Ձեր վստահելի աղբյուրը

2020 թ. նոյեմբերի 17-ին Ռուսաստանի  նախագահ  Վլադիմիր Պուտինը լրագրողներին տված իր պատասխաններում մի քանի կարևոր մեկնաբանություններ արեց Արցախյան պատերազմի վերջին զինադադարի վերաբերյալ, որը նա միջնորդեց Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև։

Ռուսաստանի ղեկավարն իր հարցազրույցն սկսեց Արցախյան հակամարտության պատմությունը ներկայացնելով. «Ամեն ինչ արդեն սկսվել էր հեռավոր 1988 թվականին, երբ ազգամիջյան բախումներ տեղի ունեցան Ադրբեջանի Սումգայիթ քաղաքում: Հայ խաղաղ բնակիչները զոհ դարձան այս իրադարձություններին, իսկ ավելի ուշ դրանք տարածվեցին Լեռնային Ղարաբաղում:

Եվ քանի որ Խորհրդային Միության ղեկավարները պատշաճ կերպով չարձագանքեցին այս իրադարձություններին… թույլ տվեք նորից ասել․ սրանք զգայուն հարցեր են, ես չեմ ուզում որևէ մեկի կողմից լինել կամ որոշել, թե ով էր ճիշտ կամ սխալ։ Այժմ դա ընդհանրապես հնարավոր չէ որոշել, բայց պետք էր կարգուկանոն հաստատել, պաշտպանել խաղաղ բնակիչներին, իսկ դա չարվեց։

Այդ ժամանակ հայերն իրենք զենք վերցրեցին, ու սկսվեց այս երկարաձգված հակամարտությունը, որը տևեց տարիներ։ Ի վերջո, դա հանգեցրեց Ղարաբաղի կողմից իր անկախության, ինքնիշխանության և ինքնուրույնության հռչակմանը 1991 թվականին: 1994 թ․ ստորագրվեց Բիշքեկյան արձանագրությունը և Բիշքեկի այս հուշագիրն այն ժամանակ կանգնեցրեց ռազմական գործողությունները։ Ի՞նչ տեղի ունեցավ արդյունքում։ Ինպես ասացի, Ղարաբաղը հռչակեց իր անկախությունը և հարակից յոթ այլ շրջանները հայտնվեցին հայերի, այսինքն՝ Հայաստանի վերահսկողության տակ»:

Ի պատասխան լրագրողի այն մեկնաբանությանը, որ «ոչ ոք չի ճանաչել Ղարաբաղի կարգավիճակը», Պուտինը նշեց․ «Դա ճիշտ է. ոչ ոք դա չճանաչեց այն ժամանակ և հետո: Ի դեպ, Հայաստանն ինքը ևս չճանաչեց դա․․․ Ինչ վերաբերում է Ղարաբաղը որպես անկախ պետություն ճանաչելուն կամ չճանաչելուն, կարող են լինել տարբեր մոտեցումներ, սակայն դա, անկասկած, էական գործոն էր, այդ թվում՝ վերջերս ավարտված (հուսով եմ) արյունալի հակամարտության դեպքում: Ղարաբաղի, այդ թվում՝ հենց Հայաստանի կողմից չճանաչելու փաստը խոր հետք է թողել իրադարձությունների զարգացման և դրա ընկալման ձևի վրա:

Անկեղծ ասած, Վրաստանի նախկին ղեկավարության, անշուշտ, հանցավոր գործողություններից հետո, նկատի ունեմ Հարավային Օսեթիայում մեր խաղաղապահների դեմ հարձակումները, Ռուսաստանը ճանաչել է Հարավային Օսեթիայի եւ Աբխազիայի անկախությունը: Մենք արդարացիորեն ճանաչեցինք Ղրիմում ապրող ժողովրդի կամարտահայտությունը և նրանց ձգտումը վերամիավորվել Ռուսաստանի հետ, մենք ընդառաջ գնացինք մարդկանց, մենք բացահայտ կերպով ենք դա արել։

Ինչ-որ մեկին կարող է դուր գալ, ոմանց կարող է դուր չգալ, բայց մենք դա արել ենք մարդկանց շահերից ելնելով, որոնք ապրում են այնտեղ, և ամբողջ Ռուսաստանի շահերից ելնելով, և մենք ձգտում ենք ուղիղ խոսել այդ մասին: Ղարաբաղի նկատմամբ դա չի արվել, և դա էապես, իհարկե, ազդել է այնտեղ տեղի ունեցած իրադարձությունների վրա»։ Հարցազրույցում ավելի ուշ Պուտինը հավելեց. «Հայաստանը չէր ճանաչել Լեռնային Ղարաբաղի անկախությունն ու ինքնիշխանությունը: Միջազգային իրավունքի տեսանկյունից դա նշանակում էր, որ Լեռնային Ղարաբաղը և հարակից շրջանները հանդիսանում էին Ադրբեջանի Հանրապետության անքակտելի մասը»:

Սա կարևոր հայտարարություն էր Պուտինի կողմից։ Հայաստանը դժկամ էր ճանաչելու  Արցախի անկախությունը՝ մտահոգվելով միջազգային հանրության  հակադարձության պատճառով: Վախ կար, որ նման քայլը կարող էր խանգարել խաղաղ բանակցություններին և, հնարավոր է, հանգեցներ պատերազմի կամ առնվազն մերժման և պատժամիջոցների կիրառման ՄԱԿ-ի կողմից Հայաստանի դեմ:

Հայաստանի ղեկավարները, մինչև Պուտինի վերը նշված մեկնաբանությունները, գաղափար չունեին, որ Արցախի անկախությունը չճանաչելը Ռուսաստանի ղեկավարի կողմից դիտվում էր որպես սխալ՝ բացասաբար ազդելով Ռուսաստանի աջակցության վրա: Անցած տասնամյակների ընթացքում Մինսկի խմբի միջնորդների, այդ թվում`Ռուսաստանի հետ բանակցությունների ընթացքում հետաքրքիր է, արդյոք Հայաստանի ղեկավարներից որևէ մեկը երբևէ հարցրել է Պուտինին կամ նրա նախորդներին արձագանքել Հայաստանի կողմից Արցախի հնարավոր ճանաչմանը:

Եթե Հայաստանի ղեկավարները չեն բարձրացրել այս հարցը, դա շատ մեծ սխալ էր: Եթե Հայաստանը իմանար, որ Ռուսաստանը կողջունի իր կողմից Արցախի ճանաչումը, հետագա իրադարձությունները, ներառյալ վերջին պատերազմը, բոլորովին այլ կլինեին: Որոշ հայեր ենթադրում էին, որ եթե Արցախը միավորված լիներ Հայաստանի հետ, ապա դա կստիպեր Ռուսաստանին պաշտպանել Արցախն արտաքին հարձակումներից, հիմնված Ռուսաստանի և Հայաստանի փոխադարձ պաշտպանության պայմանագրի վրա: Ինչպես նախօրոք առաջարկել էի, միգուցե այս ուշացած փուլում Հայաստանը վերջապես կլսի Պուտինի խորհուրդը և կճանաչի Արցախի անկախությունը կամ կմիավորի այն Հայաստանի հետ`Ադրբեջանի հետ բանակցություններում սակարկություն անելու համար:

Ի պատասխան Արցախի կարգավիճակի վերաբերյալ մեկ այլ հարցի՝ Պուտինը հայտարարեց. «Այո, այդ խնդիրը կա, քանի որ Ղարաբաղի վերջնական կարգավիճակը չի լուծվել: Մենք պայմանավորվել ենք պահպանել ներկա կարգավիճակը: Թե ինչ կլինի հետո, ի վերջո կորոշեն ապագա ղեկավարներն ու այս գործընթացի ապագա մասնակիցները: Կարծում եմ, եթե նորմալ կյանքի համար ստեղծվեն պատշաճ պայմաններ և վերականգնվեն հարաբերությունները Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև, մարդկանց առօրյա կյանքում, հատկապես հակամարտության գոտում գտնվող մարդկանց միջև, դա միջավայր կստեղծի Ղարաբաղի կարգավիճակը որոշելու համար»: Այս պատասխանը հույսի մի նշույլ է, որ ժամանակի ընթացքում Արցախը կկարողանա հասնել իր նպատակին՝ անկախ կարգավիճակ ստանալուն: Հետաքրքիր է, որ Պուտինն այս որոշումը թողեց «ապագա ղեկավարներին և այս գործընթացի ապագա մասնակիցներին»:

Մեկ այլ հարց վերաբերում էր Արցախին հարակից տարածքներին և Շուշիի կարգավիճակին՝ մինչև Ադրբեջանի կողմից դրա գրավումը: Նախագահ Պուտինը բացատրեց, որ Արցախը շրջապատող տարածքներն Ադրբեջանին վերադարձնելու մասին Ռուսաստանն առաջին անգամ առաջարկել է 2013 թվականին և ստացել է Ֆրանսիայի ու ԱՄՆ-ի աջակցությունը: Նա ասաց, որ դա կպահպաներ Արցախի ներկա կարգավիճակը «որպես չճանաչված պետություն», իսկ նրա վերջնական կարգավիճակը պետք է լուծվեր ապագայում: Պուտինը հայտարարեց, որ պատերազմ չէր լինի, եթե Հայաստանը համաձայնվեր երկու կողմերի փախստականներին վերադառնալ իրենց նախկին տները:

