Ձեր վստահելի աղբյուրը

Վերջին 20 տարիների ընթացքում դժվար է հիշել Ադրբեջանի հետ Իրանի հարաբերությունների մի շրջան, որը կառանձնանար ներկայիս սրությամբ: Թեհրանը երբեք չի բարեկամացել Բաքվի հետ, անշուշտ չափազանց զգայուն էր Իսրայելի հետ Անդրկովկասյան խոշորագույն հանրապետության և Թուրքիայի հետ դաշինքի բավականին սերտ ռազմաքաղաքական կապերի նկատմամբ: Բայց այն, ինչ մենք տեսանք նախորդ ամսվա վերջից, անցնում է Կասպից ծովի և Հարավային Կովկասի մեր երկու հարևանների միջև փոխադարձ անվստահության առօրյայից: Այս մասին գրում է EurAsia Daily-ն։

Նշվում է, որ հակամարտության ելակետը ադրբեջանական ոստիկանության կողմից սեպտեմբերին իրանական բեռնատարների երկու վարորդների ձերբակալությունն էր Իրանը Հայաստանին կապող միջպետական մայրուղու Գորիս-Կապան հատվածում, որը Բաքվի վերահսկողության տակ էր անցել Արցախում 2020 թվականի աշնանային պատերազմի արդյունքում: Նրանք բերման են ենթարկվել և դեռ պահվում են Արցախ ապրանքների «անօրինական» փոխադրման և «ճանապարհային տուրք» վճարելուց հրաժարվելու համար:

Իր քաղաքացիների անհապաղ ազատ արձակման վերաբերյալ Թեհրանի պահանջը անտեսվել է ադրբեջանական կողմից: Ի պատասխան՝ Իրանը, զորավարժությունների քողի ներքո, լրացուցիչ զորքեր տեղակայեց հյուսիս-արևմտյան տարածաշրջանում՝ իր կամակոր հարևանի հետ սահմանի մոտ, և փակեց իր օդային տարածքը Նախիջևան ռազմական մատակարարումներ հասցնող Ադրբեջանի ռազմաօդային ուժերի ինքնաթիռների համար: Դրան հաջորդեցին իրանա-թուրքական սահմանին բեռնատարների համար անցակետերի փակման մասին հաղորդագրությունները, որոնք դեռ պաշտոնապես չեն հաստատվել կողմերից ոչ մեկի կողմից:

«Ակնհայտ է, որ Ադրբեջանը դեռ էյֆորիայի վիճակում է՝ ղարաբաղյան հակամարտության գոտում 44-օրյա պատերազմից մեկ տարի անց: Բաքուն պարզապես չափն անցավ Թեհրանի հարցում՝ հղում անելով Լեռնային Ղարաբաղ «անօրինական» առևտրային մատակարարումներին: Իրանն ի պատասխան հստակ հասկացրեց, որ իր հարևանի էյֆորիան ավարտվում է այնտեղ, որտեղ սկիզբ են առնում շիա պետության ազգային շահերը»,-գրում է կայքը։

Ասվում է, որ ղարաբաղյան պատերազմի արդյունքում վերջին ամիսներին իրանական հատուկ ծառայությունները գրանցում էին էյֆորիայի կանխատեսում Բաքվից դեպի երկրի հյուսիս-արևմուտք, որտեղ կոմպակտ բնակվում են էթնիկ ադրբեջանցիները:

«Թեհրանն իր տարածքում «ադրբեջանական դեմքով» անջատողական տրամադրությունները ճնշելու հարուստ փորձ ունի, սակայն ներքին ծայրահեղականների դեմ պայքարի հաստատված միջոցառումները, ինչպես կարելի է հասկանալ, կորցրել են իրենց նախկին արդյունավետությունը: Ըստ Թեհրանից ստացվող գաղտնի տեղեկատվության, իրանցի ադրբեջանցիների կոմպակտ բնակության կենտրոններում «ազգային արժանապատվության կոմիտեներ» սկսեցին ձևավորվել: Միաժամանակ, «Հարավային Ադրբեջանում» աճող անջատողականությունը խթանվեց հետպատերազմյան խանդավառության մեջ գտնվող Բաքվի քաղաքական գործիչների ու փորձագետների արմատական հայտարարություններով:

