Ձեր վստահելի աղբյուրը

Օբամայի, Թրամփի վարչակազմերում կրոնական փոքրամասնությունների հարցերով Պետդեպարտամենտի հատուկ խորհրդական Նոքս Թեմզը Newsweek-ում ծավալուն հոդված է հրապարակել՝ այն վերնագրելով  «Ժամանակն է ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը»։

«Ժամանակն է, որ ԱՄՆ-ը 1915-23 թվականների հայերի սիստեմատիկ սպանությունը որակի որպես ցեղասպանություն: Դրանով հաստատելով պատմական արձանագրումը և վերահաստատվում է Միացյալ Նահանգների նվիրվածությունը զանգվածային վայրագություններից տառապողների նկատմամբ: Ապրիլի 24-ը՝ զոհերի հիշատակի առաջիկա օրը, Նախագահ Ջո Բայդենին տալիս է ճիշտ պահը՝ պատմական ռեկորդ հաստատելու համար»,-գրում է հոդվածագիրը։

Նշվում է, որ ներկայիս Թուրքիայում տեղակայված Օսմանյան կայսրությունը 1915-ի ապրիլի 24-ից սկսած`8 տարի շարունակ, իրականացրել է զանգվածային սպանություններ հայերի, ինչպես նաև ասորիների և հույների դեմ: Պատմաբանների գնահատմամբ, զոհվել է 1,5 միլիոն հայ: Դա նույնպես գաղտնիք չէր: New York Times-ը կոտորածների մասին միայն 1915-ին գրել է 145 հոդված:

«ԱՄՆ կառավարությունը նույնպես գիտեր: ԱՄՆ դեսպան Հենրի Մորգենթաուն փաստեց այն դաժան բռնությունը, որին նա ականատես է եղել Օսմանյան կայսրության գյուղերում շրջելիս: Մորգենթաուի հուշերում նկարագրվում էր, որ Թուրքիայի իշխանությունները ծրագրում են որպես «մահվան կարգադրություն տալ մի ամբողջ ռասայի։ Նրանք դա լավ են հասկացել, և ինձ հետ իրենց զրույցներում առանձնապես չեն փորձել թաքցնել փաստը»:

Միջազգային իրավունքը հիմնավորեց այս պնդումները: Ցեղասպանության հանցագործությունը կանխարգելելու և պատժելու մասին ՄԱԿ-ի կոնվենցիան սահմանում է որպես ցեղասպանություն ցանկացած «գործողություն, որը կատարվել է` նպատակ ունենալով ոչնչացնել ամբողջությամբ կամ մասամբ ազգային, էթնիկական, ռասայական կամ կրոնական խմբավորումը» սպանությունների, մարմնական լուրջ վնասվածքների և այլ միջոցներով․ 1,5 միլիոն սպանված հայերը բավարարում են այս չափանիշներին:

Պատմական հարց չկա` եղե՞լ են այդ վայրագությունները: Իրավական հարց չկա, թե ինչպես անվանել դրանք: Բայց կա մի քաղաքական հարց, թե ինչ ասել:

Նախագահ Ռոնալդ Ռեյգանի ժամանակից Սպիտակ տունը 1915 թ. իրադարձությունները որպես Հայոց ցեղասպանություն չի անվանել՝ չնայած Կոնգրեսի երկու պալատներն էլ քվեարկել են 2019 թ. Հայոց ցեղասպանության մասին բանաձևի ընդունման հարցում:

Որպես սենատոր Բայդենն աջակցում էր Հայոց ցեղասպանության ճանաչմանը տասնամյակներ։ Որպես նախագահի թեկնածու՝ նա խոստացավ ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը, նշելով, որ «չհիշելը ... միայն ճանապարհ է հարթում ապագա զանգվածային վայրագությունների համար»:

Նախկինում աշխարհաքաղաքական մտահոգությունները շինծու փաստեր էին: Մահացած կայսրության կողմից կատարված լինելով հանդերձ՝ ժամանակակից Թուրքիան կտրականապես դեմ է այն ցեղասպանություն որակելուն: Թուրքիան ՆԱՏՕ-ի դաշնակից է, նստած Եվրոպայի, Ասիայի և Մերձավոր Արևելքի խաչմերուկում: Դրա սահմանները շոշափում են նախկին Խորհրդային Միությունը, Իրանը, Իրաքը և Սիրիան: Այն գտնվում է Սև ծովի ափին Ռուսաստանի դիմաց և հարևան Եվրամիությանը: Մենք նրանց վետոյի իրավունք տվեցինք։

Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ Նախագահ Բայդենին ներկայացվում է իրադարձությունների եզակի խառնուրդի, որը թույլ է տալիս նրան ճշգրիտ պատմական ռեկորդ սահմանել: Նա ղեկավարում է նոր վարչակազմ, մինչ Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը ավելի ու ավելի խնդրահարույց քաղաքականություն է իրականացնում: Հնարավորության այս պատուհանի շնորհիվ այժմ ժամանակն է ցեղասպանությունը կոչել ցեղասպանություն: Սպասումը միայն բարդացնելու է վարչակազմի աշխատանքը:

Մի կողմ թողնելով միջազգային քաղաքականությունը` դա ճիշտ քայլ է, որ պետք է արվի։  Ցեղասպանությունը տեղի է ունեցել: «G» (genocide) բառի օգտագործմամբ նկարագրվում են փաստերը: Իհարկե, դա որոշ թուրքերին դուր չի գա, և Էրդողանը հոխորտալ, բայց շատերը կհամաձայնեն, որ դա ճիշտ է: Միացյալ Նահանգները չպետք է լռի՝ անկայուն դաշնակցի հետ կարճաժամկետ, անցողիկ շահերի համար: Մենք պետք է առաջնահերթությունը տանք ճշմարտությանը, քան անարժեք զիջումներին: Ինչպես ասում էր այն ժամանակվա թեկնածու Բայդենը, «լռությունը մեղսակցություն է»:

Հայոց ցեղասպանությունը տեղի է ունեցել: Թեկնածու Բայդենը դա ընդունեց և հուսով եմ նախագահ Բայդենը նույնը կասի ապրիլի 24-ին»,-գրում է Նոքս Թեմզը: