Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հայ  ժամանակակից գրականության ամենաէքսցենտրիկ, հուզառատ, առանց ձևականությունների հետդ խոսող  դեմքը  թերևս  Մարինե Պետրոսյանն է։  Նրա բանաստեղծությունը   մեկ անգամ կարդալուց հետո էլ  չես մոռանում։Հայերեն բանաստեղծական հինգ ժողովածուների և էսսեների մեկ գրքի հեղինակ է։ Օտար լեզուներով շատ թարգմանված հայ գրողներից է, ունի գրքեր թարգմանաբար հրատարակված Ֆրանսիայում, Արգենտինայում, Կատալոնիայում։ Պետրոսյանի ֆրանսերեն գրքերը արժանացել են դրական գրախոսականների Ֆրանսիայի և Բելգիայի գրական մամուլում, այդ թվում՝ ֆրանսիական հայտնի Լը Մոնդ պարբերականում։ Մարինե Պետրոսյանը գրում է նաև տեսական-գրաքննադատական էսսեներ, մասնավորապես հիշարժան է նրա «Անտիպոեզիա, կամ երբ բանաստեղծը չի փնտրում ալիբի» էսսեն, որը սահմանում է անտիպոեզիան որպես նոր ուղղություն հայ ժամանակից պոեզիայում և արժանացել է աշխույժ, թեև ոչ միանշանակ դրական, արձագանքների ։

2007 թվականի հունվարից մինչև 2009 թ. դեկտեմբեր Մ. Պետրոսյանը ամենշաբաթյա հրապարակումներ է ունեցել ընդդիմադիր «Հայկական ժամանակ» օրաթերթում։ 2008 թ. նախագահական ընտրությունների, դրան նախորդող և հաջորդող՝ քաղաքակապես գերլարված ժամանակում գրված այդ հրապարակումները աննախադեպ լայն ընթերցողական լսարան ունեին և Մ. Պետրոսյանին դարձրին հանրային դեմք։Պետրոսյանի հանրային ճանաչման մի կարևոր մասն են կազմում նրա հեռուստատեսային ելույթները՝ հասարակական հետաքրքրություն ներկայացնող ամենատարբեր հարցերի շուրջ։

Սկսենք բանաստեղծությունից ու բանաստեղծությամբ։

ԼԱՑ ՉԼԻՆԵՍ
մի հատ տեղ կա
որտեղ բոլոր կորած բաները գտնվում են
ուղղակի անձրեւ ա գալիս ամբողջ ճանապարհին
ու դու կարող ա չդիմանաս
կարող ա հոգնես, պառկես թաց խոտերի մեջ ու մեռնես
բայց դու մի մեռի
ես քեզ հաստատ հաստատ եմ ասում
կա էդ տեղը
որտեղ բոլոր կորած բաները գտնվում են
ես եղել եմ

-Մարինե, ի վերջո որտեղ է այդ տեղը և հնարավոր է, արդյոք, որ մեր ժողովրդի կորած երազները գտնենք  այդտեղ։ Այդ տեղն ինչպե՞ս գտնենք, ինչ ճամփով գնանք, ի՞նչ կոշիկ հագած։
- Բանաստեղծությունը էն տեսակ տեքստ ա, որը կարելի ա ընկալել տարբեր իմաստներով, տարբեր կոնտեքստներում։ Ձեր մեկնաբանությունը լիովին ընդունելի ա։ Բայց, եթե ինձ հարցնեք թե ինչի մասին ա վերևի բանաստեղծությունը, ես կասեմ՝ կյանքի հիմնային ողբերգության մասին, էն մասին, որ կորած բաները երբեք չեն գտնվում։ Այսինքն՝ ճիշտ հակառակը նրա, ինչ տեքստում բառացի  ասվում ա։

-Երբ հետադարձ հայացք ենք նետում, Ձեր բանաստեղծությունները, կարծես թե, հենց այսօր, այս պահին գրված լինեն, հետո տեսնում եմ ամսաթիվ, ապշում։ Օրինակ սա, կարծում էի  դեպի Շուշի տանող ճամփի մասին է։

ԱՅ ՀԻՄԱՐ ՈՍՏԻԿԱՆ
սահմանակետի ոստիկանն ինձ ասեց
չես կարա ներս մտնես
էս քո երկիրը չի
պետք ա թուլտվության կնիք լինի անձնագրիդ մեջ
այ հիմար ոստիկան
ոնց թե չեմ կարա ներս մտնեմ
ոնց թե էս իմ երկիրը չի
երբ որ ես ծնվեցի
երբ որ եկա էս աշխարհ
շատ լավ հիշում եմ
ինձ ասեցին որ
էս աշխարհը իմն ա
լրիվ լրիվ
ծայրից մինչեւ ծայր
իսկ դու ասում ես
գնա կնիք բեր
ոստիկան ոստիկան
դու ինձ խաբում ես
ուրեմն ես էլ
կարամ քեզ խաբեմ

- Էս երկրորդ տեքստի մասին էլ կարող եմ նույնը ասել ինչ առաջինի մասին՝ տարբեր մեկնաբանությունների տեղ ա թողնում։ Կարող եք կապել Շուշիի հետ, հայ- ադրբեջանական նոր և տխուր սահմանի հետ։ Բայց ես ինքս էդ տեքստը գրելիս մտքումս ունեի ոչ թե կոնկրետ սահման, այլ սահմաններն ընդհանրապես՝ էն որ առանց վիզայի էս կամ էն երկիր չես կարող մտնել։

-Նաև ամենաշատ թարգմանված բանաստեղծներից եք համարվում։ Ի՞նչ եք կարծում, ինչպե՞ս է ստացվում, որ գրում եք մեր մասին, բայց կպնում նաև օտարի սրտին, թե բանաստեղծությունը լեզու, հայրենիք  չի ճանաչում։
- Կան բանաստեղծություններ, որտեղ ֆորման շատ կարևոր է՝ հանգով, կոնկրետ չափով են գրված։ Նման բանաստեղծությունները թարգմանելիս սովորաբար շատ են տուժում։ Իսկ ես ազատ չափով եմ գրում՝ վերլիբրով։ Վերլիբրը թարգմանությունից շատ չի տուժում։ Ինչ վերաբերում ա բովանդակությանը, այո, ես առիթ եմ ունեցել իմ գործերը ներկայացնելու աշխարհի ամենատարբեր մայրցամաքներում, բանաստեղծություն սիրող, բանաստեղծությունից հասկացող լսարանների առջև, ու երբեք չեմ զգացել, թե ասածս տեղ չի հասնում, իմ և օտարալեզու ընթերցողի միջև պատ երբեք չեմ զգացել։

-Բանաստեղծն  ու փողը։Ինչպե՞ս է մարդը որոշում անել մի աշխատանք, որից եկամուտներ չի սպասում։
- Բարդ հարց ա, փորձեմ հնարավորինս կարճ պատասխանել։ Բանստեղծությունները սովորաբար հավաքում գիրք ես կազմում, գրքերն էլ հանվում են վաճառքի։ Բայց եթե շատ գիրք վաճառելը քո համար էական լինի, կարևոր լինի, եթե բանաստեղծություն գրելիս դրա մասին մտածես՝ գրածներդ կսիրեն թե չէ, կգնեն թե չէ, դու լավ բանաստեղծություններ չես գրի։ Կգրես նենց բաներ, որ արագ սիրվեն։ Իսկ արագ սիրվող գործերը միշտ չի, որ ամենալավերն են։ Պոեզիայի պատմությունը հստակ ցույց ա տվել, որ ամենահետաքրիր բանաստեղծների գործերը հաճախ սկզբում չեն հասկացվում, չեն սիրվում։ Որովհետև նոր ու անսովոր լինելով, հաճախ՝ անհասկանալի են լինում։ Ու եթե քո գլխավոր նպատակը արագ վաճառվող գործեր գրելը լինի, դու պարզունակ բաներ կգրես։ 

-Իսկ այստեղ, կարծես թե, ամեն ինչ գլխիվայր շուռ եկավ։ Ի՞նչ եղավ մեզ հետ, Ինչո՞ւ եղավ։Ինչու իրականություն չդարձան երազանքները։

Իմ երկրում հեղափոխություն ա,
ուզում ենք մեր կյանքը փոխենք,
լիքը բան որ երեկ անհնար էր,
էսօր դարձել ա հնարավոր,
դրա համար էլ որոշեցի
գրի առնել երազանքներս,
եթե դրանք միայն իմ երազանքները չեն,
գուցե վաղը դառնան իրականություն։

- Էս հարցի պատասխանը նախորդի հետ կապվում ա։ Մեր հեղափոխությունը տխուր, շատ տխուր ավարտ ունեցավ, որովհետև դրա արդյունքում իշխանության ղեկին հայտնվեց պոպուլիստ ղեկավար։ Մարդ, որը երկրի համար կարևոր որոշումներ կայացնելիս առաջնորդվել և առաջնորդվում ա նրանով, թե իր արածը ինչքան ծափեր կհավաքի, ոչ թե նրանով, թե ոնց կանդրադառնա իր կատարած քայլը երկրի ճակատագրի վրա։

- 2007 թվականի հունվարից մինչև 2009 թ. դեկտեմբեր այժմյան վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի այն ժամանակ   ընդդիմադիր «Հայկական ժամանակ» օրաթերթում սյունակագիր էիք։ Արդյոք, գաղափարակիցներ էիք։ Հիմա ինչ հարաբերություններ են, արդյոք հասկանում եք նրա  քայլերի տրամաբանականությունը։ Այս 15 տարին ինչպես է փոխել երկուսիդ  էլ։
- Այո, ես երեք տարի «Հայկական ժամանակում» սյունակագիր եմ եղել։ Ցավոք, Փաշինյանի հետ ուղղակի շփվելու ընդամենը մեկ առիթ եմ ունեցել՝ երբ որ 2007թ․ հունվարին գնացի խմբագրություն, «Նորից հայկական նախագիծ» տեքստս տվեցի, որ տպագրեն, և Նիկոլն ինձ առաջարկեց որ թերթում մշտական սյունակ ունենամ՝ ամեն շաբաթ մի տեքստ գրեմ։ Ես խմբագրություն չէի գնում, տանը գրում էի, մեյլով ուղարկում էի, տպագրում էին։ Այսինքն, որպես մարդ, Փաշինյանին չեմ ճանաչել։ Եթե ճանաչեի, երևի ավելի լավ հասկանայի հիմա, թե որն ա իրա գործողությունների հիմնական մոտիվացիան։
Կդժվարանամ պնդել, թե 2008-ի շարժման ժամանակ ես ու Նիկոլը գաղափարակիցներ էինք։ Փաստն էն ա միայն, որ ես էլ, Նիկոլն էլ ուզում էինք՝ 2008-ի շարժումը հաղթի։ Ինչո՞ւ։ Իմ պահով կարող եմ ասել՝ ես ուզում էի 2008-ի շարժումը հաղթի, որովհետև դրա մեջ՝  զանգվածային շարժումի մեջ, ոգևորված ոտքի ելած և բողոքող ժողովրդի մեջ ես ուժ էի տեսնում, ինձ թվում էր Հայաստանի գլխավոր ուժը, գլխավոր ռեսուրսը էդ ա՝ բողոքող, սեփական իրավունքների համար պայքարող ժողովուրդը։ Եվ պատկերացրեք էն հսկա ողբերգությունը, որ ես ապրեցի 2020-ին, տեսնելով թե ոնց էդ էներգիան ուղղվեց Հայաստանի դեմ և փլուզեց մեր պետությունը

- 2008 թ. նախագահական ընտրությունների, դրան նախորդող և հաջորդող՝ քաղաքակապես գերլարված ժամանակում գրված Ձեր հրապարակումները աննախադեպ լայն ընթերցողական լսարան ունեին և , ըստ տարածված կարծիքի, հենց դրանք Ձեզ  դարձրին հանրային դեմք։ Համամի՞տ եք այս որակման հետ։
- Այո, համամիտ եմ։ Իմ ընթերցողական լսարանն իսկապես աննախադեպ մեծ էր․ երբ իջնում էի քաղաք, ինձ մարդիկ ճանաչում էին ոչ միայն հանրահավաքների ժամանակ, այլ մնացած ամեն տեղ՝ խանութներում, պոլիկլինիկայում, տրանսպորտում։ Ճանաչում էին, և մոտենալով սկսում էի քննարկել գրածներս։ Ինչ վերաբերում ա հանրային դեմք դառնալուն, եթե դու ոչ մի պաշտոն, որ մի կոչում չունես, բայց քեզ կանչում են հեռուստատեսություն և քո կարծիքն են հարցնում ընթացիկ քաղաքական և հանրային հարցերի վերաբերյալ, էդ նշանակում ա դու հանրային դեմք ես դառել՝ քո գրածներով։

-«Ինչու չի ավարտվում պատերազմը» հոդվածի համար 2007 թ. «Տիգրան Հայրապետյան» ամենամյա մրցանակ եք ստացել։ Շա՞տ բան է փոխվել այդ հոդվածի տեսությունից  և հիմա ինչ կասեք, ինչո՞ւ չեն ավարտվում պատերազմնեը։
- Այո, 2007 թվից էս կողմ շատ բան ա փոխվել իմ հայացքներում, մասնավորապես՝ հայ-թուրքական հարաբերությունների հետ կապված։ Էսօր իմ համար ակնհայտ ա, որ թուրքերը չեն պատրաստվում 1915-ին իրանց կատարածի համար մեզանից ներողություն խնդրել և միամտություն էր նման ակնկալիք ունենալը։ Թուրքիան էսօր ակնհայտ ագրեսիվ ա իրան պահում, թե մեր նկատմամբ, թե էս տարածաշրջանում՝ ընդհանրապես։

-Ստացվո՞ւմ է  բոլորի պես ապրել։
- Ես երբեք չեմ ձգտել բոլորի պես ապրել։ Էն օրվանից երբ հասկացա որ բանաստեղծ եմ, իսկ դա շատ վաղուց էր, դպրոցական տարիքում, ես հասկացա նաև որ բոլորի պես ապրել չեմ կարող։ Պետք էլ չի փորձել։

-Ի՞նչ անենք, ինչպե՞ս ապրենք։
- Եթե հայաստանցիներիս, հայերիս մասին եք հարցնում, մենք պետք ա հասկանանք որ ջրբաժանի առաջ ենք կանգնած։ Եթե ամեն ինչ շարունակվի առաջվա նման, եթե ինքներս մեզ թափ չտանք, մենք վերանալու ենք որպես պետություն։ Ուրեմն մենք պետք ա վերանայենք մեր առաջնահերթությունները, մեր արժեհամակարգային իմպերատիվները, որ կարողանանք դուրս գալ նոր ճանապարհ՝ ոչ թե մահվան ու վերացումի, այլ կյանքի և վերածննդի ճանապարհ։ 

- Եվ վերջին հարցը, ինչ անենք, որ ինչ սիրում ենք մերը լինի։

ՁՅՈՒՆ ՈՒ ԱՐԵՎ

ինչը որ սիրում եմ իմն ա
էս ձյունը որ գալիս ա
էս քաղաքը որի վրա ձյունը գալիս ա
եւ դու
մի քիչ հետո
արեւ կանի ձյունը կհալվի
մի քիչ հետո
դու կշրջվես ու կհեռանաս
բայց արեւը կմնա
եւ քաղաքը կմնա որ էս արեւի տակ ա
ինչը որ սիրում եմ իմն ա
էս արեւը
աշխարհը որ էս արեւի տակ ա
եւ դու

-Աշխարհ սիրելը հեշտ բան չի ։ Աշխարհը, կյանքը մենակ սիրուն չեն։ Կյանքը լիքը տգեղ բաներ ունի իրա մեջ։ Բայց եթե կարողացար սիրել, քոնն են կյանքն ու աշխարհը։ Եթե սիրեցիր՝ ուրեմն քոնն են։
Իսկ սիրելուն օգնում ա բանաստեղծությունը։ Եվ արվեստն ընդհանրապես։ Դրանք օգնում են սիրել կյանքն ու աշխարհը՝ իրանց բոլոր կեռմաններով և խութերով հանդերձ։ Որովհետև անգամ էդ կեռմանների և խութերի մեջ՝ իմաստ են դնում, գեղեցկություն են տեսնում։