Ձեր վստահելի աղբյուրը

«Ես, իմ գործընկերները խոսում ենք տարբեր սահմանադրական փոփոխությունների, երբեմն տեքստի փոփոխության անհրաժեշտության մասին, բայց դա բոլորովին չի նստեմացնում որևէ դեպքում ցանկացած գործող Սահմանադրության  դերակատարություն»,- «Կոնրադ Ադենաուեր» հիմնադրամի և «Լույս» հիմնադրամի համատեղ կազմակերպած «Սահմանադրական բարեփոխումներ․ արդյո՞ք կա անհրաժեշտություն» խորագրով քննարկմանն ասաց ԵՊՀ սահմանադրական իրավունքի ամբիոնի դոցենտ, ի.գ.թ Անահիտ Մանասյանը:

Նա նշեց, որ Սահմանադրությունն առաջին հերթին կոնկրետ սահմանադրական համակարգի համար ունի սիմվոլիկ դերակատարություն:

Արդյո՞ք Հայաստանում այս փուլում կա սահմանադրական բարեփոխումներ իրականացնելու պատմական անհրաժեշտություն: Արդյո՞ք պատմական անհրաժեշտություն կա Սահմանադրության 1995 թ. ընդունած տեքստը, որն այսօր տարբեր խմբագրություններ անցնելով գործում է 2015 թվականին կատարված փոփոխություների խմբագրությամբ, փոխարինել որևէ նոր սահմանադրական տեքստով:

«Այս հարցի պատասխանը պայմանավորված է ներքաղաքական, արտաքին քաղաքականության բնույթի, քաղաքական հոգեբանությանը, սոցիոլոգիային առնչվող տարբեր տեսակի հարցերի պատասխաններն ունենալով: Հետևաբար, չենք խոսում վերջնական գաղափարների մասին:

Բայց եթե խոսենք զուտ այս պահին մեր ունեցած ինֆորմացիայի շրջանակներում, իմ անձնական կարծիքն այն է, որ առաջին հերթին սիմվոլիկության տեսանկյունից այնքան էլ ճիշտ չի լինի այս փուլում 1995 թվականին ընդունված տեքստը փոխարինել նոր սահմանադրական տեքստով, քանի որ այդ տեքստն, այո, ընդունվել է  պատմական կոնկրետ իրողության պայմաններում, այսինքն մի իրավիճակում, երբ մենք անկախություն ենք վերականգնել, նաև ինչ-որ տեղ սիմվոլիկացնում է  այդ գործընթացը, պատերազմում հաղթանակը և մի շարք այլ հանգամանքներ:

Այդ տեքստի նախաբանում արաձանագրում են ստացել անկախության հռչակագրում ամրագրված բազում արժեքներ, սկզբունքներ, որոնք փոխարինելու համար պետք է ունենալ նույնպիսի լրջագույն պատմական իրողություններ, որոնք հնարավորություն կտան  տեքստը փոխարինել մեկ այլ սահմանադրական տեքստով:

Բնականաբար, չեմ բացառում այն հանգամանքը, որ Սահմանադարության տեքստում միանշանակ կարող են կատարվել առանձին տեքստային փոփոխություններ»,- ասաց Անահիտ Մանասյանը:

Ինչ վերաբերում է Սահմանադրությունը փոփոխելու հանրային պահանջի շարժառիթներին, մասնագետը նշեց, որ առանձին խմբերի կողմից սահմանադրական բարեփոխումներ իրականացնելու պահանջ կա:

«Շատ դեպքերում այս պահանջը ինչ-որ առումով զգայական մակարդակի վրա է: Դա ինչ որ տեղ նորմալ է, հասարակության մոտեցումը Սահմանադրությանը նույնը չի կարող լինել, ինչ որ մասնագետի մոտեցումը, բայց նաև ակնհայտ է, որ առնվազն անհրաժեշտ է է նման ընկալումների հիմքերը հասկանալ»,- ասաց Ա. Մանասյանը:

Նա նշեց, որ Հայաստանում մշտապես բարձրացվել է, հիմա էլ շարունակվում է  բարձրացվել  կառավարման ձևի փոփոխության հետ կապված հարցը:

«Ես չեմ անում վերջնական եզրահանգում, որ  պետք չէր փոխել, օրինակ, 10 տարի առաջ, կամ հիմա, բայց փոփոխության հիմքում պետք է ընկած լինի լուրջ, համակողմանի, համալիր վերլուծություն, ռիսկերի գնահատում»,- ասաց ԵՊՀ սահմանադրական իրավունքի ամբիոնի դոցենտ Ա. Մանասյանը:

Բացի այդ, ըստ նրա, ցանկացած փոփոխություն կատարելիս պետք է նաև երաշխավորել, որ թե նախորդ, թե կատարվելիք փոփոխությունները նպաստեն սահմանադրական ու քաղաքական մշակույթի ավանդույթների ձևավորմանը:

«Առանցքային նշանակություն ունեցող հանգամանք է այն, որ մենք, շատ դեպքերում, հայտարարում ենք՝ Սահմանադրությունը նաև քաղաքական փաստաթուղթ է, օրինակ, որևէ քաղաքական ուժ կարող է Սահմանադրությունում նման փոփոխություններ կատարել:  Այս եզրահանագումը վերապահումով կարելի է  ընդունել, քանի որ  ժամանակակից աշխարհում գործում են սահմանադրական տեքստային փոփոխությունների համար հստակ  մշակված չափանիշներ: Ի դեպ, դրանք շատ դեպքերում նաև միջազգային  խորհրդատվական մարմինների կողմից են մշակվում: Այդ չափանիշներից մեկը, որն, այդ թվում, Վենետիկի հանձնաժողովն է արձանագրել, Սահմանադրության տեքստի մեջ փոփոխությունը չի կարող կատարվել բացառապես  որևէ կոնկրետ քաղաքական ուժի, կոնկրետ քաղաքական ուժերի  ընդամենը նախասիրությունները, քաղաքական շահերը բավարարելու նպատակով, հետևաբար այս բոլոր  հանգամանքները պետք է հաշվի առնել, եթե ցանկացած պարագայում ուզում ենք ունենալ պատշաճ մակարդակով իրականացվող սահմանադրական բարեփոխում, արդյունքում պատշաճ մակարդակով գործող Սահմանադրություն»,- ասաց Ա. Մանասյանը:

Անդրադառնալով Հայաստանում հնարավոր սահմանադրական բարեփոխումներին՝ նա նշեց, որ երկու գլոբալ գաղափար է շրջանառվում՝ կառավարման ձևի փոփոխության հետ կապված և ՀՀ-ում գերագույն դատարանի ձևավորման և սահմանադրական  արդարադատության մոդելի փոփոխության խնդիրը:

Նրա խոսքով, կառավարման ձևի փոփոխության հարցի վերաբերյալ դարձյալ տարբեր տեսակետներ կարելի է լսել: Օրինակ, Հայաստանում ունենալ նախագահական կառավարման ձև, կիսանախագահական կառավարման ձև, իսկ մի մասն էլ շարունակում են կողմնակից լինել այն թեզին, որ ՀՀ-ում խորհրդարանական կառավարման ձևն էլ կարող է ընդունելի և գործող տարբերակ լինել:

«Այո, միգուցե կառավարման ձևի փոփոխության հարցը կարևոր լինի սահմանադրական բարեփոխումների կոնտեքստում, բայց  այդ հարցը կարևորելու համար առաջին հերթին պետք է ընկալենք կառավարման ձևը փոխելու նպատակը»,- նշեց նա՝ հավելելով, որ որպես մասնագետ այնքան էլ ճիշտ չի համարում խառը կառավարման ձևը:

Գերագույն դատարանի կոնցեպտի հետ կապված էլ Ա.Մանասյանն ասաց, որ դեմ է այդ գաղափարին՝ նկատի ունենալով տարբեր հանգամանքներ:

«Աշխարհում  գործող  սահմանադրական արդարադատության ամենակարևոր, մեծ մոդելները բոլորն էլ ընդունելի են, առաջարկում են շատ լավ լուծումներ, բայց երբ փորձում եմ հետ գնալ այն հիմնական չափանիշներին, որոնց  կոնտեքստում ընդհանրապես սահմանադրական բարեփոխում պետք է արվի, որպեսզի  բարեփոխումն պատշաճ լինի, վտանգավոր հետևանքների չհանգեցնի, ինձ մոտ այստեղ բազում հարցեր են առաջանում: Օրինակ, արդյո՞ք այն խնդիրները, որոնք վեր են հանվել դատական իշխանության բնագավառում, կարող են լուծել այն նոր մոդելով, որն առաջարկվում է: Իմ կարծիքն այն է, որ ոչ, այդ խնդիրները չեն լուծվի: Եթե խնդիրները չեն լուծվելու, բնականաբար, տարբեր հարցեր են առաջանում:

Արդյո՞ք գնահատել են ռիսկերը, թե  նման փոփոխությունն ինչ խնդիրների կարող է հանգեցնել և մնացյալ այլ հանգամանքները: Այս ամենը հավասակշռելով՝ եկել եմ եզրահանգման, որ  միգուցե առաջարկվող փոփոխությունը շատ ավելի լուրջ հետևանքների հանգեցնի բացասական առումով, քան մենք ունենք այս փուլում»,- ասաց մասնագետը:

Միանաժամանակ ընդգծեց՝ չի ընդունում այն տեսակետը, որ որևէ խնդիր չկա ոչ սահմանադրական արդարադատության, ոչ դատական իշխանության բնագավառում, որևէ բարեփոխման կարիք չկա, բայց ոչ էլ ընդունում է հակառակ ծայրահեղ տեսակետը, որ պետք է բոլորովին նոր մոտեցումներ առաջ քաշել խնդիրները լուծելու համար:

«Գոյություն ունեցող խնդիրները, միանշանակ է, կարող են լուծվել նաև գործող մոդելի շրջանակներում»,- ասաց սահմանադրական իրավունքի մասնագետը:

Նրա կարծիքով, գործող Սահմանադրության տեքստում կան առանձին ինստիտուտներ, կարգավորումներ, որոնք փոփոխության կարիք ունեն:

«Պարզապես նշեմ, եթե նույնիսկ որոշվում է կատարել սահմանադրական փոփոխություն, այստեղ կարևոր է դառնում այն հանգամանքը, որ պետք է նախաձեռնողը, եթե պետական իշխանությունն է, առաջին հերթին համախմբի ռեսուրսները բոլոր հարցերին պատասխաններ գտնելու համար, որովհետև  միայն  չափանիշներով առաջնորդվելու պարագայում է  հնարավոր ունենալ պատշաճ  սահմանադրական բարեփոխում»,- ասաց Ա. Մանասյանը:

Նա նաև կարևորեց պատշաճ սահմանադրական, քաղաքական ավանդույթներ, մշակույթ ձևավորելու հարցը, որի առկայության պայմաններում հնարավոր կլինի միգուցե ոչ շատ հաճախ խոսել սահմանադրական փոփոխությունների մասին: