Ձեր վստահելի աղբյուրը

Արցախում վերջին զարգացումների, ամեն օր հատվող կարմիր գծերի, ներքաղաքական իրավիճակի, հասարակության՝ իշխանությունից, ընդդիմությունից, ազգային էլիտայից ակնկալիքների մասին Panorama.am-ը զրուցել է ռազմական փորձագետ Կարեն Վրթանեսյանի հետ։

Panorama.am -Պարոն Վրթանեսյան, Արցախի վերջին զարգացումները նոր հարցեր առաջացրեցին կարմիր գծերի մասով։ Ձեր կարծիքով, որո՞նք են այն կարմիր գծերը, որոնց հատումը Հայաստանի իշխանությունները չեն ների թշնամուն, իսկ հասարակությունը՝ իշխանությանը։
Կարեն Վրթանեսյան-Բոլոր կարմիր գծերը վաղուց հատվել են։ Չկա էլ կարմիր գիծ։

Panorama.am -Ինչո՞ւ է հանդուրժվում կարմիր գծեր հատելը։
Կարեն Վրթանեսյան-Բազմաթիվ պատճառներ կան, դա մեկ պատասխան ունեցող հեշտ խնդիր չէ, հակառակ դեպքում այն հեշտ էլ կլուծվեր ու չէր լինի այս կծիկը, նույնիսկ կասեի քարկապը։

Նախ, իշխանությունը հնարավորինս բոլոր մանիպուլյացիաները, խաբեբայություններն օգտագործում է՝ շատ լավ խաղալով ժողովրդի վախերի վրա, ընդ որում այդ վախերից որոշները հենց իրենց ստեղծածն են, օրինակ ադրբեջանական բանակի անհաղթելի լինելու մասին, այն մասին, որ մեր դեմ կռվում է ոչ թե Ադրբեջանը, այլ Թուրքիան։ Ամեն մեկի հիմքում փոքր ճշմարտություն կա, բայց այն հարյուրապատիկ ուռճացվում է պետական քարոզչական մեքենայի կողմից։

Հաջորդ պատճառն անորոշությունն է։ Ընդամենը 4-5 տարի առաջ հնարավոր էր պաշտոնական աղբյուրների համադրմամբ ինչ-որ բան հասկանալ։ Հիմա... Երբևէ Հայաստանում չի եղել նման իրավիճակ, երբ ամեն բան մշուշով է պատված։ Սա վերաբերում է բոլոր հարցերին, ոչ միայն առաջնագծում տիրող վիճակին։ Ըստ էության, Արցախն ու Սյունիքն ինֆորմացիոն բլոկադայի մեջ են։ Անընդհատ շփոթեցնող տեղեկատվություն է նետվում դաշտ։ Եթե նույն խանդավառությամբ, եռանդով փորձեին շփոթեցնել թշնամուն, շատ ավելի օգուտ կլիներ երկրի համար։ Մինչդեռ հակառակն է արվում. ի շահ Ադրբեջանի հասարակությանը մոլորեցնող տեղեկություններ են գեներացվում։

Երրորդ պատճառն այն է, որ լրիվ վարակաբեկել են ազգային ուժերը՝ դրանց թվում են քաղաքական ուժեր, հասարակական կազմակերպություններ, անհատ գործիչներ, որոնք այնուամենայնիվ, չնայած իրենց հանդեպ մեդիա տեռորի, մեծ ավանդ ունեն երկրի համար։ Ամեն ինչ արվում է, որ նրանց հետևից ոչ ոք չգնա։

Չորրորդ պատճառն այն է, որ հոգեբանական ճնշման զոհ է նաև էլիտան, որը պետք է համակարգեր ու համախմբեր ժողովրդին։ Էլիտայի առաքելությունն է ճգնաժամային իրավիճակներում ազգին համախմբել ու ճգնաժամերից դուրս գալ։ Դա չի արվում, գուցե վախեր, անվստահություն, շփոթմունք կա։ Նաև շատ լուրջ խնդիր է այն, որ շատերը չեն ուզում հավատալ, ընկալել՝  հիմա սովորական նորմալ քաղաքական գործընթացը չէ այլևս։ Խաղի այն կանոնները, որին իրենք սովորել էին  1994 թվականից այս կողմ, այլևս չեն գործում։

Ես դիտարկում եմ Հայաստանի իշխանություններին որպես օկուպացիոն վարչակարգ։ Նրա բոլոր գործողությունները դառնում են տրամաբանական ու հասկանալի, երբ դրանք դիտարկում ես այդ տեսակետից։  Հենց ազգային էլիտաները սկսեն հասկանալ, որ գործ ունեն ոչ թե քաղաքական մրցակցի, այլ օկուպացիոն վարչակարգի հետ, գուցե ինչ-որ բան տեղից շարժվի ու հատած կարմիր գծերը կսկսեն ընկալվել։

Ազգային էլիտաների պարտականությունն է ազգի համար լրջագույն վտանգի դեպքում հակասությունները, իրարից հին ու նոր նեղացկոտությունները մի կողմ դնելը և համախմբվելը, որպեսզի իրենց շուրջն էլ ազգին մոբիլիզացնեն։

Panorama.am-Ձեր խոսքից հետևո՞ւմ է, որ իշխանությունների գործողությունները պետք չէ դիտարկել անփորձության, չիմացության համատեքստում։
Կարեն Վրթանեսյան-Տեսեք, իրենց համակիրներն էլ հաճախ ասում են՝ ի՞նչ անեն իշխանությունները, անփորձ են, կադրեր չունեն և այլն։ Եթե դիտարկում ենք այս տեսակնյունից, ապա որևէ քաղաքական ուժ 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի պարտությունից հետո իշխանության չէր մնա։ Սակայն հանճարեղ օպերացիա արեցին, լրիվ անհուսալի վիճակից դուրս եկան, իրենց դիրքերն ամրապնդեցին։ Գուցե հիմա նրանց դիրքերն ավելի ամուր են, քան մինչև պատերազմն էր։ Այս մարդիկ հաստատ ոչ անփորձ են, ոչ՝ հարիֆ։ Ինչպե՞ս կարող է մի ոլորտում՝ օրինակ բանակում ամեն ինչ կործանվի, իսկ մյուս ոլորտում ամեն ինչ հանճարեղ լինի։ 

Բանակում ամեն ինչ քայքայվեց, պարբերաբար բազմաթիվ ցնցումներ եղան, անընդհատ պաշտպանության նախարար էին փոխում, այն դեպքում երբ պետության ողջ ռեսուրսը, էներգիան պետք է ուղղվեր բանակի վերականգնման համար, որպեսզի մենք այս վիճակում չհայտնվեինք։

Բերել են 2 հազար խաղաղապահ, ենթադրենք իրականում մի քիչ շատ, ու փորձում են անել այն, ինչ ժամանակին անում էր 20 հազարանոց պաշտպանության բանակը՝ մեջքին ունենալով Հայաստանի  30-40 հազարանոց բանակը։ Բանակը քանդելուց հետո ուզում են 2-3 հազար խաղապահներով ինչ-որ բան պահել։ Այդպես չի լինի։

Panorama.am -Արցախի տեղեկատվական շտաբն այսօր էլ հայտարարեց, որ թշնամու զինված ուժերը Քարագլուխ կոչվող բարձունքի հենակետերում են, ելման կետեր չեն վերադարձել։ Թշնամու՝ հերթական հաջողությունից հետո  ո՞րն է լինելու նրա հաջորդ քայլը։
Կարեն Վրթանեսյան-Ամեն հնարավորության դեպքում թշնամին փորձելու է ինչ-որ բան վերցնել՝ հատ-հատ, եթե հնարավոր լինի՝ մի հարվածով։ Այս ամեն ինչի զսպողը լինելու են զինված ուժերը, որոնք այս իշխանությունները քայքայեցին։

Կրկնում եմ, մենք գործ ունենք օկուպացիոն վարչակարգի հետ, որը ըստ էության զբաղվում է Ադրբեջանի, Թուրքիայի շահերը պաշտպանելով։

Panorama.am -Հնարավոր համարո՞ւմ եք, որ Քարագլուխ բարձունքում ադրբեջանական զինված ուժերի հաստատումը ռուս-ադրբեջանական պայմանավորվածության հետևանք էր։
Կարեն Վրթանեսյան-Չեմ կարծում։ Նույնիսկ եթե այսպես է, եթե այդ հատվածում լինեին հայկական զինված ուժեր, նման պայմանավորվածության գալ չէին կարող։

Panorama.am -Պարոն Վրթանեսյան, Դուք բազմիցս ասել եք, քանի դեռ չեն հեռացրել այս իշխանություններին բանակի, անվտանգության ու այլ համակարգերում որևէ բարեփոխում հնարավոր չէ իրականացնել։ Ընդդիմությունը խորհրդարանական ընտրություններին մասնակցեց իշխանություններին հեռացնելու օրակարգով։ Դուք տեսնո՞ւմ եք ընդդիմության կողմից որևէ քայլ, որը միտված է այդ օրակարգի իրականացմանը։
Կարեն Վրթանեսյան-Առայժմ ես տեսնում եմ անկազմակերպ, ցրված խոսակցություններ, նույնիսկ կոմունիկացիոն ռազմավարություն չեմ տեսնում իրական կշիռ ունեցող որևէ քաղաքական ուժի կողմից։ Սա ասում եմ սրտի մեծ ցավով։

Panorama.am -Ինչի՞ հետևանք է դա։
Կարեն Վրթանեսյան-Ես հարցազրույցի սկզբում խոսեցի այդ պատճառների մասին, անորոշությունը մեծ է, մարդիկ, որոնք սովոր են նորմալ իրավիճակի, չեն կարողանում իներցիոն մտածողությունից դուրս գալ, չեն ընկալում իրավիճակը որպես ծայրահեղ արտառոց, երբ պետք են արտառոց գործողություններ։ Մարդիկ չեն տեսնում մոտալուտ վտանգը, սպասում են մի քիչ իրավիճակը պարզվի՝ չհասկանալով, որ այդ անորոշությունը հատուկ է գեներացվում Հայաստանի իշխանությունների, Ադրբեջանի կողմից։ Եթե նայեք Հայաստանի իշխանությունների, Ադրբեջանի ու Թուրքիայի գործողություններին, ապա տպավորություն է, չէի ասի՝ անիմն,  որ դրանք գործում են համաձայնեցված, հստակ ռազմավարություն ու մարտավարություն, գծած պլան ունեն։

Մինչդեռ նման բան չի նկատվում ընդդիմության կողմից, նույնիսկ առանձին ուժերի կողմից, չկան համախմբված գործողություններ։ Դեռևս հայտարարվում է ցանկությունների մասին։

Panorama.am -Հարմար տեղավորվեցի՞ն պատգամավորական աթոռներին։
Կարեն Վրթանեսյան-Դա կոչվում է normality bias, երբ մարդկանց համար դժվար է դուրս գալ նորմալության սահմաններից ու գործել այսպես ասած՝ աննորմալ։ Երբ մարդը վախենում է  դիմել արտառոց քայլերի, քանի որ հետո կարող է պարզվել, ամեն ինչ նորմալ է, ու միայն իրեն է թվում՝ իրավիճակը նորմալ չէ, իսկ ինքը խելագար բաներ է անում։ Մարդիկ գերադասում են իրենց խաբել, քան նման քայլերի դիմել։

Առավել պատկերավոր ասեմ, մենք կարծես փետրվարի 23-ի Կիևի բնակիչ լինենք, որը գնում է համերգ, դիսկոտեկ։ Նա հասկանում է, որ պատերազմի վտանգ կա, բայց չգիտի, թե ինքը ինչ անի։ Հույս է փայփայում, որ ինչ-որ մի բան կլինի։ Մենք արդեն չորս տարի է՝ այդ վիճակում ենք։ Վստահ եմ, որ այդ իրավիճակը հատուկ է գներացվում, չգիտեմ, այս իշխանություններն իրե՞նց խելքով են դա անում, թե՞  դրսից շատ լավ ուղղորդողներ, հրահանգիչներ ունեն, բայց դա փաստ է։

Panorama.am-Հասարակության այն փոքր հատվածը, որ սրտացավ է, իրականությունը ռեալ է գնահատում, բայց որևէ ակնկալիք չունի իշխանությունից, ընդդիմությունից, ազգային էլիտայից, ի՞նչ պետք է անի, ի՞նչ կարող է անել։
Կարեն Վրթանեսյան-Ես չեմ կարծում, որ դա փոք հատված է։ Ավելին, եթե ուշադիր նայենք արտահերթ ընտրությունների արդյունքները, կտեսնենք, որ ընտրողների 50 տոկոսը չի գնացել ընտրելու։ Ենթադրենք 20 տոկոսը Հայաստանում չի եղել, 10 տոկոսն էլ չի կողմնորոշվել կամ հարգելի պատճառ է ունեցել չգնալու համար։ Մյուսները, հասկանալով, որ այս իշխանությանը հայկական համարելը ծայրահեղ միամտություն կլինի, չեն վստահել նաև ընդդիմությանը նաև այն պատճառով, որ այդ գործիչների դեմ շատ երկար ժամանակ քարզչություն է տարվել, ատելություն է  հրահրվել։ Բայց այդ 20 տոկոսը կա։ Ընդդիմությանը ձայն տվածների զգալի հատվածն էլ է Ձեր նշած սեգմենտում։ Դա փոքր տոկոս չէ, ընտրողների մինչև 30 տոկոսն է, որոնք կարող են երկրում իրավիճակ փոխել։

Ընդդիմությունը պարտավոր է այդ մարդկանց հետ կոմունիկացվել, այդ մարդկանց ոտքի հանել։ Նրանք սպասում են մի ուժի, քանի որ շարքային քաղաքացին չի կարող զբավել մոբիլիզացնելով,  ռազմավարություն մշակելով, որոշումներ կայացնելու փորձ չունի, ֆինանսական միջոցներ չունի։ Դա հենց Էլիտայի պարտականությունն է։ Ընդդիմությունը, որ էլիտայի մասն է, ունի այլոց համեմատ անհամաչափ մեծ ռեսուրս (ֆինանսական, քաղաքական, գիտելիքային, կապերի և այլն),  երբ խաղաղություն էր, նա՝ որպես էլիտա օգտվել են բազմաթիվ արտոնություններից։

Ընդդիմության շարքերում ես չեմ տեսնում համախմբվելու, մոբիլիզացվելու և մոբիլիզացնելու իրական ցանկություն։ 

Ընդդիմության գործիչները՝ այսպես ասած նախկինները, պետք է հասկանան, որ իրենք այլևս իշխանություն չեն, որ իրենք պետք է իջնեն գետնին, ամեն օր հանդիպեն մարդկանց հետ՝ 10 հոգանոց, 20 հոգանոց խմբերի, 100 հոգանոց դահլիճների հետ պետք է աշխատեն։ Բայց ես չեմ տեսնում նույնսիկ կարևոր սկզբնական կոմունիկացիան հանրության հետ, հանրության վստահությունը շահելու համար։ Վերջերս էլ գրել եմ, եթե նման օրինակներ կան, ինձ ցույց տվեք, ես ընդունեմ, որ սխալ եմ, կպնեմ, օգնեմ։

Ես տեսնում եմ, որ մարդիկ չեն գիտակցում այն, որ սա նորմալ կյանքը չէ։ Մենք հիմա Երևանում հանգիստ ենք, բայց կարող է մեկ ժամում գլխիվայր շուռ գալ ամեն բան, ինչպես եղավ Կիևում։