Մշակույթ 11:11 12/10/2021 Տարածաշրջան

Թբիլիսիի հիմնականում մոռացված և անտեսված հայկական ժառանգությունը․ Emerging Europe

Թբիլիսիի հայկական ժառանգությունն ամբողջությամբ մոռացվելու վտանգի տակ է, սակայն կա որոշակի հույս: Հայ մտավորականները, մեծահարուստ վաճառականներն ու մշակույթի առաջատար դեմքերը դարեր շարունակ եղել են Վրաստանի մայրաքաղաք Թբիլիսիի կյանքի անբաժանելի մասը: Այս մասին Emerging Europe-ում գրում է Սոսո Ձամուկաշվիլին։

Իրոք, ըստ ֆին ակադեմիկոս Սերաֆիմ Սեպալայի, որը լայնորեն գրել է հայկական մշակույթի և պատմության մասին, 19-րդ դարում Թբիլիսին «աշխարհի ամենահայկական քաղաքն էր», որտեղ հայերը կազմում էին քաղաքի բնակչության ավելի քան երկու երրորդը:

Այսօր, մինչ Թբիլիսիի բնակչությունը գերազանցում է մեկ միլիոնը, հայերը կազմում են ընդամենը հինգ տոկոսը:

Բնակչության անկումը եղել է կայուն, ոչ թե պայմանավորված որևէ իրադարձությամբ, սակայն քաղաքի հայ բնակչության թվաքանակի կրճատումը նշանակում է, որ նրա հայկական ժառանգության մեծ մասը` բնակելի շենքեր, դպրոցներ, եկեղեցիներ և Թբիլիսիի հայերի կողմից կառուցված այլ մշակութային հուշարձաններ, անտեսվել կամ պարզապես ամբողջությամբ մոռացվել է:

Հայ առաքելական եկեղեցին ամենաշատն է տուժել։ Այնտեղ, որտեղ ժամանակին Թբիլիսիում կար 24 հայկական եկեղեցի, այսօր մնացել է ընդամենը երկուսը:

Դրանցից մի քանիսն առգրավվեցին խորհրդային տիրապետության ներքո, միայն 1990 -ականներին հանձնվեցին Վրաստանի ուղղափառ եկեղեցուն:

ԱՄՆ Պետդեպարտամենտի հրապարակած միջազգային կրոնական ազատությունների վերաբերյալ զեկույցի համաձայն՝ Վրաստանի Հռոմի կաթոլիկ և Հայ առաքելական եկեղեցիները «չեն կարողացել ապահովել խորհրդային տարիներին փակված եկեղեցիների և այլ շինությունների վերադարձը, որոնցից շատերը հետագայում պետության կողմից տրվել են Վրաց ուղղափառ եկեղեցուն»:

Նույնը կարելի է ասել Թբիլիսիի հայկական այլ ժառանգության վայրերի մասին, օրինակ, Հայկական դրամատիկական թատրոնը, որը քաղաքի հայկական մշակույթի ամենահզոր խորհրդանիշներից մեկն է:

Հայ ականավոր դերասան և բանաստեղծ Պետրոս Ադամյանի անունով կոչվող թատրոնը ստեղծվել է 1858 թվականին հայ թատերական գործիչ Ջորջ Չմշկյանի կողմից:

Վերակառուցվել է 1936 թվականին և վերանվանվել է առաջատար բոլշևիկ Ստեփան Շահումյանի անվան հայկական թատրոնի, որը ներկայումս վատ վիճակում է և փակ է արդեն յոթ տարի:

Բարեբախտաբար, հույս կա

Վրաստանի ամենահարուստ մարդ և Վրաստանի նախկին վարչապետ Բիձինա Իվանիշվիլիի հիմնած «Kartu Group» բարեգործական կազմակերպությունը ստանձնել է շենքի վերականգնման աշխատանքները: Հայաստանի մշակույթի նախարարությունը ևս նախատեսում է թատրոնին տրամադրել ֆինանսավորում:

