Ձեր վստահելի աղբյուրը

Սահմանադրական դատարանի և Վճռաբեկ դատարան միավորման  հարցում դատավորների շրջանում  չկա  միանշանակ մոտեցումներ,-հանրային քննարկմանն ասաց սահմանադրական բարեփոխումների մասնագիտական հանձնաժողովի անդամ, Բարձրագույն դատական խորհրդի գիտնական-անդամ Վիգեն Քոչարյանը։

«Ես, լինելով հանձնաժողովի անդամ,  իմ դիրքորոշումը հանաժողովի նիստերին, նաև գրավոր տեսքով հանգամանալից ներկայացրել եմ։ Մոտեցմանս էությանն այն է, որ ունեմ լուրջ և չփարատված մտահոգություններ հնարավոր այս միավորման հետ  կապված։ Ամենահիմնական մտահոգությունս հանգում է  նրան, որ մենք ստեղծելով գերագույն դատարան և օժտելով նրան բոլոր լիզորություններով, որ այսօր ունի ՍԴ-ն ու Վճռաբեկ դատարանը, ստեղծում ենք դատական իշխանության գերկենտրոնացում, որը որևէ կերպ չի կարող նպաստել մեր առջև կանգնած խնդիրների լուծմանը, ավելին՝ կարող է նոր, միուգցե ավելի շատ լուրջ խնդիրների ծագման պատճառ դառնալ։

Կարող եմ հավաստել, որ աշխարհում չկա մի գերագույն դատարան, որն ամբողջ ծավալով ունենա այն  բոլոր լիազորությունները, որոնք այսօր մեր գործընկերներն առաջարկում են ուղղակի գումարման միջոցով օժտել այդ դատարանին։ Իհարկե,  հասկանում եմ գործընկերներիս, մեծ է գայթակղությունը տարիներով մեր դատական համակարգում, այդ թվում ՍԴ-ի հետ կապված կուտակված խնդիրները մեկ, միգուցե այդպիսի տեսանելի քայլով հանգուցալուծել։ Բայց իմ համոզմամբ,  սա կարող է շատ ավելի լուրջ խնդիրների ծագման պատճառ հանդիսանալ»,- ասաց նա։

Վ. Քոչարյանի խոսքով, երբ խոսում են իշխանությունների տարանջատման մասին, միշտ մոռանում են նշել, որ այդ տարանջատման համակարգն  իր մեջ ներառում է նաև զսպիչների  և հակակշիռների համակարգ։

«Այս պարագայում ունենում ենք մի մարմին, որը  բացարձակապես զուրկ է նման զսպիչներից, հակակշիռներից։ Ներկայիս գործող համակարգի տրամաբանությունը հենց ուղղահայացության  բացակայության մեջ է, Առաջին ատյանի, Վերաքննիչ, Վճռաբեկ դատարաններն  իրարից տարբերվում են իրար գործառույթներով։ Մենք ստեղծելով գերագույն դատարանը՝ ուղղակիորեն ենթակայացնում ենք ստորադաս դատարանները գերագույն դատարանին։ Մենք ստեղծում ենք մի դատարանը, որը  կենտրոնացնելով իր մեջ Սահմանադրական և Վճռաբեկ վերահսկողության գործառույթները, աննախադեպ լիազորություններ է  ստանում, ունենում ենք դատարան, որը համ լուծում է կոնկրետ   գործերի վախճանը, համ մեկնաբանում է օրենքները, ցանկության դեպքում այդ օրենքները հակասահմանադրական է ճանաչում, որոշում է  ընտրությունների արդյունքները և մոտ տասնյակից ավելի լիազորություններ։ Ներկայիս  գործող համակարգում այդ իշխանությունը ապակենտրոնացված է։

Սահմանադրական դատարանը, այո, կարող է որոշել օրենքի սահմանադրականության  հարց, բայց չի կարող որոշել, թե այս կոնկրետ վեճում ով է ճիշտ, ով սխալ։ Վճռաբեկն էլ կարողանալով լուծել վեճը՝ դատողություններ կամ որոշումներ չի ընդունում կապված օրենքի սահմանադրականության հետ։

Այստեղ լուրջ վտանգ կա, որ կարող է ձևավորվել մարդկանց խումբ, որը կոչվում է գերագույն դատարան, որն իր ձեռքում կկենտրոնացնի օրենսդրության  մեկնաբանության,  սահմանադրականության, կոնկրետ գործերի լուծման բոլոր գործառույթները։ Մեր երկրի ժողովրդավարական ապագայի, ընդհանրապես  մեր պետության կառույցի կայունության համար լուրջ խնդիր եմ դիտարկում», մեկնաբանեց նա։