Շուշի քաղաքի վերաբերյալ Պուտինը հաստատեց, որ դրա փոխանցումը Ադրբեջանին երբեք չի բարձրացվել: Պուտինը հիշեց, որ պատերազմի ավարտից 20 օր առաջ, երբ Ադրբեջանը նվաճել էր Արցախի միայն «աննշան մասը», նա կարողացել էր համոզել Ալիևին դադարեցնել ռազմական գործողությունները՝ պայմանով, որ ադրբեջանցի փախստականները կկարողանան վերադառնալ Շուշի` հայկական հսկողության տակ, ռուս խաղաղապահների ներկայությամբ: Սակայն, Փաշինյան Պուտինին ասաց, որ այս պայմանն անընդունելի է Հայաստանի համար, և շարունակել է մարտերը՝ հանգեցնելով Շուշիի կորստին: Պուտինը հավելեց, որ Փաշինյանի կողմից «դավաճանություն» չի եղել:

Նախագահ Պուտինը նաև մի քանի կարևոր զիջողական արտահայտություններ արեց Թուրքիայի վերաբերյալ: Ռուսաստանի առաջնորդը խոստովանեց, որ «Ադրբեջանը անկախ ինքնիշխան պետություն է և ունի բոլոր իրավունքները դաշնակիցներ ընտրելու, ինչպես հարմար է գտնում։ Ո՞վ կարող է մերժել այս իրավունքը: Սա առաջին: Եվ երկրորդ, ինչպես արդեն ասել եմ, ոչ ոք, նույնիսկ Հայաստանը, չի ճանաչել Ղարաբաղի անկախությունը:

Ի՞նչ է սա նշանակում միջազգային իրավունքի տեսանկյունից: Դա նշանակում է, որ Ադրբեջանը ձգտում էր վերականգնել իր տարածքները, որոնք Ադրբեջանը և ողջ միջազգային հանրությունը համարում են որպես ադրբեջանական տարածքներ: Եվ այս առումով նա իրավունք ուներ ընտրելու ցանկացած դաշնակցի, որն իրեն որոշակի օգնություն կցուցաբերեր այդ հարցում: Կարող եք Թուրքիայի գործողությունները գնահատել ինչպես ուզում եք, բայց դժվար է նրան մեղադրել միջազգային իրավունքի խախտման մեջ»։

Հատկանշական է, որ Պուտինը չնշեց Թուրքիայի կողմից միջազգային իրավունքի խախտումների մասին՝ Հյուսիսային Սիրիայից ահաբեկիչներ հավաքագրելու և նրանց Ադրբեջան տեղափոխելու մասին՝ Արցախի դեմ կռվելու համար: Հաշվի առնելով Ռուսաստանի բազմաթիվ շահերը Թուրքիայի հետ համագործակցության հարցում, զարմանալի չէ, որ նա անտեսեց Թուրքիայի հանցագործությունները:

Նախագահ Պուտինն անսպասելիորեն նշեց այն պատճառը, թե ինչու թուրք խաղաղապահները չեն կարող միանալ ռուսներին Արցախում: Նա հայտարարեց, որ դա պայմանավորված է «անցյալի դառը ժառանգությամբ, ողբերգական և արյունալի իրադարձություններով, որոնք տեղի են ունեցել Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ՝ ցեղասպանությամբ: Սա գործոն է, որը կարող է ճանաչվել կամ մերժվել. ոմանք դա հասկանում են, իսկ ոմանք՝ ոչ: Ռուսաստանի համար դա խնդիր չէ. մենք դա վաղուց ենք ճանաչել: Բայց ինչո՞ւ հայկական կողմին սադրել շփման գծում թուրք զինվորականների ներկայությամբ։ Կարծում եմ, որ նախագահ Էրդողանը լիովին տեղյակ է այդ մասին»։

Վերջապես, Նախագահ Պուտինը արդարացրեց ռազմական գործողությունները դադարեցնելու մասին վարչապետ Փաշինյանի համաձայնությունը: Նա ավելացրեց, որ ստորագրված համաձայնագրի ցանկացած մերժում Հայաստանի համար «ինքնասպանություն» կլինի․․․ «Դա հսկայական սխալ կլինի»:

Պուտինը նաև խոստովանեց, որ չնայած ինքը լավ հարաբերություններ ուներ Հայաստանի նախկին ղեկավարների հետ, սակայն Փաշինյանի իշխանության գալուց հետո Ռուսաստանի հարաբերությունները Հայաստանի հետ չեն փոխվել: Այս հայտարարությունը կարելի է բացատրել այն փաստով, որ քանի որ Հայաստանում ընդդիմությունը քննադատում է Փաշինյանի կողմից զինադադարի համաձայնագրի ստորագրումը, Պուտինը չի ցանկանում քննադատել նրան, քանի որ նրա հակառակորդները, եթե գան իշխանության, մերժելու են համաձայնագիրը, որ հնարավոր է հանգեցնի պատերազմի վերսկսման Ադրբեջանի հետ:

Հարութ Սասունյան
«Կալիֆորնիա Կուրիեր» թերթի հրատարակիչ և խմբագիր
www.TheCaliforniaCourier.com
Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի