և բնօգտագործման վճարների մասով՝ մոտ 18.3%: Դրա դիմաց մաքսատուրքի ծավալները նվազել են 26.8%-ով և 12.7 %-ով ՝ պետական տուրքերը:

ԵՏՄ երկրներից ներմուծվող ապրանքների դրական ցուցանիշները սակայն ընդամենը մեղմել են հարկային եկամուտների նվազման տեմպերը: Մյուս կողմից էլ այդ ցուցանիշը մեծապես պայմանավորված է առաջին եռամսյակի հարկային բավականին լավ բազայով, որը սակայն հալչում է ամեն հաջորդ ամվա հետ:

Այսպես, եթե հունվար-մայիս ամիսներին ՊԵԿ-ը հավաքագրել է 583.6 մլրդ դրամ, իսկ նախորդ տարվա նույն ցուցանիշը 581 մլրդ դրամ էր եղել և աճը կազմել էր 2,2 %, ապա հունվար-հունիս ամիսներին արդեն նախորդ տարվա համեմատ եղել է 4.6 %-ի թերակատարում: Կիսամյակում պետական եկամուտի և պետական տուրքի մասով բյուջե էր հաշվեգրվել 680,2 մլրդ դրամով:
Եկամտային հարկի գծով միայն ապրիլ ամսին՝ մարտի համեմատ շուրջ 2.6 մլրդ դրամի պակաս հավաքագրում է եղել:

Շրջանառության հարկի գծով ևս արձանագրվել է նվազում 7 %-ի չափով:
Վերևում բերված ցուցանիշները փաստում են, որ համաճարակի տնտեսական հետևանքների չեզոքացման դեմ ուղղված մեծ ծավալի ֆինանսական միջոցները և ծրագրերը էականորեն չեն մեղմում տնտեսության անկումը: Մյուս կողմից էլ աննախադեպ մեծանում է ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց վարկային բեռը:

Առաջին կիսամյակում Հայաստանի վարկային պորտֆելն ավելացել է 200 մլրդ դրամով: Միանշանակ է, որ առանց համակարգային լուծումների՝ զուտ ֆինանսական ներարկումները չեն տալիս համարժեք դրական արդյունքներ և քաղաքականության վերանայման անհրաժեշտություն կա:

Ա. Վարդանյան