Այնուամենայնիվ, վերակառուցումը նախատեսվում էր ավարտել 2020 թվականին, սակայն Թբիլիսիի քաղաքապետարանը վերջերս հայտարարեց, որ ժամկետը հետաձգվել է մինչև 2023 թվականը:

Արևելյան Եվրոպայի ամենագեղեցիկ քաղաքը

Թբիլիսիի վրա իրենց հետքը թողած բազմաթիվ հայերի թվում քչերն են առավել հայտնի, քան Միքայել Արամյանցը, մի մարդ, որը 19-րդ դարի վերջին հատվածում ցանկանում էր Թբիլիսին վերածել Արևելյան Եվրոպայի ամենագեղեցիկ քաղաքի:

Ծագումով Ղարաբաղից, նա իր տունը հաստատեց Թբիլիսիում 1860-ականներին և դարձավ շաքարավազի և բամբակի հաջողակ վաճառող, իսկ ավելի ուշ՝ նավթի մագնատ:

Նրա ժառանգության մի մասն է վերածննդի և բարոկկո ոճի հոյակապ Tbilisi Marriott հյուրանոցը, որը նա կառուցել է 20-րդ դարի սկզբին՝ անվանելով այն «Մաժեստիկ», նաև նախկին Արամյանցի հիվանդանոցը:

Բայց ահա նրա անունը մոռացվել է: Չնայած որոշ տարեց վրացիներ դեռ հիվանդանոցը կոչում են հիմնադրի անունով, այն այսօր պաշտոնապես պարզապես հայտնի է որպես Կենտրոնական հիվանդանոց:

Ըստ Վրաստանի մշակութային հարաբերությունների ասոցիացիայի նախագահ Աննա Սարկիսյանի, Թբիլիսիում հայկական ժառանգությունը անտեսելը նորություն չէ:

«Վրաստանում հայկական ժառանգությունից հրաժարվելու գործընթացը սկսվել է ցարական ժամանակաշրջանի Ռուսաստանի ճնշման ժամանակ»,-ասում է նա։

Եվ այդ ժամանակից ի վեր, քիչ բան է փոխվել

«Ցավոք, Վրաստանի կառավարությունը սովորաբար շահագրգռված չէ համակարգված կերպով քանդվող [հայկական] ժառանգության պահպանմամբ»:

Նաև գոնե մասամբ մոռացված է Թամամշևների՝ վաճառականների հայ հարուստ ընտանիքի անունը:

Թամամշևները նշանակալի դեր խաղացին Թբիլիսիի մշակութային և կրթական զարգացման գործում. Գավրիլ Թամամշևը ֆինանսավորեց Թբիլիսիում առաջին օպերային թատրոնի շինարարությունը 1847 թվականին, երբ Ռուսաստանի ցարի գանձարանը հրաժարվեց դա անել:

Գավրիլ Թամամշևը նաև նվիրեց իր գրադարանը, որը պարունակում էր հազարավոր հատորներ՝ Վրաստանի ազգային գրադարանի ստեղծման համար:

1850-ական թվականներին Թամամշևները Թբիլիսիում կառուցեցին մի հոյակապ տուն, որը 1876 թվականին մաս էր կազմում Ելիզավետա Թամամշևայի օժիտին` ռուս բուսաբան և ազգագրագետ Միխայիլ Սմիրնովի հետ հարսանիքի ժամանակ:

Խորհրդային տարիներին, սակայն, այն բռնագրավվել է քաղաքապետարանի կողմից: Եվ մինչ այսօր տունը թանգարան է, որը հիշատակում է ինչպես Թամամշևներին, այնպես էլ Սմիրնովին, այն կրում է վերջինիս անունը:

Պանթեոն, կամ այն, ինչ մնացել է դրանից

Թբիլիսիի այլ վայրերում է գտնվում Խոջիվանքը, ճարտարապետական համալիր քաղաքի Ավլաբարի շրջանի հյուսիս-արևելյան հատվածում:

Խոջիվանքի բաղկացուցիչ մասն էր հանդիսանում հսկայական հուշահամալիրը, որը մնում է բազմաթիվ նշանավոր հայերի, այդ թվում գրողներ Րաֆֆու և Հովհաննես Թումանյանների գերեզմանոցը:

Խորհրդային Միության կողմից որոշ մասեր ավերվեցին, այնուամենայնիվ, 1937 թ.-ին, և այն, ինչ մնաց՝ 1990-ականներին վերցրեց Վրաց ուղղափառ եկեղեցին, իսկ դրա ժառանգությունը հետագայում ջնջվեց Սուրբ Երրորդության հսկայական տաճարի հետագա շինարարությամբ:
Փոքր հատվածը, որը մնացել է, որոշ գերեզմանաքարերի հետ միասին, պահպանվում է որպես Թբիլիսիի հայկական պանթեոն:

Սարկիսյանն ասում է, որ հայկական ժառանգությունը Վրաստանում շատերի կողմից դիտվում է որպես «մրցող հիշողություն»:

«Ամենակարևորը գիտակցելն է, որ հայկական ճարտարապետությունն ու ժառանգությունը, ընդհանուր առմամբ, չեն կարող խլվել Վրաստանից: Դա մեր [վրաց-հայկական] ընդհանուր ժառանգությունն է։ Մենք կարող ենք փոխադարձ օգուտ քաղել դրա գոյությունից»,-ասում է նա:
 



Աղբյուր` Panorama.am
Share |
Տեքստում սխալ կամ վրիպակ նկատելու դեպքում, ուղարկեք խմբագրին հաղորդագրություն` նշելով տվյալ սխալը, այնուհետև սեղմելով Ctrl-Enter:

Լրահոս

10:14
Ռուսաստանը երեք ամսում արտադրում է ավելի շատ զենք, որքան ՆԱՏՕ-ն մեկ տարում. ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար
Ռուսաստանի պաշտպանական ծախսերն ավելի ռացիոնալ են ու արդարացված, քան ՆԱՏՕ-ի երկրներինը։ Այս մասին հունվարի 13-ին հայտարարել է Հյուսիսատլանտյան...
Աղբյուր` Panorama.am
10:04
Australian Open․ Խաչանովը հաղթել է առաջին խաղում
Հայազգի ռուս թենիսիստ Կարեն Խաչանովը հաղթել է 2025 թվականի Ավստրալիայի բաց առաջնության մեկնարկային խաղում։  Աշխարհի 19-րդ ռակետը ...
Աղբյուր` Panorama.am
09:45
Հութիները ստանձնել են Թել Ավիվում Իսրայելի պաշտպանության նախարարության հրթիռային հարվածի պատասխանատվությունը
Եմենի հյուսիսում կառավարող շիա ռազմաքաղաքական «Անսար Ալլահ» (հութիներ) շարժումը հայտարարել է, որ «Պաղեստին-2» հրթիռը Թել...
Աղբյուր` Panorama.am
09:27
«Փաստ». Փաշինյանն ու Ալիևը ակտիվ «ուղիղ կապի» մեջ են
«Փաստ» թերթը գրում է. «Օրերս ռուսաստանյան և հայաստանյան սոցցանցերում ու լրատվամիջոցներում տեղեկություններ հրապարակվեցին,...
Աղբյուր` Panorama.am
09:27
Հովիկ Աղազարյանը գրեթե կասկած չունի՝ առաջիկա ամիսներին Նիկոլ Փաշինյանը հրաժարական է տալու. «Ազատություն»
Փաշինյանի երբեմնի թիմակիցը՝ պատգամավոր Հովիկ Աղազարյանը համարյա կասկած չունի՝ առաջիկա ամիսներին վարչապետը հրաժարական է տալու ու արտահերթ...
Աղբյուր` Panorama.am
09:27
«Ժողովուրդ». Ինչու է թունաքիմիկատների բիզնեսը ոսկոր դարձել թե՛ ներկրողների և թե՛ Կառավարության կոկորդում
«Ժողովուրդ» թերթը գրում է. «Հայաստանում թունաքիմիկատների բիզնեսը, կարծես թե, ոսկոր է դարձել թե՛ ներկրողների, թե՛...
Աղբյուր` Panorama.am
09:25
«Փաստ». ՔՊ-ն չի կարողանում նույնիսկ իր կողմից և իր համար փոխած օրենքը հասկանալ ու կիրառել
«Փաստ» թերթը գրում է. «Թեև Փարաքարում, ինչպես Գյումրիում, ՔՊ-ն անցկացրեց փրայմերիզ, որի արդյունքներով կառավարությունը պետք...
Աղբյուր` Panorama.am
09:24
«Ժողովուրդ». Փաստորեն Հայկ Սարգսյանը փայտանյութ ներկրողների հետ բիզնես հետաքրքրություններ է ձևավորել
«Ժողովուրդ» թերթը գրում է. «Իշխանական «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցությանը շարունակում են ուղեկցել...
Աղբյուր` Panorama.am
09:23
«Հրապարակ». Անդրանիկ Քոչարյանի ղեկավարած հանձնաժողովը նորից լսումներ է անելու
«Հրապարակ» թերթը գրում է. «Գրել էինք, որ հունվարի 10-ին 44-օրյա պատերազմում անհետ կորած զինծառայողների հարազատները...
Աղբյուր` Panorama.am
09:19
Այսօր ՀՀ-ն ու ԱՄՆ-ը ռազմավարական գործընկերության փաստաթուղթ կստորագրեն
Այսօր Վաշինգտոնում  ԱԳ նախարար Արարատ Միրզոյանը և ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինքենը կտորագրեն Հայաստանի Հանրապետության և Ամերիկայի Միացյալ...
Աղբյուր` Panorama.am
09:18
«Փաստ». Հայկ Սարգսյանը տևական ժամանակ ցանկություն ունի դառնալ ՇՄ նախարար
«Փաստ» թերթը գրում է. «Ինչպես երևում է, ՔՊ-ի ներքին խմորումները գնալով նորանոր երանգներ են ստանում: Ի մասնավորի, օրերս...
Աղբյուր` Panorama.am
09:17
«Ժողովուրդ». Փաշինյանը իր ձեռքով հերոսացրած պաշտոնյաներին մեկիկ-մեկիկ մեղադրյալ ու կոռուպցիոներ է դարձնում
«Ժողովուրդ» թերթը գրում է. «Նիկոլ Փաշինյանը իր ձեռքով հերոսացրած պաշտոնյաներին մեկիկ-մեկիկ մեղադրյալ ու կոռուպցիոներ է...
Աղբյուր` Panorama.am
09:15
«Հրապարակ». Կապանի Սբ Մեսրոպ Մաշտոց եկեղեցու խաչի քավորը դարձել է Գևորգ Փարսյանի հարազատ եղբայրը՝ փոխարնելով Ռոբերտ Ղուկասյանին
«Հրապարակ» թերթը գրում է. «Կապանում բուռն քննարկումների թեմա է դարձել փաստը, որ Սուրբծննդյան պատարագին Կապանի Սբ Մեսրոպ...
Աղբյուր` Panorama.am
09:14
«Փաստ». Չեխական կասկածելի մի կազմակերպություն շարունակում է Ադրբեջանին տրամադրել Հայաստանի հանքարդյունաբերության մասին տվյալներ
«Փաստ» թերթը գրում է. «Դեռևս տարիներ առաջ հայաստանյան բնապահպանական կազմակերպությունների գործունեությանը կարելի էր...
Աղբյուր` Panorama.am
09:12
«Ժողովուրդ». Երևանի միակ մանկական առողջարանը հատկացվել է ֆրանսիական մի ընկերության որը պետք է բնակելի համալիր կառուցի
«Ժողովուրդ» թերթը գրում է. ««Տեխնոտուն» ընկերությունը և Ֆրանսիական Accor-ի Pullman բրենդը ներդրումային ծրագիր...
Աղբյուր` Panorama.am
09:10
Հունվարի 14-ին փոխանակման կետերում ռուբլու և եվրոյի փոխարժեքները նվազել են, դոլարինը՝ աճել
ՀՀ բանկերում այսօր՝ հունվարի 14-ին ժամը 09:00-ի դրությամբ, ԱՄՆ դոլարի առքի միջին փոխարժեքը կազմում  է 393.83 դրամ՝ նախորդ օրվա վերջի...
Աղբյուր` Panorama.am
09:09
Աբովյանի, Արարատի, Թալինի տարածաշրջաններում մառախուղ է
«Ճանապարհային դեպարտամենտ» հիմնադրամը տեղեկացնում է, որ հունվարի 14-ին՝ ժամը 9:00-ի դրությամբ, Աբովյանի, Արարատի, Թալինի...
Աղբյուր` Panorama.am
09:06
«Հրապարակ». Ո՞վ է Փաշինյանի այլընտրանքային ԱԱԾ տնօրենը
«Հրապարակ» թերթը գրում է. «Նիկոլ Փաշինյանն այլընտրանքային ԱԱԾ տնօրեն ունի՝ ի դեմս փոխտնօրեն Անդրանիկ Սիմոնյանի, որին, ի...
Աղբյուր` Panorama.am
08:05
Ս. Հովհաննես Կարապետի ծննդյան տոնն է
Հայ Առաքելական եկեղեցին այսօր նշում է Ս. Հովհաննես Կարապետի ծննդյան տոնը։ Qahana.am-ից տեղեկանում ենք, որ Ս. Հովհաննես Մկրտչի ծնունդը...
Աղբյուր` Panorama.am
00:12
Քարաթափման պատճառով Հրազդան-Հանքավան ավտոճանապարհը դարձել է միակողմանի երթևեկելի
Հունվարի 13-ին, ժամը 21:05-ին Կոտայքի մարզային փրկարարական վարչության ճգնաժամային կառավարման կենտրոն ահազանգ է ստացվել, որ Հրազդան-Հանքավան...
Աղբյուր` Panorama.am
00:05
Փարաքարի հրաժարական տված ղեկավար Լյուդվիգ Գյուլնազարյանը նախնական ընտրությունների արդյունքներով առաջատարն է
Փարաքարի խոշորացված համայնքում  նախնական ընտրությունների արդյունքներով՝ 594 ձայնով ընտրվել է Լյուդվիգ Գյուլնազարյանը։ Նախնական...
Աղբյուր` Panorama.am
23:04
Մհերը հայրենասեր հայ երիտասարդի վառ օրինակ էր. Ռոբերտ Քոչարյան
ՀՀ երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը ցավակցել է ԱԺ «Հայաստան» խմբակցության պատգամավոր Մհեր Սահակյանի մահվան կապակցությամբ:...
