Ձեր վստահելի աղբյուրը

«Այլընտրանքային նախագծեր խումբը» հերթական հոդվածն է հրապարակել՝ «Խաբողի և խաբվողի հրեշավոր համակարգը» վերնագրով. 

«Պատերազմի 44 օրը մեզ խաբել են։ Իրոք անհավատալի է։ Ինտերնետի, բջջային կապի դարում 44 խաբել ու նաև՝ լինել խաբված։ Բայց դա փաստ է։ Հայաստանում դա հաջողվել է։ Խաբվել է նաև գրագետ շերտը, որի մեծ մասը համառորեն չուզեց ընդունել այլ աղբյուրներից ստացվող տեղեկատվությունը և ինքնուրույն նայել քարտեզին։ Հայ հասարակությունը ստանում և պատրաստակամորեն մարսում էր օրվա ստի չափաբաժինը։

44 օր շարունակ գործել է հրեշավոր համակարգ, որը չի ավարտվել որևէ կոնկրետ օր և որը որպես համազգային խարան ուղեկցելու է մեզ շատ երկար։
Խաբողն ու խաբվողը պաթոլոգիկ համակեցության մեջ էին, մեզ հետ կատարվել է աներևակայելի մի բան։ Սա մեր ամոթն է։

Խաբելու մեխանիզմը

Ակնհայտ է, որ պատերազմի ընթացքում գործել է հասարակությանը խաբելու համակարգ։ Պետք է հասկանալ նման որոշման մոտիվացիան և գործիքները։
Ինչո՞ւ որոշվեց խաբել ժողովրդին։ Կա երկու բացատրություն.

1. Իշխանություն պահելու համար։ Փաշինյանը հենց սկզբից ունեցել է մտահոգություն, որ եթե հասարակությունն օրվա կտրվածքով իմանա իրականությունը, ապա իր իշխանությանը կարող է ռեալ վտանգ սպառնալ։ Երկրում կարող էր ձևավորվել պատերազմում բեկում մտցնելու նպատակով իշխանության կտրուկ փոփոխության գաղափարը։ Սա պետության համար կարող էր լինել փրկօղակ, պատմական թերևս միակ հնարավորությունը՝ խուսափելու այս ողբերգությունից։ Բայց Փաշինյանի անառողջ արժեհամակարգում իր իշխանությունն ամենակարևորն է։ Եվ  նա կայացարեց սկզբունքային որոշում՝ խաբել ժողովրդին՝ չվտանգելու համար իր իշխանությունը։

2. Խաբված և իրականությանն անտեղյակ ժողովուրդը պետք էր նախօրոք մշակված սցենարը հաջողությամբ իրագործելու համար։ Սա երկրորդ վարկածն է՝ 44  օր ժողովրդին խաբելու որոշման հարցում։ Եթե կար սցենար՝ պատերազմի նման արդյունքների, ապա  միակ խոչընդոտը կարող էր լինել  անհամաձայն ժողովուրդը։ Եվ խաբելով՝ հենց այդ ռիսկն էր չեզոքացնում Փաշինյանը։

Խաբելու գործիքակազմը

Մի ողջ ժողովրդի խաբելու օպերացիայում, իհարկե, առանցքային էին ռազմական դրության պայմաններում խոսքի ազատության օրենսդրական սահմանափակումները։ Բայց այդ օրենսդրական սահմանափակումները դեռ չեն ենթադրում, որ պաշտոնական տեղեկատվությունը պետք է սուտ լինի։ Սա կարևոր պահ է։ Ակնհայտ է, որսուտտեղեկատվությանորոշումըկայացրել է պետությանառաջին դեմքը։ Ողբերգական կեղծիքի հիմնական 2  PR դեմքերը եղել են Արցախի նախագահ Արայիկ Հարությունյանը և Արծրուն Հովհաննիսյանը։ Նրանք գիտակցաբար մտել են խաղի մեջ և գիտակցաբար 44 օր խաբել են հասարակությանը։ «Խաբել» տերմինը այստեղ պետք է հասկանալ նրա ամենածանրացուցիչ տեսանկյունից. ժողովրդին զրկել են իր հայրենական պատերազմի մասին իրականությունն իմանալու և ընթացqը փոխելու հնարավորությունից։

Մյուս կողմից՝ Արայիկ Հարությանը և Արծրուն Հովհաննիսյանը այսբերգի միայն երևացող հատվածն են։ Այս հրեշավոր համակարգը, բնականաբար, ունեցել է համակարգողներ և հիմնական որոշում կայացնողներ։ Ողբերգական ստի ողջ գործիքակազմը  առաջիկայում ստեղծվելիք քննիչ հանձնաժողովի գործն է։ Վստահաբար՝ շատ հետաքրքիր անակնկալներ կլինեն։

Խաբվելու մեխանիզմը

Իհարկե կային ռազմական դրության խիստ սահմանափակումները, իհարկե  կար մեկ աղբյուրից սուտ տեղեկատվության ճնշող գործոնը, բայց հանուն անկեղծության պետք է ընդունենք, որ հասարակությունը մեծամասամբ ուզում էր խաբվել։

