Ձեր վստահելի աղբյուրը

Վերջին օրերին ռուբլու փոխարժեքը Հայաստանում աննախադեպ անկում է գրանցել՝ հասնելով 5.9-6.00 դրամի: Panorama.am-ը ռուբլու անկման տնտեսական հետևանքները գնահատելու համար դիմեց Պետական կառավարման ակադեմիայի Կառավարման ամբիոնի վարիչ, տնտեսագիտության թեկնածու, դոցենտ Վիլեն Խաչատրյանին:

Panorama.am-Պարոն Խաչատրյան, ի՞նչ ազդեցություն կունենա ռուսական ռուբլու փոխարժեքի անկումը Հայաստանի տնտեսության, մասնավորապես՝ տրասֆերտների ծավալների վրա:

Վ. Խաչատրյան-Նախ՝ ներկայացնենք, թե Հայաստանն ինչ կախվածություն ունի ռուսական տրասֆերտներից: Հարկ եմ համարում նշել, որ 2021 թվականին դեպի Հայաստան Ռուսաստանից ուղարկվել է 865 մլն դոլարի տրանսֆերտներ: Ինչ վերաբերում է արտահոսքին՝ թե ինչքան գումար է Հայաստանից ուղարկվել Ռուսաստան, ապա այն կազմել է մոտավորապես 401 մլն դոլար: Հետևաբար՝ զուտ ներհոսքը կազմել է 464 մլն դոլար: Եթե դիտարկում ենք Ռուսաստանում ապրող միջին վիճակագրական հայի տեսանկյունից, ապա ստացվում է, որ տարեկան միջինն ուղարկվել է 150 դոլար: Եթե ենթադրենք, որ տարբեր հաշվարկներով ՌԴ-ում բնակվող 2 մլն հայը չի ուղարկել գումար, այլ 1 միլիոնն է այն արել, ապա այդ ցուցանիշը կհասնի մոտավորապես տարեկան 500 դոլարի: Եթե վիճակագրությունը ավելի խստացնենք և պայմանականորեն ընդունենք, որ 200 հազար մարդ է ուղարկում գումար, ապա կստացվի որ մեկ մարդը մոտ 2500 դոլար է ուղարկել Հայաստան, ինչը կնշանակի ամսական մոտ 200 դոլար՝ մոտ 100 հազար դրամ է փոխնցվում Հայաստան ռուսական բիզնես միջավայրից:

Սա նշանակում է, որ մենք  որոշակի կախվածություն ունենք ռուսական տրասֆերտներից: Բայց, այնուամենայնիվ, սա լավագույն տարիները չեն, լավագույն տարին եղել է 2013 թվականը, երբ Ռուսաստանից Հայաստան տրասֆերտային փոխանցումների ծավալը հասած է եղել մինչև 1 մլրդ 727 մլն դոլարի, իսկ զուտ ներհոսքը կազմել է 1.5 մլրդ դոլար: Այսինքը ստացվում է, որ մենք Ռուսաստանից ստացվող գումարների տեսանկյունից վերջին 8 տարիների ընթացքում ունենք գրեթե կրկնակի նվազում:

Panorama.am-Ինչո՞վ է այն պայմանավորված:

Վ. Խաչատրյան-Այս ամենը պայմանավորված է ՌԴ-ի դեմ կիրառվող սանկցիաներով և այն միջավայրով, որում աշխատում ենք 2014 թվականից սկսած՝ կապված ուկրաինական գործոնով: Մյուս կողմից էլ հատկապես ԵԱՏՄ-ի ձևավորման և դրա շուրջ համաշխարհային մի շարք խոշոր խաղացողների կողմից տարվող քաղաքականությամբ մենք ունենք որոշակի առումով անկման միտումներ, որն հանգեցրել է նրան, որ Ռուսաստանից Հայաստան եկող տրասֆերտները գրեթե կրկնակի նվազել են: Նվազումն ակնհայտ է, եթե 2014-ին 1.5 մլրդ դոլար էր, ապա2018 թ.-ին այդ ցուցանիշը մոտեցել է 1 միլիարդ դոլարի, իսկ 2021թ-ին՝ 464 մլն-ի:

Panorama.am -Ռուբլու արժեզրկումը և ծավալների կրճատումը ինչի՞ կարող է հանգեցնել ՝ տնտեսության վրա թողած ազդեցության առումով:

Վ. Խաչատրյան-Բնականաբար որոշակի հոսքերի անկման կբերի և դրանք նաև մի քանի այլ գործոններով կարող են պայմանավորվել, ինչպիսիք օրինակ՝ զբոսաշրջությունն է, ներդրումները և մյուս կողմից Ռուսաստանի հետ ունեցած առևտրաշրջանառության ծավալների փոփոխությունը:
Առևտրաշրջանառության, մասնավորապես՝ արտաքին առևտրի տեսանկյունից 2021 թվականի հունվար-դեկտեմբերին դեպի Ռուսաստան 841 մլն դոլար մենք արտահանում ենք արել, իսկ սա նշանակում է, որ մենք արտահանման բազայում որոշակի առումով՝ 28 %-ով ունենք ռուսական միջավայրից կախվածություն:

Ես չեմ բացառում նաև, որ պատժամիջոցների էֆեկտներ կարող է լինեն նաև այլ տեսնակյունից՝ այն պարզ պատճառով, որ Ռուսաստանի նկատմամբ կիրառվող պատժամիջոցները ստիպում են որպեսզի «Սովետական միություն-2» սցենարը սկսի աշխատել: Այսինքը՝ Ռուսաստանն իր գործունեությունը ԵԱՏՄ-ի շրջանակի հետ շատ ավելի մեծ կախվածությամբ և պայմանավորվածությամբ սկսի աշխատացնել և այն կարող է հանգեցնել նրան, որ մենք կարողանանք ինչ-որ առումով օգտվել դրանից:

Ինչ վերաբերում է ներմուծմանը, ապա ասեմ, որ զուտ ռուսական ապրանքները, որոնք Հայաստան են ներմուծվել 2021 թվականին կազմել են մոտ 1 մլրդ 782 մլն դոլար: Ստացվում է, որ Ռուսաստանից Հայաստան, բավականին շատ ապրանքեր են ներմուծվում և այս ամենի հետ մեկտեղ ՌԴ-ն նաև մեկ այլ դերակատարում ունի մեր շուկայում, քանի որ նաև հանդիսանում է միջնորդ երկիր՝ մոտ 200-210 մլն դոլարի էլ այլ երկրների ապրանքներ է բերում Հայաստան և այս ցուցանիշը կազմում է 1 մլրդ 993 մլն ԱՄՆ դոլար: Այսինքը՝ ստացվում է, որ այլ երկրների ապարանքները Հայաստան ներմուծելու հետ միասին մոտավորապես 2 մլրդ դոլարի է հասնում ներմուծումը Ռուսաստանից:

Սա փաստում է, որ մենք Ռուսաստանի հետ ունենք լուրջ գործընկերային կախվածություն, որն անպայման իր ազդեցությունն է թողնելու մեր երկրի տնտեսության վրա: Մյուս կողմից  էլ վերջին 33 տարվա ընթացքում Ռուսաստանը Հայաստանում իրականացրել է մոտ 4.5 տրիլիոն դրամի ներդրում, այն դեպքում, երբ այդ ժամանակաշրջանում Հայաստանում կատարված ներդրումների ծավալը  12 տրիլիոն դրամ է: Սա նշանակում է, որ մեր ներդրումային միջավայրը ռուսական է: Իսկ վերջին մեկ տարում Ռուսաստանը Հայստանում կատարել է մոտ 50 մլրդ դրամի՝100 մլն դոլարի ներդրումներ: 2020 թվականին արձանագրվել էր ռուսական ներդրումների որոշակի հետհոսք, այսինքը՝ մոտ 35 մլրդ դրամի ներդրումներ ռուսաստանը հետ է տարել:

Panorama.am -Ո՞րն է այս միտումների հիմնական հետևանքները:

Վ. Խաչատրյան-Հնարավոր է, որ ներդրումների առումով Հայաստանում Ռուսաստանը ակտիվություն չգրանցի, իսկ հետագայում այդ միտումները կհաղթահարվեն: Որոշակի կարճաժամկետ միտումներ կարձանագրվեն և երկարաժամկետում դրանք կլուծվեն և ռուսական միջավայրի հետ մեր աշխատելու՝ այս պահին չօգտագործված շանսերն կկարողանանք հետագայում օգտագործել և ստանալ շահույթներ:

Panorama.am -Ինչ եք կարծում, ինչքա՞ն կտևի երկկողմ տնտեսական գործընթացների վրա ռուբլու արժեզրկման ազդեցությունը: 

Վ. Խաչատրյան-Ռուբլու արժեզրկումն այս ամենի վրա կունենա կարճաժամկետ ազդեցություն: Նման էֆեկտներ ունեցել ենք արդեն  նախկինում և ներկայացրածս 2014 թվականն այդ պրոցեսների սկիզբն է: Արժեզրկման տեսանկյունից տեղի է ունենալու հետևյալը՝ուղարկված տրանսֆերտների գինը լինելու է ցածր:  Առևտրաշրջանառությունը մենք ավելի շատ կազմակերպում ենք  ոչ թե ռուբլով, այլ դոլարով: Այդ ազդեցության առումով, պետք է նայել, թե Ռուսաստանում այս պահի դրությամբ դոլարի հետ ինչ է տեղի է ունենում: Իրավիճակ ունենք, որտեղ ռուսական ռուբլին որոշակի առումով իր դիրքերը կորցնում է, արժեզրկվում է դոլարի նկատմամբ:

Արտահանման քաղաքակնության առումով՝եթե պատկերացնենք, որ մենք Ռուսաստանում կարող ենք ունենալ շատ ռուբլի և որպես դոլար ուղարկել Հայաստան, ապա այդպիսի հոսքը որոշակի առումով պակասելու է, այսինքը՝ արտահանման դոլարային արտահայտության ցուցանիշը նվազելու է: Ներմուծման առումով , եթե մենք շատ ենք գումար ծախսում և դոլարով ապրանք կարելի է բերել, որն արտահանումից կրկնակի ավել է, ապա կկարողանանք Ռուսաստանից ավելի շատ ներմուծել: Մնում է կարողանանք այդ եկամուտներն ապահովել: Զբոսաշրջիկների հոսքը կնվազի ՌԴ-ում վիճակի վատացման հետևանքով: Այն կհանգեցնի Ռուսաստանից  եկող մուտքերի որոշակի կորուստների՝ երբ զբոսաշրջիկը ռուբլին բերում է և այստեղ օգտագործում, կամ երբ դոլար են բերում, այսինքը՝ ռուս զբոսաշրջիկը Հայաստանում կլինի քիչ գնողունակ:

Panorama.am -Պատկերացնենք ՌԴ-ում ապրող հարազատներից օգնություն ստացող քաղաքացու վիճակը ռուբլու արժեզրկման դեպքում:

Վ. Խաչատրյան-Եթե հաշվում ենք, որ ամսական որոշակի գումար էր ուղարկում և այն բազմապատկում էինք նախկին 6.45 դրամ կուրսի փոխարեն  6 դրամով, ապա ստացվում է 1000 ռուբլու դեպքում 6500-ը դարձավ 6 000 դրամ: Այսինքը՝ ամեն  100 դոլարի դեպքում  մոտ 4000 դրամ է կորցնում ՀՀ քաղաքացին: Ուղարկված գումարը Հայաստան է հասնում արժեզրկված, բացի այդ՝ սովորաբար նման իրավիճակներում ավելի քիչ են ուղարկում, քանի որ ՌԴ-ում հազիվ իրնեց ծախսերն են կարողանում հոգալ և տրանսֆերտների նվազեցում է տեղի ունենում:

Զրուցեց Ա. Վարդանյանը