Աղբյուր` Panorama.am
22:43
Գարեգին Երկրորդը գոհունակությամբ անդրադարձել է հայ-չինական պատմական առնչակցություններին
Մայր աթոռից հայտնում են, որ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսն ընդունել է «Բոյա» գիտահետազոտական կենտրոնի պատվիրակությանը...
Աղբյուր` Panorama.am
22:11
Հենրիխ Մխիթարյանը վնասվածքից հետո բուժզննում է անցել
Իտալական «Ինտեր» ֆուտբոլային ակումբն իր էջում հայտնում է, որ կիսապաշտպան Հենրիխ Մխիթարյանը բուժզննում է անցել: Հետազոտության...
Աղբյուր` Panorama.am
21:52
Հրդեհ ՌԴ օդադեսանտային զորքերի հոսպիտալում. ավելի քան 50 մարդ տարհանվել
Հրդեհ է բռնկվել Տուլայի Սովետսկայա փողոցում գտնվող զինվորական հոսպիտալի շենքում, որտեղ տեղակայված է Ռուսաստանի օդադեսանտային զորքերի 39-րդ...
Աղբյուր` Panorama.am
21:13
Ռազմավարական ընտրությունը պետք է լինի հստակ, գետնի վրա, հակառակ դեպքում Հայաստանը կդառնա հերթական ավանտյուրայի զոհը. Արա Պողոսյան
Քաղաքական վերլուծաբան Արա Պողոսյանը գրում է. «Աֆրիկյան երկրներում Ֆրանսիայի առաջ ծառացած բարդությունները, որոնք ուղեկցվում են...
Աղբյուր` Panorama.am
21:03
Նիկոլ Փաշինյանը ցավակցել է Մհեր Սահակյանի մահվան կապակցությամբ
Նիկոլ Փաշինյանը ցավակցել է Մհեր Սահակյանի մահվան կապակցությամբ։ «Ցավով տեղեկացա ԱԺ պատգամավոր Մհեր Սահակյանի ողբերգական մահվան մասին:...
Աղբյուր` Panorama.am
20:53
70 հազար քաղաքացիների անունից հարցը եմ տվել Նիկոլ Փաշինյանին և նա միտումնավոր խոսափեց պատասխանել. Հայկ Մարության
«Քաղաքային իշխանությունները ականջալուր չեղան,  իրենց համար մեկ է, թե ինչպես է ժողվուրդն ապրում, ինպես է կարողանալու այս բարդ...
Աղբյուր` Panorama.am
20:29
Կորցրեցինք հայրենասեր, սկզբունքային, նվիրյալ քաղաքացու և գործընկերոջ. «Հայաստան» խմբակցություն
ԱԺ «Հայաստան» խմբակցությունը ցավակցական է տարածել պատգամավոր Մհեր Սահակյանի ողբերգական մահվան դեպքի կապակցությամբ, որում ասվում է....
Աղբյուր` Panorama.am
20:21
Տեղի ունեցավ Հայաստանի շախմատի տղամարդկանց 85-րդ և կանանց 80-րդ առաջնությունների բացման արարողությունը
Հայաստանի շախմատի ֆեդերացիայից հայտնում են, որ այսօր Տիգրան Պետրոսյանի անվան շախմատի տուն-մարզադպրոցում տեղի ունեցավ Հայաստանի շախմատի...
Աղբյուր` Panorama.am

Տեսանյութեր

Մեր հետ քննարկում չի եղել, հարկերը բարձրացրել են. Ոսկու շուկայի աշխատակիցները կառավարության մոտ են
13:14 13/01/2025

Մեր հետ քննարկում չի եղել, հարկերը բարձրացրել են. Ոսկու շուկայի աշխատակիցները կառավարության մոտ են

Հետևեք մեզ և ծանոթացեք թարմ լուրերին!

Ամենից շատ կարդացված նյութեր

{"core.blocks.header.spell_message1":"\u0546\u0577\u057e\u0561\u056e \u057d\u056d\u0561\u056c\u0568` ","core.blocks.header.spell_message2":"\u0548\u0582\u0572\u0561\u0580\u056f\u0565\u055e\u056c \u0570\u0561\u0572\u0578\u0580\u0564\u0561\u0563\u0580\u0578\u0582\u0569\u0575\u0578\u0582\u0576 \u057d\u056d\u0561\u056c\u056b \u0574\u0561\u057d\u056b\u0576:"}