Նա անդրադարձավ այն փաստարկներին, որոնք հնչեցվում են կապված դատարանների միավորման օգտին։

«Առաջին բանը, որ նշում են՝ ներկայիս գործող համակարգը բերում է նրան, որ որոշումները չեն կատարվում։ Կուզեմ ասել՝ չէ որ մենք գիտենք, որ  անցած 20 տարում մեր երկրում եղել են ավտորիտարիզմի, ժողովրդավարության բացակայության, մարդու իրավունքների խախտումների, իրավական  պետության նույնպես բացակայության  բազմաթիվ խնդիրներ։ Ինչու եք համարում, որ  բոլոր նկարագրած պայմաններում  Սահմանադրական դատարանը կամ որոշումները պետք է իդեալական գործեին։ Որտեղի՞ց այդ համոզմունքը։ Համապատասխանաբար հակառակը՝ ունենք գործող մոդել, որը գործում է 70-ից ավելի պետություններում։ Այդ պետությունները  մայրցամաքային ռոմանո-գերմանական  իրավական համակարգ են և որպես կանոն խորհրդարանական կառավարման ձև ունեն։ Միակ բացառությունը Էստոնիան է. մարդկանց մշակութաբանական, մտածելակերպի առումով երևի ավելի հակադիր  ժողովուրդ կամ երկիր չկա, քան Էստոնիան է,  եթե համեմատում ենք Էստոնիան և Հայաստանն և այդ մշակութաբանական նրբությունները։ Իսկ Էստոնիայում նման դատարան է գործում, որովհետև ոչ թե իրենք այդպիսի  մոդել են հայտնաբերել,  այլ 1992 թվեկանին վերականգնելով անկախ պետությունը, վերականգնել են այն պետական կառուցվածքը, որ ունեցել են դեռ 20-ականներին։ Երբ 20-ականներին հիմնադրել են գերագույն դատարան, ընդհանրապես Սահմանադրական դատարանի գյուտը հայտնաբերված չի եղել։

Փաստորեն ստացում է՝ այդ 70 պետությունում այդ համակարգը գործում է, խնդիրներ չեն առաջացնում, մենք ուզում ենք նոր խոսք կամ քայլ անել այս ոլորտում։

Կապված որոշումների չկատարման հետ այլ հանգամանք էլ կա՝ այս գաղափարի հեղինակները հետազոտե՞լ են, թե այդ որոշումների որ տոկոսը չեն կատարվում օրենքների չընդունման պատճառով, որ մասը դատարանների պատճառով։ Ինչքան հասկանում եմ՝ նման վիճակագրություն չունենք։ Իսկ դա էական է, եթե ուզում ենք այդ փաստարկն ընդունել։

Հաջորդ կարևոր փաստարակը՝ խոսվում է  ընդհանուր դատական համակարգի սահմանադրականացման մասին։ Ինչ որ իմաստով, իհարկե, նման է նրան, որ, օրինակ առողջապահության նախարարը խոսի ողջ բժշկական համակարգի կարդիոխիրուրգացման մասին, ասի որ բոլոր բժիշկները պետք է սրանից հետո հասկանան սրտի վիրահատություններից։

Այս ամենն ինձ խնդրահարույց է թվում։ Ընդհանուր առմամբ, կարծում եմ, իմ հնչեցրած մտահոգությունները տեղին են, այս գաղափարը և հատկապես բազմաթիվ հարցերի կանոնակարգման առումով այն կոնկրետ լուծումները պետք է ներկայացվեն, որպեսզի ամբողջական պատկերացում ունենանք վերջնական որոշում կայացնելուց առաջ»,- ասաց Վիգեն Քոչարյանը։

Սահմանադրական դատարանի և Վճռաբեկ դատարանի միավորման և Գերագույն դատարան ստեղծելու նախագծի հեղինակներն են սահմանադրական բարեփոխումների մասնագիտական հանձնաժողովի անդամները Արմեն Մազմանյանը, Ռուստամ Բադասյանը, Լևոն Գևորգյանը։ Օգոստոսի 22-ին հանձնաժողովը ձայների մեծամասնությամբ որոշվել է Գերագույն դատարան ստեղծելու հայեցակարգը ներառել հանրային քննարկման ներկացվող Սահմանադրական բարեփոխումների հայեցակարգում։