Ձեր վստահելի աղբյուրը

Գիտությունն է այն փրկօղակը, որ կարող է  ճգնաժամային իրավիճակից դուրս բերել պետությանը։ Մինչդեռ Հայաստանում գիտական ներուժը պակասում է ահռելի ծավալով ու մեծ արագությամբ։

Հենց նման համոզմունքով ու ահազանգով են տասնյակ ասոցիացիաներ՝ ավելի քան 700 ընկերություններով ստեղծել «Գիտուժ» նախաձեռնությունը, որի պահանջն է շարունակաբար ավելացնել պետության կողմից գիտությանը տրամադրվող հատկացումների ծավալը։

Պահանջագիրը հրապարակվել է  Change.org կայքում, որի ներքո ստորագրել է մոտ 5600 մարդ։



«Գիտությունը մյուս բոլոր ոլորտների համար հանդիսանում է սնուցող աղբյուր»,- Panorama.am-ի հետ զրույցում նշում է «Vmware» ընկերության ինժեներական տնօրեն, Techնոտուն ակումբի համահիմնադիր, ԱՏՁՄ վարչության անդամ Խաչիկ Նազարյանը։

Հիմա գիտությունը հաճախ կապվում է տեխնոլոգիական զարգացումների հետ, բայց Նազարյանը հիշեցնում է, գիտությունն ամենուր է՝ քաղաքագիտություն, դիվանագիտություն, լեզվաբանություն, թուրքագիտություն...

«Հումանիտար այս գիտությունների ոլորտում բացերն ավելի մեծ բացասական ազդեցություն են ունեցել մեր երկրի վրա, քան նույնիսկ տեխնոլոգիական ոլորտի բացերը։ Հիմա հարմար է հղում անել տեխնոլոգիական ոլորտին, անվտանգությանը, այնտեղ բիզնեսի ու եկամտի հոտ կա, բայց ո՞վ կարող է չափել, թե մեր դիվանագիտական մտքի պարտությունն ի՞նչքան վնաս է հասցնում մեզ։ Արցախի պատերազմը դրա վառ օրինակներից է»,-ասում է Նազարյանը։

Նա կարևորում է կրթություն-գիտություն կապը, բայց գիտութուն-կրթություն կապը՝ ավելի շատ։ Տեխնոլոգն ընդգծում է, գիտելիք արտադրողը գիտությունն է, բարձր կարգի մասնագետ պատրաստողը գիտությունն է։

«Բոլորը մոռանում են, թե ովքեր են դասագրքերը գրում։ Այդ բոլորը գիտական արդյունք է։ Բարձրագույն կրթության լավագույն ձևը հետազոտող գիտնականի կողմից ուսուցանվելն է։ Այսինքն՝ գիտություն-կրթություն կապն առավել ուժեղ է ու կարևոր։ Հիմա բոլորն ասում են, պետք է մանկապարտեզից կարգի բերել իրավիճակը։ Ճիշտ է, բայց ո՞վ պետք է կարգի բերի, ի՞նչ գիտելիքով, ի՞նչ մոդելով։ Այդ մոդելը գիտելիքն է, այն կիրառողը մասնագետն է, դրանք ոչ մի տեղից չեն ծնվում։ Կարող ենք մտածել՝ լավ, աշխարհում լիքը գիտելիք կա, ի՞նչ պարտադիր է, որ մենք այն արտադրենք, եկեք վերցնենք ու կիրառենք։ Ճիշտ է, բայց նույնիսկ այն վերցնելու ու ադապտացնելու, տեղայնացնելու համար էլի գիտելիք ու մասնագետ է պետք»,- մանրամասնում է նա։

Գիտության ֆինանսավորման դրական արդյունքների մասին լավ պատկերացում ունեցող մասնագետներն այսօր ստիպված են իշխանություններին բացատարել երկրում առկա ծայրահեղ վատ իրավիճակն ու քայլեր չձեռնարկելու դեպքում հնարավոր վատ ու անդառնալի հետևանքները, պահանջել համարձակ ու հեղափոխական քայլեր։

«Երբեմնի 40 հազար գիտնական ունեցող երկրում այսօր ունենք 4 հազար գիտնական, նրանց մեծ մասը տարեց է։ Ակնհայտ անդունդ է։ Երիտասարդ գիտնականը մինչև PHD գնում է ու անհետանում։ Ակնհայտ է, եթե հինգ տարի էլ ոչինչ չարվի, ապա Հայաստանում գիտնականը կանհետանա։ Այս հարցն այնքան հրատապ է, որ առանց քննարկելու պետք է սկսել ֆինանսավորումն ավելացնել, որպեսզի գոնե եղածը կարողանանք պահել։ Հնարավորության դեպքում պետք է երիտասարդ գիտնականների ներգաղթ կազմակերպել։

Պարտադիր չէ, որ այդ մարդիկ գան ու ապրեն Հայաստանում, կարող են հեռավար դասավանդելու, հեռավար կերպով լաբորատորիաներ կառավարելու հնարավորություն ստանան։ Խնդիրը հրատապ է։ Հենց այդ հրատապությունը ֆիքսվում է, այլևս բոլոր դժվարությունները քննարկելի են»,- ընդգծում է Նազարյանը՝ խոստովանելով, որ խնդիրը լուծելը դժվար է, բայց այդ դժվարությունները չպետք է դառնան պատնեշ ու խոչընդոտ խնդրի լուծումից հետ կանգնելու համար։

Կառավարության ներկայացուցիչների հետ հանդիպումների արդյունքում «Գիտուժ» նախաձեռնության անդամը եկել է համոզման, որ ոլորտային նախարարը, օրինակ, չի ֆիքսել՝ խնդիրը հրատապ է։ Ցավով նշում է, նախարարի մոտ այդ դժվարությունները լուծելու ուժեղ կամք չի տեսնում։

«Ընդհանուր առմամբ, մյուսների կողմից խնդիրը ֆիքսված է, բայց ցավոք, դա դեռ գործնական քայլերի չի բերում։ Եղել են հանդիպումներ, հրապարակային խոստումներ, բայց միևնույն է, երկրարաժամկետ հանձնառություն մենք չենք տեսնում։ Օրինակ, մեզ խոստացել են, որ այս տարվա բյուջեում կավելացվի ֆինանսավորումը, բայց դա շատ փոքր թիվ է, իսկ մոտեցումը ռազմավարական չէ։ Մենք ուզում ենք, որ օրենքով ամրագրվի՝ ոլորտի ֆինանսավորումն ամեն տարի ավելանալու է, տոկոսային կապ լիներ ՀՆԱ-ի հետ, որպեսզի երկիրն ուղերձ տա գիտական հանրությանն ու աշխարհին, որ տարեցտարի ֆինանսավորումն ավելացվելու է, այսինքն՝ կառավարությունը երկարաժամկետ հանձնառություն է վերցնում։ Մենք արձանագրում են, չնայած կան բանավոր խոստումներ, բայց տրված լուծումները ոչ մի կերպ համահունչ չեն խնդրի հրատապությանն ու խորությանը»,- ասում է գործարարը։

Հիշեցնենք, որ նախաձեռնության անդամները պահանջում են անհապաղ ավելացնել գիտության համար պետական հատկացում հետևյալ սկզբունքով՝

1. 2021թ. առնվազն 50% ավելացնել գիտական և գիտատեխնիկական գործունեության համար պետական բյուջեով նախատեսված հատկացումները՝ ուղղելով այն թիրախային գիտական թեմաների ֆինանսավորման ծրագրերի մեջ։

2. ՀՀ գիտության ոլորտը կարգավորող օրենքում ամրագրել, որ գիտական և գիտատեխնիկական գործունեության համար պետական հատկացումները պետք է աստիճանաբար աճեցնել հետեւյալ ժամանակացույցով՝ 2022թ. - բյուջեի առնվազն 2%, 2023թ. - բյուջեի առնվազն 3%, 2024 թվականից սկսած - բյուջեի առնվազն 4% (մոտավորապես ՀՆԱ-ի 1%):

