Ձեր վստահելի աղբյուրը

Իրանագետ Վարդան Ոսկանյանն օրեր առաջ մի առաջարկ արեց՝ Հայաստանում պետք է արմատավորել «Արցախը հետ բերենք, որ լավ ապրենք» մտայնությունը։ 

Ի՞նչ է սա,  զուտ հայրենասիրական լոզո՞ւնգ՝ հեռու իրականությունից, թե՞ հիմնավորված հաշվարկ ու համոզմունք։

Panorama.am-ը հարցի վերաբերյալ զրուցել է գյուղատնտես Հարություն Մնացականյանի հետ, որը մինչև պատերազմը Քաշաթաղի շրջանում մի քանի հարյուր հա հողատարածք ուներ, հաճար էր աճեցնում ու այլ երկրներ արտահանում։

Panorama.am-Հարություն, Դուք համաձա՞յն եք այն մտայնության հետ, որ Արցախը հետ բերենք, լավ կապրենք։
Հարություն Մնացականյան-Մեծ, բերրի հողատարածքների, արոտավայրերի շնորհիվ երկրի տնտեսությունը, գյուղատնտեսությունը, կենսամակարդակն աճում են։ Միայն Արցախում մինչև պատերազմը 150 հազար տոննա հատիկաընդեղենային, հացահատիկային մշակաբույսեր էին աճեցվում, ինչը չէր կարող դրական ազեցություն չունենալ մեր երկրի տնտեսության վրա։ Դրան էլ գումարած արոտավայրերը, որոնք  թույլ էին տալիս զարգացնել անասնապահությունը։ 

Տավարի միսը վերջին մեկ ամսվա ընթացքում անընդհատ թանկանում է, այսօր արդեն հասնում է 3 հազար դրամի։ Առաջիկայում էլ այս միտումը շարունակվելու է և հասնելու է մի կետի, երբ ներմուծումն ավելի ձեռնտու կդառնա, տնտեսվարողները կսկսեն դրսից ներմուծել միս։ Այդպիսով գնաճը կզսպվի։ Եթե չներմուծվի, ապա տավարի մսի գինն անընդհատ աճելու է։ Այս գարնանն արդեն ունենալու ենք տավարի մսի դիֆիցիտ։ Արդեն նման միտում նկատվում է։  Սա նաև Արցախում արոտավայրերի կորստի հետևանքով է, նման կորուստը չէր կարող այդ խնդրին չհանգեցնել։ Թանկացել են կաթնամթերքը, հացահատիկը, ավելի են թանկանալու, քանի որ պարարտանյութը թանկացել է, դիզվառելիքը թանկացել է, աշխատուժը կթանկանա, դրան գումարած գազը, հոսանքը կթանականան, ջուրն է թանկացել։ Նման պայմաններում գյուղմթերքի թանկացումն այլընտրանք չունի։

Հիմա Ադրբեջանն օկուպացրած Ջրականի շրջանում շատ լուրջ գյուղատնտեսական ծրագրեր է իրականացնում։ Առաջին հերթին սկսել են լոգիստիկ հարցեր լուծել, իսկ մենք գնում-գալիս էինք գրունտային ճանապարհներով...

Եթե Արցախի հողային ռեսուրսները ճիշտ օգտագործվեին անցած տարիներին, միայն Ջրականի շրջանից տարեկան կարելի էր 1 մլրդ դոլարից ավելի եկամուտ ապահովել։ Այնտեղ այնպիսի հողեր են, բնակլիմայական պայմաններ նաև ջերմատնային տնտեսությունների համար, նռի, թզի աճեցման համար,  որոնց գները միջազգային շուկայում բավականին բարձր են, բայց ոչինչ չի արվել, միայն հացահատիկ էին  աճեցնում։ Այդքանով հանդերձ, 150 հազար տոննա հացահատիկն ինքնաբավության համար լուրջ ցուցանիշ է։ Հիմա Ռուսաստանից ու այլ երկրներից 150 հազար տոննա ավելի շատ հացահատիկ ենք ներմուծելու։ Մենք մեծապես կախված են Ռուսաստանում հացահատիկի գնից, ինչքան գինը բարձրացնի, ուզած-չուզած՝ պետք է Հայաստանը գնի, ներսի շուկայում էլ հացահատիկի, ալյուրի, հացի գինը բարձրացնի։

Panorama.am -Արցախում հասել էին նրան, որ արևածաղիկի ձեթ էին արտադրում, նույնիսկ արտահանում։
Հարություն Մնացականյան -«Ոսկե կաթիլն» էր։ Արտահանում էին փոքր ծավալով։ Շրջաններից մեկում նույնիսկ փորձ էին արել ռաբսի ձեթ արտադրել։ Մի խոսքով, մենք շատ լուրջ կորուստներ ենք ունեցել։
Տեսեք, այս պահի դրությամբ արդեն հաճարը ներկրվում է դրսից։ Երբեք Հայաստանը հաճար չի ներմուծել, հիմա ներմուծում է։  Ես դեռ 2015-2016 թվականին միայն Արցախից 500 տոննայից ավելի հաճար եմ գնել ու արտահանել։ Միայն ես։ Հայաստանում հաճարի սպառումը վերջին տարիներին բավականին մեծացավ, նախկինում մինչև 300-400 տոննա հազիվ էր սպառվում, հիմա տարեկան մոտ 7-8 հազար տոննա հաճար է սպառվում։ Այդ ամբողջ պահանջարկը բավարավում էր Արցախում աճեցրած հաճարով, հիմա հաճար ենք ներմուծում։

_{Մարտակերտ։}

Panorama.am-Արցախի՝ հատկապես Ասկերանի, Ակնայի նուռը մեծ սպառում ուներ Հայաստանում։
Հարություն Մնացականյան -Հայաստանում, կարելի է ասել, նռի արտադրությունը վերացած է։ Մեղրիում մի քանի հա նռան այգիներ են մնացել, որն էական ազդեցություն շուկայի վրա ունենալ չի կարող։ Նման բազմաթիվ օրինակներ կարող եմ նշել։ Իսկ պոտենցիալից չխոսեմ, թե ինչ ահռելի պոտենցիալ ունեինք։ Իմ հաշվարկով, 90 հազար հա գյուղատնտեսական նշանակության հող ենք կորցրել՝ 90 հազար հեկտար։

Panorama.am -Դուք 200 հա հողատարածքից ինչքա՞ն հաճար էիք հավաքում տարեկան։
Հարություն Մնացականյան -Իմ հողատարածքները գտնվում էին Քաշաթաղի շրջանի Եզնագոմեր, Լեռնահովիտ համայնքներում։ Տարեկան մոտ 400 տոննա հաճար էի հավաքում։ Միայն տեղական սպառումը 6 հազար տոննայի էր հասել, հիմնական մասն աճեցվում էր Արցախում։ Խոշոր գյուղատնտեսները արտադրանք արտահանում էին նաև Մերձավոր Արևելքի երկրներ։

Panorama.am-Հիմա մտածո՞ւմ եք Արցախում գյուղատնտեսությամբ զբաղվելու, ցանքատարածություններ հիմնելու մասին։
Հարություն Մնացականյան-Բացարձակ։ Նախ հող չի մնացել, հողային միջոցերը սուղ են, դրանք պետք է օգտագործվեն առավելագույն արժեք ստեղծելու համար։ Իմ կարծիքով, պետք է զբաղվել այգեգործությամբ։ Դրա համար էլ պետք  է 5-6 տարի։ Անորոշ վիճակում նման երկարաժամկետ ծրագիր իրականացնելը ռիսկային է։ Արցախի ու Հայաստանի կառավարությունների կողմից անորոշ քաղաքականության պայմաններում մենք չգիտենք, թե առաջիկա տարիներին ինչ է լինելու։ Արցախում նաև աշխատուժի խնդիր է առաջանալու։ Դրան էլ գումարած, մինչև  վերջերս Արցախում չաշխատող կանանց միանվագ 70 հազար դրամ գումար էին տալիս, ինչն անընդունելի է, ու բերելու է աշխատուժի դիֆիցիտի։ Կարծես միտումնավոր էր արվում։ Հիմա չգիտեմ՝ շարունակվո՞ւմ է այդ ծրագիրը, թե՞ ոչ։ Բացի այդ, բիզնես միջավայրի համար հնարավորինս վատ պայմաններ են ստեղծվում, գյուղատնտեսության զարգացման որևէ ծրագիր չի արվում այսքանից հետո։

Panorama.am -Բայց Արցախում գյուղատնտեսության զարգացման պոտենցիալ կա՞։
Հարություն Մնացականյան-Իհարկե։ Միայն Մարտունիի շրջանի կլիման, հողը բավարար է այնտեղ  մեծ այգիներ հիմնելու համար։ Մարտունեցիները, կարելի է ասել, այգու վրա գրեթե աշխատանք չեն կատարում։ Հողը բերրի է, կլիման շատ լավն է։ Բայց  զարգացման առումով ոչիչ չի արվում, կարծես ճամպրուկային տրամադրություններ ունենան։

Panorama.am -Արցախի պատերազմում տարած պարտության հետևանքով միայն Ձեր կրած վնասն ինչքա՞ն է։ Դուք 2020-ին չհասցրեցիք բերքահավաք անել։
Հարություն Մնացականյան-Ես տասը տարի շարունակ հողի վրա աշխատանք եմ կատարել, ենթակառուցվածքներ եմ ստեղծել։ Տասը տարիների ստեղծածս մի օրում հանձնվում է։ Միայն բերքը չէր...


Panorama.am-Հայաստանում գյուղատնտեսության զարգացմանն ուղղված համալիր միջոցառումներ տեսնո՞ւմ եք։
Հարություն Մնացականյան-Արդարության համար ասեմ, կան որոշակի քայլեր՝ սուբսիդավորվող վարկեր, գյուղատնտեսության խթանող քայլեր, բայց դրանց մեծ մասն անհեռատես են ու կարճաժամկետ բնույթ ունեն, հետագայում հանգեցնելու են ավելի լուրջ խնդիրների՝ այգեգործությունից սկսած, ջերմատնային տնտեսություններով վերջացրած։ Գազի թանկանալուց հետո ջերմատնային տնտեսությունների արտադրանքի ինքնարժեքը բավականին բարձր է լինելու, երբ Թուրքիայի հետ սահմանը բացվի ջերմատնային տնտեսությունները փուչիկի նման տրաքելու են, չեն կարողանա մրցակցել։ Դա լուրջ խնդիրներ է առաջացնելու։ Ես միշտ առաջարկել եմ կառավարությանը ամեն ինչ անել ինքնարժեքի իջեցման համար, որպեսզի մրցունակ լինի տեղական արտադրանքը։ Դրա համար պետք է կիրառվեին նոր տեխնոլոգիաներ, դրա հնարավորությունը մենք ունենք, պետք էր սելկցիոն կայաններ, սերմնաբուծարաններ հիմնվեին, որպեսզի մեր կլիմային հարմարված մշակաբույսեր աճեցվեին։ Ոչ ճիշտ մոտեցումներով չի կարող գյուղատնտեսությունը զարգանալ։

Լուսանկարները՝ Հարություն Մնացականյանի ֆեյսբուքյան էջից։