Ձեր վստահելի աղբյուրը

Ադամանդագործության ոլորտում, որը Հայաստանի տնտեսության կարևոր ոլորտներից է, 2021 թվականի հունվար-հոկտեմբերին զգալի անկում է գրանցվել: ՀՀ վիճակագրական ծառայության հրապարակած տվյալների համաձայն՝այս տարվա 10 ամիսներին Հայաստանում արտադրվել է 105 հազար 43 կարատ ադամանդ՝ նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ նվազելով 40.5%-ով:

ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարությունից փորձեցինք պարզել, թե ինչ խնդիրներ կան և որոնք են ադամանդագործության ոլորտում գրանցված զգալի անկման պատճառները։

Panorama.am-ի հարցմանն ի պատասխան, էկոնոմիկայի նախարարությունից հայտնել են, որ Հայաստանում ադամանդագործության ոլորտի ցուցանիշները նվազել են 2020 թվականի երկրորդ եռամսյակից սկսած, իսկ գլխավոր և հիմնական պատճառը Covid-19 համավարակն է։

Ըստ նախարարության՝ երկարատև պարապուրդում էին և առայսօր խիստ թերբեռնված ռեժիմով են աշխատում ինչպես Հայաստանի ադամանդագործները, այնպես էլ այս ոլորտի առաջատար երկրների հանքարդյունաբերական, ադամանդի մշակման և առևտրով զբաղվող ընկերությունները։

«Միևնույն ժամանակ կաթվածահար վիճակից հետո լրիվ չեն վերականգնվել մինչ համաճարակը գործող հարմար օդային չվերթները, բարդացված են մի շարք երկրներ մուտքի և ելքի վիզաների պայմանները, որոշ երկրներում էլ գործում են կարանտինային սահմանափակումներ։ Հայաստանի պարագայում անկման կարևոր պատճառներից էր նաև 44-օրյա պատերազմը և դրանից հետո տարածաշրջանում անկայուն իրավիճակը։ Իսկ ինչպես գիտենք ադամանդագործական բիզնեսը գերադասում է անվտանգություն և կայունություն։ Նշված պատճառներով այս անկումը սպասելի էր, կարելի է ասել իրավիճակային բնույթ ունի և համավարակի նահանջին զուգընթաց ցուցանիշները կվերականգնվեն»,- նշում են նախարարությունից։                     

Ինչ վերաբերվում է ոլորտի խնդիրներին, ապա ըստ գերատեսչության,  դրանցից առաջնային են ալմաստի արդյունավետ հումքի ոչ բավարար մատակարարումները հայկական ընկերություններին, որակյալ աշխատուժի ծերացումը և  դանդաղ վերարտադրությունը, ինչպես նաև արտադրության և տեխնոլոգիաների վերազինման  ցածր մակարդակը։

Անդրադառնալով ներկրմանն ու արտահանմանը, էկոնոմիկայի նախարարության փոխանցմամբ,   Հայաստանը չունի ալմաստի հանքեր և հումքը ներկրվում է, իսկ արտադրված ադամանդները գրեթե ամբողջությամբ արտահանվում են, ուստի, վերը նշված պատճառներով բացատրվում է նաև ներկրման և արտահանման ծավալների անկումը։

Հարցին, թե ո՞ր երկրներն են հետաքրքրված Հայաստանում մշակված ադամանդներով, ո՞ր երկրներ ենք արտահանում պատրաստի արտադրանքը և որտեղից ներկրում ադամանդի հումքը, նախարարությունից հայտնում են, որ աշխարհի 200-ից ավելի երկրներից ադամանդների մշակմամբ և առևտրով զբաղվում են ոչ ավելի քան երկու տասնյակ երկիր, այն դեպքում, որ ալմաստի հումք արդյունահանող երկրների թիվը կրկնակի ավելի է։ Հայկական ադամանդագործական ընկերությունների հիմնական գործընկերներն են խոշոր ադամանդագործական կենտրոններ ունեցող երկրները։ Հումք ներկրվում է Ռուսաստանի Դաշնությունից, Բելգիայից, Արաբական Միացյալ Էմիրություններից, Կանադայից, Իսրայելից, Հոնգ-Կոնգից, ԱՄՆ-ից և այլն, իսկ պատրաստի արտադրանքը արտահանվում է նույն երկրների ադամանդագործական կենտրոններ։

Panorama.am-ի այն հարցին՝ հաշվի առնելով այն, որ Հայաստանի ադամանդագործության մեջ չի բացառվում ստվերային գործունեության առկայությունը, ուստի ոլորտում արձանագրված անկումը կարո՞ղ է ունենալ նաև այլ պատճառներ, էկոնոմիկայի նախարարությունից հետևյալ պատասխանն են տվել.

«Նշենք մի կարևոր հանգամանք՝ ալմաստների և ադամանդների ներմուծման-արտահանման ընթացակարգերը խստորեն վերահսկվում են բոլոր երկրներում։  Ցանկացած երկրի տեղական իշխանություններից զատ այդ շարժը վերահսկվում է նաև  միջազգային կառույցների կողմից ինչպիսիք են Քիմբերլի գործընթացը, փողերի լվացման դեմ պայքարի միջազգային կազմակերպությունը (FATF), Global Witness հասարակական կազմակերպությունը և այլն։

Միկրոսկոպիկ ներքին շուկայի, ինչպես նաև հումքի և արտադրանքի ամբողջությամբ ներկրման և արտահանման պարագայում Հայաստանի ադամանդագործությոունը մեծագույն ցանկության դեպքում անգամ չի կարող ստվերային մաս ունենալ, քանի որ հայկական իշխանությունների տեսադաշտից վրիպելու դեպքում այն կհայտնաբերվի այլ երկրների համապատասխան մարմինների և միջազգային կազմակերպությունների կողմից։ Ուստի, այս ոլորտում անկումը ստվերով բացատրելը տրամաբանական չէ»։

Ինչ վերաբերում է ԵԱՏՄ-ին անդամակցելուց հետո նոր հնարավորությունների ստեղծմանը, ապա, ըստ պարզաբանման, նոր հնարավորություններ բացվել են, մասնավորապես, 2014-2019թթ․ադամանդների արտադրության ցուցանիշն աճել է գրեթե 7 անգամ՝  6 մլրդ դրամից հասնելով 41 մլրդ դրամի։

Նշենք նաև, որ ԵԱՏՄ-ն առաջարկում էր ներմուծվող թանկարժեք ու կիսաթանկարժեք քարերի նկատմամբ զրոյական մաքսատուրք սահմանել, համաձայնություն էին տվել կառույցի անդամ բոլոր երկրները՝ բացի Հայաստանից: Հայ գործարարներն էլ նշել էին, որ այդ դեպքում դուրս կմնան ոլորտից։

Անդրադառնալով այս հարցին՝ նախարարությունից նշում են, որ Հայաստանի անհամաձայնությունն այդ առաջարկին բացատրվում է այն հանգամանքով, որ ԵԱՏՄ տարածքում գործող ադամանդագործական ընկերությունները պատրաստի արտադրանքի մաքսատուրքի զրոյացման դեպքում այլևս ի վիճակի չեն լինի դիմագրավել հնդկական և հարավ-արևելյան Ասիայի մի քանի երկրների էժան աշխատուժով ընկերությունների էքսպանսիային. «Եթե ԵԱՏՄ որոշ անդամ պետությունների համար դա էական նշանակություն չունի, ապա Հայաստանի համար կորուստները կլինեն նշանակալի»։ 

Իսկ ինչպիսի՞ քայլեր պետք է արվեն և ի՞նչ ռազմավարություն պետք է մշակվի ոլորտը զարգացնելու համար, նախարարությունից պաստասխանել են, որ երկայումս մշակվում է ոլորտի զարգացման միջնաժամկետ ծրագիր, որտեղ մանրամասն կներկայացվեն անհրաժեշտ քայլերն ու միջոցառումները։