Նազարյանն ընդգծում է, որ գիտության հատկացումների ավելացման պահանջով աննախադեպ կոնսոլիդացիա է տեղի ունեցել, այդ հարցով համագործակցում են նույնիսկ իրար թշնամի ու միմյանց հետ լարված մրցակցության մեջ գտնվող ընկերությունները։

«Նման կոնսոլիդացիայի պայմաններում կառավարությունից նման լուծումներ լսելը հիասթափեցնում է։ Ի՞նչ անենք, գործներս թողնենք, բոլոր ռեսուրսները ծախսե՞նք պայքարի վրա։ Եթե մեզ ընդառաջ քայլ արվի, ապա այդ ընկերությունների ռեսուրսը կարելի է օգտագործել խնդրի լուծումը տասնապատիկ ավելի լավը դարձնելու համար։ Բայց երբ ընդառաջ քայլ չես տեսնում, խոր հիասթափություն է լինում, չգիտես՝ ո՞նց վարվես։

Հիմա կարող է ինձ լսեն իրենք, զարմանան, ասեն՝ աստծուց կրա՞կ ես ուզում։ Բայց դա ես չեմ ուզում, հանրությունն է ուզում։ Ի վերջո, գոնե էս կառավարությունը պետք է հասկանա, թե ինչ է հանրային պահանջը։ Հիմա ես պետք է ուրախանամ, որ երկու գալուստիկավոր ժամանակ են գտել, ինձ հետ հանդիպե՞լ են։ Չէ։ Ես դրա վրա չեմ ուրախանում, իրենց գործն է, արել են, բայց ես ընդհանրապես բավարարված չեմ այդ արձագանքով, այն էապես ավելի քիչ է, ոչ ռազմավարական, քան մենք սպասում ենք»,- դժգոհություններն այսպես է հիմնավորում Techնոտուն ակումբի համահիմնադիրը։

Ի դեպ, նախաձեռնությունը կառավարության ներկայացուցիչների հետ հանդիպման արդյունքում հայտարարություն էր  տարածել՝ անելով ցավալի արձանագրումներ։

Գիտության ֆինանսավորման ավելացման պահանջին միացած Նազարյանը ևս մեկ անգամ հիշեցնում ու ընդգծում է՝ գիտության տրամադրվող գումարները ոչ թե ծախս են, այլ ներդրում, դրանք կարող են տալ կարճաժամկետ ու  երկարաժամկետ արդյունքներ։

«Իհարկե, պատերազմից հետո երկրում կան սոցիալ-տնտեսական խնդիրներ, գումարների պակաս, բայց գիտության ոլորտի հատկացումն այն հազվագյուտ ներդրումներից է, որ հնարավորություն է տալիս խոշոր եկամուտներ հետ ստանալ։ Հենց այս իրավիճակում գիտությունն է  այդ փրկօղակը։ Եթե նայենք միջազգային պատմությանը, կտեսնենք, որ շատ երկրներ հենց այդպես են վարվել՝ շատ խնդիրների, քիչ ռեսուրսների պարագայում ներդրումներն արվել են լուրջ թռիչքներ ապահովող գիտության ոլորտում։ Սա ծախս չէ, ներդրում է, ու սա է հենց այն շանսը, որ կարող է ռեսուրսների ավելացում ապահովել։ Ի վերջո, երկրում մշակույթ է փոխվում, երբ գիտնականն է հերոսը։ Սա ապագայի նկատմամբ հույս է առաջացնում»,- ամփոփում է Նազարյանն՝ ընդգծելով, որ  մասնագետներ կան, նրանց թվում խենթերն էլ քիչ չեն, որ կարող են իրենց հետևից շատերին տանել։

Պաթոս չսիրող տեխնոլոգն ասում է՝ գիտության ոլորտը ծայրահեղ է, բայց նրան փրկել հնարավոր է, մասնագետներ կան, նրանք մրցակցային են՝ հատկապես գիտությունների նոր ուղղություններում, ինչպես օրինակ կենսաինֆորմատիկա, արհեստական բանականություն ու այլ ուղղություններում։