Ձեր վստահելի աղբյուրը

Անհարմար հարցեր տարբեր մասնագետներին շարքը այս անգամ գերզգայուններից է, որովհետև մեր գլխում ծագող, բայց այդպես էլ  մասնագետներին չուղղած հարցերը տվել ենք հոգեբույժ Անի Հովհաննիսյանին։ Այս լարված ու տրագիկ օրերին, երբ մի սթրեսին հաջորդում է մյուսը, հոգեպես առողջ մնալը ավելի ու ավելի է դժվարանում։ Շատ անգամ մեր այս կամ այն քայլից կամ տեղի ունեցած դեպքերին արձագանքնելուց հետո ինքներս մեզ հարց ենք տալիս՝ իսկ տեսնես իմ գլխում դեռ ամեն ինչ կարգի՞ն է։

-Ինչպե՞ս կարող եմ արագ ինքնս ինձ ստուգել, որ հասկանամ, արդյոք ես հոգեկան հիվանդություն չունեմ։
-Ցավոք, այս ոլորտում ինքնուրույն ստուգումը ոչ միշտ է հնարավոր։ Նշեմ ախտանշաններ, որոնք հեշտ է նկատել ու որոնց առկայության դեպքում արժե դիմել հոգեկան առողջության մասնագետին (հոգեբույժ, հոգեթերապևտ, հոգեբան), օր.՝ տրամադրության խնդիրներ, տագնապ, վախեր, տարատեսակ կպչունություններ, քնի խանգարում, գերակտիվություն և այլն։ Երբեմն հոգեկան առողջության խնդիրը մարդն ինքնուրույն նկատել չի կարողանում և անհրաժեշտ է լինում մասնագետի օգնություն։

-Շիզոֆրենիան ժառանգաբար փոխանցվող հիվանդությո՞ւն է։
-Շիզոֆրենիայի առաջացման մեջ մի շարք գործոններ նշանակություն ունեն։ Շիզոֆրենիան ունի ժառանգական նախատրամադրվածություն, այսինքն՝ շիզոֆրենիա ունեցող ծնողների սերունդներում, այլ անբարենպաստ գործոնների առկայության պարագայում, շիզոֆրենիա ձեռք բերելու հավանականությունն ավելի մեծ է, սակայն մի շարք դեպքերում ժառանգական նախատրամադրվածություն ունեցող անձանց մոտ շիզոֆրենիան երբեք կլինիկորեն չի դրսևորվում։ Հայտնի են նաև բազմաթիվ դեպքեր, երբ շիզոֆրենիան ի հայտ է եկել ժառանգական որևէ նախատրամադրվածություն չունեցող անձի մոտ։

-Ինչպե՞ս հասկանալ, որ մեր հարազատ մարդը «խելագարվում է». ի՞նչ նշաններ կան հուշող օրինակ անքնություն, ինքն իր հետ խոսելու սովորություն, անհիմն  վախեր, իր հանդեպ հորինած վերաբերմունք այլ մարդկանց կողմից։
-Կարծում եմ «խելագարվել» բառը մի քիչ կոպիտ է ասված ։) Եկեք ասենք «ինչպես հասկանալ, որ մեր հարազատի մոտ կա հոգեկան առողջության խնդիր։ Ձեր նշած բոլոր ախտանիշները վերաբերվում են հենց դրան։ Կարևոր է խնդիրը հայտնաբերել վաղ փուլում։ Օրինակ, հասարակ անքնությամբ, լարվածությամբ կարող են սկսել անգամ փսիխոզները, որոնց կլինիկան ավելի ակնհայտ է՝ գոյություն չունեցող ձայներ լսել, պատկերներ տեսնել, իրադարձությունները սխալ մեկնաբանել և այլն։ Անքնության փուլում համապատասխան մասնագետին դիմելը կարող է վերոնշյալ մյուս ախտանիշների առաջացումը կանխել։

-Կարելի՞ է պրոֆիլակտիկ այցելել հոգեբույժի։
-Իհարկե կարելի է։

-Ո՞րն է տարբերությունը հոգեբույժի և հոգեբանի, արդյոք հոգեբանը բժիշկ է և կարող է դեղեր նշանակել։
-Հոգեբույժը բժիշկ է, ունի բարձրագույն բժշկական կրթություն ու հոգեբույժի նեղ մասնագիտացում։ Հոգեբանը բժիշկ չէ, ունի հոգեբանական (ոչ բժշկական) կրթություն, ուստի չի կարող, չի տիրապետում և իրավասու չէ զբաղվել դեղորայքային բուժմամբ։

-Ինչպե՞ս հասկանալ, որ հանդիպել ենք հոգեկան հիվանդություն ունեցողի, ինչպես ճանաչել բազմության մեջ, արդյոք դա վտանգավո՞ր, ինչպե՞ս վարվել։
-Այն կարծիքը, որ հոգեկան հիվանդություն ունեցող բոլոր մարդկանց կարելի է ճանաչել, նկատել բազմության մեջ, քանի որ տարբերվում են վարքով, արտաքինով և այլն, որ պետք է նրանցից վախենալ, թերևս, հոգեկան առողջության մասին գոյություն ունեցող ամենատարածված միֆերից մեկն է։ Հոգեկան առողջության խնդիրները շատ-շաա~ատ են, ու դրանցից փոքր մասն են հանգեցնում այնպիսի վարքային խանգարումների, որով հնարավոր լինի տարբերվել հասարակության մեջ։ Անգամ այդ դեպքերի մեծ մասում բուժումից հետո սիմպտոմները նահանջում են։ Հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցողներն ամենասովորական մարդիկ են՝ իմ, Ձեր, մեր հարազատների նման, ովքեր ապրում են սովորական կյանքով, փորձում են ազատվել առողջական խնդրից։ Պարզապես ձգտում են թաքցնել շրջապատում, որպեսզի մարդիկ չսկսեն իրենցից «զգուշանալ»։

-Կարելի՞ է մարդուն իր կամքին հակառակ տեղավորել հոգեբուժարանում,ընդհանրապես ինչու մեկուսացնել հոգեկան հիվանդություն ունեցողին։
-Կամքիկ հակառակ բուժումը կարգավորվում է «ՀՀ հոգեբուժության մասին օրենք»-ով, ըստ որի կամքին հակառակ կարելի է տեղափոխել և բուժել ,եթե տվյալ պահին ունեցած հոգեկան վիճակով մարդը կարող է վտանգ ներկայացնել իր կամ շրջապատի համար։ Ու, ինչպես բոլորը, բուժումից հետո դուրս են գրվում, վերադառնում բնականոն կյանքին։
Մեր երկրում հոգեկան առողջության խնդիր ունեցող մարդկանց չեն մեկուսացնում առհասարակ։ Եթե կա անհրաժեշտություն  մարդը բուժում է ստանում հիվանդանոցային պայմաններում, ոնց որ այլ, ցանկացած հիվանդանոցում կարող էր լինել։

-Ինչպե՞ս է դրվում դիագնոզ, ՄՌՏ-ներ կամ նմանատիպ այլ սարքեր կարո՞ղ են որոշել։
-Որոշ դեպքերում այո, գործիքային հետազոտությունները կարող են հաստատել կամ ժխտել ենթադրյալ ախտորոշումը։ Օրգանական խնդիրների ժխտումից հետո ախտորոշումը դրվում է զրույցի, կլինիկական դիտարկման, մանրամասն անամնեզի հիման վրա։

-Հնարավո՞ր է վերականգնել հոգեկան առողջությունը, թե կան զուտ սուր արտահայտումները մեղմելու ձևեր, որոնք օգնում են, որ կյանքի որակի վրա չազդի հիվանդությունը։
-Կան բազմաթիվ հիվանդություններ, որոնք ենթակա են լիարժեք առողջացման։

-Միայն դեղորայքա՞յին է բուժումը։ Ի՞նչ անել, եթե բուժել հնարավոր չէ։
-Բուժումը լինում է դեղորայքային, հոգեթերապևտիկ, կենսաբանական։Եթե լիարժեք առողջացում հնարավոր չէ, պետք է բուժմամբ կյանքի որակը հնարավորինս բարձրացնել։

-Դեպրեսիան հիվանդությո՞ւն է, հիշո՞ւմ եք դեպքեր, երբ դեպրեսին անկառավարելի է դարձրել մարդուն, գրեթե կործանել։
-Այո, դեպրեսիան հիվանդություն է, որին պետք է շատ լուրջ վերաբերվել։ Իհարկե, ցավոք հիշում եմ դեպքեր, երբ դեպրեսիան սուիցիդով է ավարտվել։

Ի՞նչ են անում անտիդեպրեսանտները մարդու հետ։
-Եթե փորձեմ պարզ ասել, ազդում են գլխուղեղում առկա որոշ ընկալիչների վրա ու փոխում են այն նյութերի (նեյրոմեդիատորների) քանակը, որոնք պատասխանատու են տրամադրության համար։

-Շատ մեծ տարածում ունի այն միտքը,որ տարբեր ոլորտների հանճարներ իրականում ունեցել են հոգեկան խանգարումներ,կա՞ դրան ինչ-որ բացատրություն։
-Կարծում եմ շատ լայն հարց է ու տարբեր մասնագետներ տարբեր ժամանակներում փորձել են տարբեր բացատրություններ գտնել։ Գուցե իրենց ստեղծագործությունները տարբերվում են մեծամասնությունից, այդ պատճառով են հանճար ։) Ամեն դեպքում հստակ կորելացիա կարծում եմ չկա։

-Հիմա շատերը վստահեցնում են  որ դեպրեսիա ունեն, տագնապային գրոհներ, անձի երկվություն կամ ալցհեյմերով ծանոթ բարեկամ, արդյոք այս հիվանդությունները տարածվա՞ծ են, թե՞ առանց հասկանալու մարդիկ իրենք իրենց դնում են այդպիսի դիագնոզ։
-Հիվանդությունները տարածված են, բայց հաճախ մարդիկ իրենց անհանգստացնող չնչին գանգատները, առօրյա խնդիրներն են ինքնուրույն որակում որպես հիվանդություն, առանց լիարժեք ծանոթ լինելու տվյալ հիվանդությանը։

-Ինչպե՞ս խոսել մարդու հետ, ով ունի անձի երկվություն։
-Դժվար է պատասխանել, քանի որ յուրաքանչյուր մարդ յուրահատուկ մոտեցում է պահանջում։ Այնուամենայնիվ, եթե հոգեկան առողջության մասնագետ չեք, կարծում եմ խոսելու յուրահատուկ կանոններ չկան։

-Ի՞նչն է բարկացնում Ձեր մասնագիտության մեջ։
-Հասարակության մեջ տարածված միֆերը, մարդկանց թեր֊ կամ դեզինֆորմացիան, հոգեբույժ բառից վախենալն ու խուսափելը։

Ի՞նչն է Ձեզ դուր գալիս Ձեր մասնագիտության մեջ։
Առողջացած հիվանդը, ախտանշանների բազմազանությունը։