Եվ սա վերաբերում է հավասարաչափ նաև գրագետ ու կրթված շերտերին։ Բջջային կապի և ինտերնետի պայմաններում կարելի էր ստանալ հնարավորինս օբյեկտիվ տեղեկատվություն։ Ասենք, գրագետ մարդու համար հնարավոր էր ինքնուրույն նայել քարտեզին՝ սա ոչ մի օրենքով արգելված չէր։ Տասնյակ հազարներով վստահ էին, որ «հեսա մտնում ենք Շահումյան, Գետաշեն, Կիրովաբադ» և այլն։ Սրան չհավատալու համար ուղղակի պետք էր44 օրվա մեջ մեկ անգամ ինքնուրույն նայել քարտեզին։

Սա խոսում է հասարակական մեծ դեֆեկտի մասին, որովհետև պետության ընկալում ունեցող հասարակությունը այնուամենայնիվ չէր կարող այդպես խաբվել։ Խաբվել ցանկանալը նույնպես ինչ-որ շատ կարևոր դեֆեկտի մասին է խոսում։

Ինքնակամ խաբվելը խոսում է մասնակցելիության ցածր աստիճանի մասին, խոսում է նաև պատերազմի իրական աղետը չընկալելու մասին. Այն հեռու է, ինչ-որ տեղ՝ ուրիշինն է, օտար է...
Մեր հասարակության այս ռեակցիան շատ լուրջ ուսումնասիրության թեմա է։ Եթե մենք ուզում ենք պետություն ունենալ, ապա այդ դեֆեկտի էությունը պետք է ճիշտ հասկանանք։

«Ցանցագործ» հասարակություն

Ազգովի մեծից փոքր լծված էինք պաշտպանիչ ցանցեր գործելուն։ Անձայն, ինքնազոհ և անհարց։ Եվ որևէ օր չծագեց հարցը, որայդ ցանցերը մեկ օրում ավելի էժան ձևով պետությունը կարող էր բերել ցանկացած այլ երկրից։

Իսկ եթե ցանցագործների 10 տոկոսը պահանջեր իրականություն, պահանջեր օբյեկտիվ տեղեկատվություն, ապա հնարավոր կլիներ պատերազմի ընթացքում փոխել Հայաստանում մթնոլորտը։ Եթե ցանցագործների ընդամենը 5 տոկոսը դրա փոխարեն որպես քաղաքացի պահանջեր կանգնեցնել պատերազմը, ապա շատ հնարավոր է, որ այն կանգներ Հայաստանի համար անհամեմատ ավելի լավ պայմաններում, ինչի հնարավորությունը պարզվեց, որ եղել է, և ոչ մեկ անգամ։

Չի արվել։ Հասարակությունը վերածվեց անձնուրաց աշխատուժի, բայց չդարձավ քաղաքացիների համայնք։

Խաբողի և խաբվողի հասարակության ողջ պաթոլոգիզմը հասկանալու համար հիշել է պետք է, որ պատերազմի ընթացքում երկու հոգի՝ Դավիթ Շահնազարյան, ավելի ուշ՝ Վազգեն Մանուկյան, հանդես եկան որպես միակ փրկօղակ լուծման առաջարկով։ Հիշենք հանրային ռեակցիան. այն հանգում էր «մենք հաղթում ենք, դավաճաններ, մեզ մի խանգարեք» գաղափարին։ Իսկ եթե լիներ այլ արձագանք, չի բացառվում որ պատերազմը այլ ելք ունենար։

Մենք խաղաղ պայմաններում չենք դառնում քաղաքացիական հասարակություն, կռվի ժամանակ չենք դառնում՝ պատերազմական հասարակություն։ Մենք մեծ հաշվով միշտ, պայմանական ասած, մնում ենք «ցանցագործների հասարակություն։

Իսկ դա նշանակում է ռեալ պետականության ռիսկեր՝ պարբերաբար գործել ցանցեր նորանոր ծագող ճակատների համար։

Պատերազմից հետո էլ խաբողն ու խաբվողը չեն կարողանում իրարից  բաժանվել։ Եվ այս սիմբիոզը շարունակում է իրական  վնասներ պատճառել։ Սա պատմական անոմալիա է, որովհետև առնվազն երկու փաստ կպայթեցներ ցանկացած հասարակություն. ա/ խաբեության փաստի բացահայտումը և բ/ պատերազմը շատ ավելի վաղ կանգնեցնելու հնարավորության տապալումը։

Հ.Գ.

Փաշինյանի հետպատերազմյան ուղերձները, այդ թվում՝ վերջինը ապշեցնում են իրենց ցինիզմով, երկրին պատճառած ողբերգությունը չտեսնելու կարողությամբ։ Նման բան հնարավոր է միայն մեկ դեքպում. երբ հասարակությունը թույլ է տալիս»։