«Ի՞նչ կլիներ, եթե մեկ ուրիշը թաղեր իմ որդուն». Զոհված հայ զինծառայողների որոնումների տառապանքները
Բրիտանական The Guardian պարբերականը պատերազմից ութ ամիս անց ընդարձակ հոդվածով անդրադարձել է անհետ կորած, զոհված հայ զինծառայողների որոնումներին ու նրանց ընտանիքների տառապանքներին.
«Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև պատերազմից ութ ամիս անց Լեռնային Ղարաբաղում մնաց ավելի քան հինգ հազար զոհված, շատ զինվորներ դեռ անհետ կորած են։ Հայաստանում շատ ընտանիքներ հուսահատ կերպով փնտրում են իրենց սիրելիներին։ ԴՆԹ թեստավորումների նկատմամբ անվստահությունը գնալով մեծանում է, տեղեկատվությունը նվազում, որը հանգեցնում է կառավարության վրա ճնշման մեծացմանը։
Լարիսա Դուրեյանը իր 20-ամյա որդուն՝ Մխիթարին փնտրում է հոկտեմբերից։ Նրա որդու ժամկետային զինծառայությունը մեկնարկել էր 2019-ի հուլիսին, ծառայում էր Վարանդայում, երբ անցած տարվա սեպտեմբերին պայթեց պատերազմը։
Հոկտեմբերի 12-ին Մխիթարը զանգել է մորն ու ասել, որ իրենց տեղափոխում են, թե ուր՝ չի ասել։ Դա վերջին խոսակցությունն էր։
«Նրանք մի տղայի մարմին բերեցին, որի հագին իմ որդու հագուստն էր։ Նրանք նաև գտել էին որդուս բանկային քարտը գրպանում։ Դեմքն անճանաչելի էր։ Իմ որդու ձեռքերին շատ սպիներ կային, քանի որ նա պատանի հասակում վիրահատություն էր տարել։ Ես առաջինը նայեցի ձեռքերին։ Դրանք նորմալ էին, ոչ մի հետք չկար։ Ես արդեն ԴՆԹ թեստ էի հանձնել։ Հարցրեցի՝ ստուգե՞լ են։ Նրանք պատասխանեցին՝ չեն ստուգել, ասացին՝ նա իսկապես իմ որդին է, քանի որ նրա շորն է հագին ու նրա քարտը գրպանում։ Ես պնդեցի, որ ԴՆԹ հետազոտություն իրականացվի»,- պատմել է կինն ու ավելացրել, ԴՆԹ հետազոտության արդյունքում պարզվել է, որ մահացածը կնոջ որդին չէ։
«Պատկերացրեք, որ ես հուղարկավորեի մեկ ուրիշի երեխայի, ծնողները, հարազատները չէին կարող գտնել նրան։ Եվ ի՞նչ, եթե մեկ ուրիշը հուղարկավորեր իմ որդուն՝ մտածելով, որ իրենցն է»,- ասել է Դուրեյանը։
Մինչ այս սխալը բացահայտված չէ, նա շարունակ փնտրել էր որդուն բոլոր դիահերձարաններում, հիվանդանոցներում, համացանցում ու սոցիալական մեդիայում՝ հրապարակելով նրա լուսանկարները։ Բայց չէր գտել։
Անհետ կորածների, ինչպես նաև Ադրբեջանում որպես բանտարկյալ պահվողների թիվը դեռևս հստակ չէ։ Նիկոլ Փաշինյանն ապրիլի կեսրին հայտարարել է, որ 3 621 մարդ համարվում է մահացած, 321 մարդ՝ անհետ կորած, 200 մարմին դեռ նույնականացված չէ։ Իրավապաշտպանները դիմել են ՄԻԵԴ ավելի քան 200 ռազմագերու ճակատագրի վերաբերյալ։
Մինչ Դուրեյանը որևէ լուր չունի որդուց, որոշ ընտանիքներ դադարեցրել են որոնումները, քանի որ գտել են իրենց որդիներին։
Հունվարին Նարինե Գասպարյանին հայտնել են, որ դատաբժիշկները նույնականացրել են որդուն, հուղարկավորելու համար երեք ոսկոր են տվել, այն, ինչ մնացել է որդու մարմնից։ Մի քանի շաբաթ անց Գասպարյանը լաբորատորիայից լուր է ստանում՝ նա իր որդին չէր։ Ընտանիքը հանել է թաղած ոսկորներն ու շարունակել որդու որոնումները։
«Երկու շաբաթ անց դիահերձարանում մենք գտանք մեր որդու՝ լիարժեք ու դեռ ճանաչելի մարմինը։ Ես տեսա նրան, այդ ինքն էր»,- ասել է Գասպարյանը։