Այս օրերին Բաքվի հրատարակությունները տալիս են «մեգալոմանիայի և մեծ շովինիզմի» վերաբերյալ բազմաթիվ մեկնաբանություններ, որոնք «հաճախ ճեղքում են և թույլ չեն տալիս Իրանին օբյեկտիվորեն գնահատել իրականությունը»: Դրան հաջորդում են «Իրանում միլիոնավոր էթնիկ ադրբեջանցիների նկատմամբ խտրականության ենթարկվածների» հիշատակումները»,-ասվում է հոդվածում ու հավելում, որ իրանցիներին ստիպում են անընդհատ նախաձեռնողական գործել՝ հաշվի առնելով իրենց տարածքում մեկ այլ «կենտրոնախույս դրսևորում»․ եթե տեղացի ադրբեջանցի ազգայնականներին թույլ տրվի անգամ մեկ րոպե կասկածել Իրանի պետական հաստատությունների թուլությանը, ապա նրանց քուրդ «եղբայրները», անշուշտ, առիթից կօգտվեն երկրի արևմուտքում սեփական պահանջները հայտնելու համար:

Մեկ այլ կետ, որն իրանցիներից պահանջում էր շատ ավելի բարձր արձագանք Թուրքիա-Ադրբեջան-Պակիստան առանցքի հստակ ձևավորումն է: Անկարայի խիստ խնամակալության ներքո «շիա» Բաքվի անկումը միշտ անհանգստացրել է Թեհրանին: Մինչդեռ, երբ դրան գումարվեց միջուկային Պակիստանից Անդրկովկասյան հանրապետությանը սադրիչ աջակցությունը, Արևմտյան Ասիայի և Հարավային Կովկասի հանգույցում ստատուս քվոն փոխվեց ոչ հօգուտ Իրանի:

«Պահպանողականների կողմից ամբողջ իշխանությունն իրենց ձեռքում  վերցնելուց հետո (հունիսին նախագահական ընտրություններում Իբրահիմ Ռայիսիի հաղթանակից հետո), ակնհայտ դարձավ, որ թուրք-ադրբեջանական տանդեմը, պակիստանյան տարրի հավելումով, իր առջև դնում է շատ ավելի հավակնոտ նպատակներ տարածաշրջանում, քան պարզապես Ղարաբաղի «ազատագրումը»:  Սյունիքի երկայնքով Հայաստանը «կտրելը», թյուրքական աշխարհի համար ուղիղ ցամաքային կապի հաստատումը Ստամբուլից մինչև չինական Սինցզյան. ահա վերանշյալ «եռակողմ դաշինքի» ռազմավարական նպատակը, որի իրագործմանը կտրականապես դեմ է արտահայտվել Իրանը։

Սկսվեցին օգտագործվել «Հյուսիս - Հարավ» (Պարսից ծոց - Սև ծով) ուղղությամբ այլընտրանքային նախագծերի վերաբերյալ Թեհրանի ցուցումները, ի տարբերություն «Արևմուտք - Արևելք» վեկտորի`ըստ Թուրքիայի և Պակիստանի նախանշումների: Վերջինս շատ ավելի մոտ է Չինաստանին, քան Իրանը, ուստի Իսլամաբադը շատ ավելի մեծ հնարավորություններ ունի «ճիշտ կողմնորոշելու» աշխարհի երկրորդ տնտեսությունը, եթե հանկարծ Պեկինը կանգնի առևտրային հաղորդակցությունների միջև ռազմավարական ընտրություն կատարելու անհրաժեշտության առջև:

