Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հիվանդանոցում կողք կողքի պառկած են վիրավոր կամավորներն ու զինծառայողները։ Առաջնագծի տարբեր հատվածներից նրանց հարևան սենյակներ են բերել թշնամու կրակից ստացած վնասվածքները։

Իրար պատմում էին կռիվներից, վիրավորվելուց, հիշում պատերազմում թողած ընկերներին, զանգում դեռ Արցախում գտնվող տղաներին՝ տեղեկանում կռիվների ընթացքից, անհամբեր սպասում իրենց ապաքինվելուն, որ էլի վերադառնան, թեկուզ թիկունքում կարտոֆիլ մաքրելու կամ «մագազին լցնելու» համար։

Նոյեմբերի  10-ի գիշերից այս բոլոր զրույցներին փոխարինել են հողերը հանձնելու վերաբերյալ քննարկումները։ Ուշ գիշերին են իմացել Փաշինյանի ստորագրած հայտարարության մասին, դուրս եկել սենյակներից միջանցք, գլուխներն առել ձեռքերի մեջ։ Տղաները սկսել էին համակերպվել կորցրած ընկերների, ոտքի, ձեռքի, առողջության, հիշողության, լսողության հետ, պատերազմում պատրաստ էին թողնել նույնիսկ սեփական կյանքը, բայց ոչ հողերը։

Հողերը տալու որոշումը քննարկում են իրար հետ, տեսակցության եկած կռված մյուս տղաների հետ, տարբեր հոսպիտալներում պառկած վիրավորների հետ, Արցախում դեռ իրենց պարտքը կատարող տղաների հետ, հարցեր են տալիս, բավարարող պատասխաններ չեն ստանում։ Պատահածը թիկունքից հարված են համարում։ Ասում են, զոհվածների նկատմամբ մեղքի զգացում ունեն, հենց հիշում են ուժեղ կռիվ տվածներին, աչքերը լցվում են արցունքով։

«Ոչ մի զիջում թուրքերին» գրությամբ վերնաշապիկը հիվանդանոցում էլ վրայից չի հանում դաշնակցական կամավորական, առաջին ջոկատին միացած ու Մատաղիս մեկնած Հրանտ Ադամյանը։

«Ստացվեց այնպես, որ մենք խաբնված վիճակում ենք»,- ասում է  նա։

Երվանդ Սարգսյանն ընկերների հետ առանց ծանուցման սպասելու սեպտեմբերի 29-ին մեկնել է Արցախ, ստացել է զենք, զինամթերք, անցել պատրաստություն, ապա մարտական առաջադրանքների անցել։ Վիրավորվել է Հադրութի գյուղերից մեկում հոկտեմբերի 16-ի երեկոյան։ Հողերի հանձնումն ուժեղացրել են վիրավոր ոտքերի ցավերը, հիմա ավելի հաճախ է պառկում ու ցավազրկողներ ընդունում։

«Ես մի բան գիտեմ, պատերազմ պարտված գերագույն հրամանատար մենք չենք ճանաչում՝ արյուն թափած տղաներով։ Երեկ ուզում էի իջնել Մատենադարան, միանալ երթին։ Մենք ոտքի ենք կանգնել, նորից առաջնագիծ ենք մեկնելու։ Որ իմացանք հողերը հանձնելու մասին, հիվանդանոցում կատաստրոֆա էր, մենք թշնամու կրակի տակից վիրավոր ընկերներ ենք հանել, մեր տղեքի դիերն ենք հանել, համաձայն չենք հող հանձնելուն։ Թող գա մի գերագույն հրամանատար, որ մեր կողքին կլինի, ոչ ոք չի կարող ստիպել, որ մեր հողն ու ջուրն ուղղակի տանք, ուժեղ լիդեր ենք ուզում, որը կկարողանա էս հարցը լուծել։ Պարտված գեներալը վայր է դնում իր բոլոր կոչումները»,- ասում է վիրավոր կամավորը՝ հույս հայտնելով, որ մինչև նոյեմբերի 15-ը որևէ բան փոխել կլինի։

Երվանդի 4 և 5 տարեկան տղաներին պապիկներն ու տատիկներն են խնամում։ Երվանդի կինը՝ Լիլիթը, ողջ օրը ամուսնու կողքին է։ Սրտի հատվածում գտնվող գրպանում հենց Լիլիթի հետ լուսանկարը, երեխաների խաչը, անձնագիրն ու հեռախոսն են Երվանդին փրկել մահից։ Հիմա փրկիչ խաչը կախել է իր գլխավերևում՝ հավատով, որ օր առաջ ոտքերը կկարողանա գետնին դնել։

Հետվիրահատական բուժում անցնող Երվանդին օրեր առաջ ծանուցում է եկել՝ հրավիրել են ներկայանալ զինկոմ։ Կամավոր պատերազմ մեկնածին, զենք վերցրած ու կռվածին նման անկազմակերպ ու անպատասխանատու վերաբերմունքը զարմացրել ու զայրացրել է։

Երվանդն ասում է՝ դիքերը լքողներ եղել են, բայց նրանք քիչ են, սեփական օրինակով է փաստում, զինակից ընկերներով կողք կողքի ամուր պահել են իրենց վստահված դիրքերը։



Սենյակի մյուս բնակիչը Քարին տակում ոտքի հատվածում բեկորային վնասվածքներ ստացած Գրիգոր Բարսամյանն է, ով գումարտակի անդամներին բուժօգնություն հասցնողն էր։ Նա ծանուցման չի սպասել, Արցախ է մեկնել կամավոր։ Կարողացել է կրակի տակից դուրս բերել ու շտապ օգնություն հասցնել բազմաթիվ վիրավորների, ոմանց կյանքը փրկել չի հաջողվել, մի մասի մարմինն էլ դուրս բերել չի կարողացել։

«Խնդրանքս, աղաչանքս, պաղատանքս հիմա սա է՝ մեր ընկերներին ենք ուզում, որոնք արյուն են թափել, զոհվել են։ Մեզ պետք են մեր զոհված ընկերների մարմինները, ես չեմ ընդունում հողերի հանձնումը, մեր ընկերներին հետ բերելու համար պետք է հողերը հետ բերենք։ Հետո ես սկսելու եմ պահանջել, պարտադրել, ստիպել»,- ասում է Գրիգորը, որ իր գրպանում մասունքի պես պահում է ոտքից հանած բեկորները։

Վիրավոր վիճակում Հայաստան տեղափոխված կամավորը չի էլ զղջացել, որ պատերազմ է մեկնել։

«Գիշերը հողերի հանձնման մասին լուրը լսելով՝ բոլորով դուրս ենք եկել միջանցք, անզորությունից ձեռքերով գլխներիս էինք խփում։ Էդ որոշում կայացնողն այնտեղ մանկության ընկեր չի թողել...Հողերի հանձնումն ինձ համար շատ ցավոտ էր։ Հիմա խոսում են դավաճանություններից, պատճառներ են ներկայացնում, արդարացումներ, բայց հաղթեք, նոր եկեք խոսեք։ Հիմա մեզ մի սպարապետ է պետք»,- նշում է նա։



Պատերազմի միջոցով ընկերացածներից ամենալուռը Գագիկն է։ Արցախի Մարտունու շրջանից է, պայմանագրային զինծառայող։ Մարտունիից Ֆիզուլի ճանապարհին՝ մարտական առաջադրանք կատարելիս վիրավորվել է։ Բացի ոտքի, ձեռքի վնասվածքներից լսողությունն է վատացել։

«Հողերի հանձնման մասին լսելիս շատ վատ զգացի... Չեմ էլ պատկերացրել, որ ըսենց բան կլինի»,-ասում է նա։



Սենյակում ամենահպարտը Եղնիկներում ամենածանր վիրավորում ստացած ժամկետային զինծառայող Անդրանիկ Ալեքսանյանն է։ Համացանցում կարդացել է, որ իր հրամանատարը՝ Կարեն Ջալավյանը, բոլորին հայտնի Քյոխը հրաժարվում է իջնել դիրքերից։ Տասը ամիս հենց Ջալավյանի հրամանատարությամբ է ծառայել Անդրանիկը։ Հոկտեմբերի մեկից ի վեր զինվորն ինը վիրահատություն է տարել, 1-2-ն էլ դեռ առջևում են։

«Հրամանատար ջան, ես քեզ հետ եմ։ Ես արյուն եմ թափել Եղնիկներում։ Պատրաստ եմ էլի թափել։ Հենց վերականգնվեմ, գալու եմ»,- ասում է նա։

Նրանց դիմացի սենյակում Մատաղիսում ծանր վիրավորված ժամկետային զինծառայողն է։ Խոսել չի ուզում, ծանր է մարտի դաշտում ընկերներ թողնելը։ Սոսին է անընդհատ հիշում, որ Ռուսաստանում էր ապրում, կարող էր չգալ ծառայության, բայց եկավ ու անմահացավ։

Որդուն խնամող մայրը բուժվող կամավորներին, զինծառայողներին ու իրենց տեսակցության եկածներին ցույց է տալիս քրոջ որդու լուսանկարը. «Սահակյան Արշակ Մերուժի, 2001 թիվ։ Մարտունի 2»։

Զինվորը վերջին անգամ ծնողներին զանգել է նոյեմբերի 7-ին, տեղեկացրել, որ շրջափակման մեջ են, մորաքույրը հույս ունի՝ Արշակն ինչ-որ տեղ է թաքնվել, տեսնողներին խնդրում է իրենց տեղյակ պահել։