Կինը չի ցանկանում, որ իր որդու գործն օգտագործվի դիերի նույնականացման ուղղությամբ աշխատողներին քննադատելու համար: «Պարզապես կարծում եմ, որ գիտնականները նույնպես մարդիկ են, և միգուցե նրանք ուղղակի հոգնել էին, քանի որ հիմա այնքան շատ են աշխատում։ Մենք խոսեցինք լաբորատորիայի հետ և ընդունեցին, որ սխալ է եղել։ Այդուհանդերձ, այն շատ ցավոտ էր։ Բայց մենք հիմա բախտավոր ենք, որ վերջապես գտանք մեր որդու մարմինը, կարողացանք ամբողջությամբ հուղարկավորել։ Շատ մարդիկ ոչինչ չունեն հուղարկավորելու համար»,- ասել է նա:
Դատաբժշկական փորձագետ Դիաննա Հարությունյանը, որ աշխատում է առողջապահության նախարարության ենթակայությամբ, նշել է. «Մենք սարսափելի վատ ենք զգում տեղի ունեցածի համար։ Բայց դա մարդկային սխալի հետևանք էր, որը տեղի էր ունեցել թվեր արտագրելիս, սարքավորումների սխալ չի եղել»։
Կենտրոնում նախկինում տարեկան մի քանի ԴՆԹ հետազոտություն էր իրականացվում, որոնք կապված էին կամ քրեական հացագործությունների կամ էլ հնէաբանական ուսումնասիրությունների հետ։ Լեռնային Ղարաբաղում պատերազմից հետո այն լցվեց մի քանի հարյուր ոսկորներով ու մարմնի տարբեր մասերով։ Լաբորատորիայի աշխատակիցները խոստովանում են՝ գերլարված են աշխատում։ ԴՆԹ թեստավորման աշխատանքները դժվարացրել է ոչ միայն զոհվածների մեծ թիվը, այլև մարմինների խիստ վնասված, այրված լինելը։
«Մենք մի քանի դեպքեր ունենք, որոնք այնքան խորն են այրված, այնպես են վնասված, որ չգիտենք էլ, հնարավո՞ր է նույնականացնել»,- ասել է Դիաննա Հարությունյանը։
Հայաստանը Ադրբեջանին մեղադրել է սպիտակ ֆոսֆոր օգտագործելու մեջ, ինչով էլ կարելի է բացատրել զինվորների ու դիակների վրա հայտնաբերված այրվածքները:
«Խմբերով մարդկանց հարվածել են ու այրել։ Նրանք բոլորը մահացել են։ Մի փոս է փորվել, որտեղ տեղավորել են բոլոր մարմինները։ Հիմա մենք պետք է նույնականացնենք բոլոր ոսկորները, նույնականացված մասերով հավաքենք մարմինները»,- ասել է լաբորատորիայի բժիշկը։
Մարմինները հնարավորին ամբողջական ընտանիքներին վերադարձնել խորհուրդ է տվել «Կարմիր Խաչը»։
«Դուք կարո՞ղ եք պատկերացնել, մենք ընտանիքին ասենք, ձեր որդին մեզ մոտ է, բայց վերադարձնել չենք կարող։ Գրեթե անհնարին է։ Ընտանիքները չեն կարող սպասել, նրանք ճնշում կգործեն մեզ վրա»,- ասել է նա։
Որոշ ընտանիքներ չեն վստահում պետական լաբորատորիայի արդյունքներին և որոշել են դրանք ստուգել Հայաստանից դուրս մասնավոր ընկերություններում։
Աննա Հովհաննիսյանը, որ «Գենետիկ դատաբժշկական կենտրոն» ՍՊԸ գլխավոր տնօրենն է, մինչ պատերազմը ոսկորների ԴՆԹ հետազոտություն չէր իրականացնում, սակայն սկսեց անել, երբ ֆրանսիացի բժիշկների խմբի կողմից ֆինանսական օգնություն ստացավ։ Իր կատարած հետազոտություններն առայժմ ցույց են տվել, որ պետական լաբորատորիայում սխալներ չեն եղել։
Նա նշել է՝ այն մարդիկ, ովքեր ֆինանսական հնարավորություն ունեն, կապ են հաստատում Եվրոպայում կամ ԱՄՆ-ում գործող լաբորատորիաների հետ։
«Ծնողները մեզ չեն վստահում, դրա համար էլ ստուգում են մեզ։ Նրանք բերում են ԴՆԹ թեստ, որը վերցվել է մեկ այլ անձից, ոչ ընտանիքի անդամից և այն ներկայացնում են որպես ընտանիքի անդամի ԴՆԹ թեստ՝ տեսնելու, արդյո՞ք մենք հասկանում ենք, որ այն ընտանիքի անդամինը չէ։ Իհարկե, մենք հասկանում ենք, բայց կորցնում ենք շատ թանկ ժամանակ»,- ասել է նա»։
Լրահոս
Տեսանյութեր
Հովհաննես Ավետիսյան. Ոստիկանությունը գտնվում է պատանդի կարգավիճակում