Սյունիքում հայկական ինքնիշխանության քայքայումը խնդիրներ կառաջացնի Իրանի համար և բարդություններ՝ Եվրասիական տնտեսական միությանը նրա ինտեգրմանը, որոնց նկատմամբ Թեհրանը մեծ հետաքրքրություն էր ցուցաբերում վերջին տարիներին»,-ասվում է հոդվածում։
Խոսվում է Իսրայելի կողմից Ադրբեջանում «հաստատվելու» մասին,  որոնց նլատմամբ իրանական պահպանողականներն ավանդաբար թշնամաբար են տրամադրված։

Նշվում է, որ այժմ «ամբարտավան» հարևանին (Ադրբեջանին․խմբ․) զսպելու ծանրության կենտրոնը մոտեցել է երկրի գերագույն առաջնորդ այաթոլլա Ալի Խամենեիին ու մեջբերվում օրերս նրա հայտարարությունը, որում ասվում էր․«Իրանի հյուսիս-արևմուտքին վերաբերող հարցերում մեր զինված ուժերը գործում են հեղինակությամբ և իմաստությամբ: Մյուսների համար նույնպես լավ կլինի իմաստուն գործել և թույլ չտալ, որ տարածաշրջանը բախվի խնդիրների հետ: Նրանք, ովքեր իրենց եղբայրների համար փոս են փորում, առաջինը կընկնեն այնտեղ»:

Իլհամ Ալիևի՝ Ադրբեջանում Իրանի հոգևոր առաջնորդի ներկայացուցչության առաքելությունը փակելու որոշումը, որը գլխավորում էր Ալի Աքբար Օջագնեդջադը, դարձավ անձնական մարտահրավեր Իրանի պետության ղեկավարին:

«Իրավիճակը չափազանց դինամիկ է, գրեթե ամեն օր դրան ավելանում են երկու ճամբարների միջև առճակատման նոր տարրեր: Առայժմ Իրանը ստիպված է միայնակ փչացնել «եռակողմ դաշինքի» ծրագրերը, սակայն արդեն հստակեցրել է, որ պատրաստ է գաղտնի քննարկումների Ռուսաստանի՝ տարածաշրջանում Հայաստանի մեկ այլ պաշտպան Ռուսաստանի հետ: Մոսկվան, նախորդ տարվա պատերազմից դեռ շատ առաջ, իր սահմանապահներին տեղավորեց հայկական Սյունիք Մեղրի քաղաքում, որը հարևան է Իրանին: Ղարաբաղում ռազմական գործողությունների ավարտից և նոյեմբերի 9-ին և հունվարի 11-ին Ռուսաստանի Դաշնության, Ադրբեջանի և Հայաստանի ղեկավարների կողմից եռակողմ հայտարարությունների ստորագրումից հետո այս ներկայությունն ընդլայնվեց՝ ստեղծելով տարածաշրջանում ռուս զինվորականների ուժեղ կետեր:

Հայաստանի պաշտպանի կարգավիճակում Իրանի ամրապնդումը կասկածից վեր է: Վստահաբար կարելի է փաստել, որ պատերազմում Երևանի ռազմական պարտության հետևում նրա համար աստիճանաբար ի հայտ են գալիս որոշակի աշխարհաքաղաքական առավելություններ: Իրանն այժմ դիտարկում է Սյունիքի` հայերին պատկանելը որպես իր կարմիր գիծ, որն իրենք պատրաստ են դիտարկել պատերազմ հայտարարելու պատճառ (casus belli): Թուրք-ադրբեջանական զորավարժությունները Լաչինի միջանցքի մոտ, որը կապում է Հայաստանը Լեռնային Ղարաբաղի հետ, թուրքերի և պակիստանցիների՝ Կասպից ծովում զինվորական համազգեստով հայտնվելը այլ ընտրություն չեն թողնում Իրանին»,- ասվում է հոդվածում: