Ձեր վստահելի աղբյուրը

«Նման նախագիծ ներկայացնելուց առաջ նախ պետք է իրազեկման աշխատանքներ տարվեն  բնակչության շրջանում, որպեսզի տեղեկացնեն՝ աղի հավելյալ քանակն ինչ բացասական հետևանքներ կարող է ունենալ»,- Panorama.am-ի թղթակցի հետ զրույցում ասում է Երևանի Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարնի Հանրային առողջության ֆակուլտետի դեկան Մարինե Հովհաննիսյանն՝ անդրադառնալով ՀՀ առողջապահության նախարարության ներկայացրած նախագծին, որով առաջարկվում է հանրային սննդի օբյեկտներում արգելել սեղանի վրա աղամանի առկայությունը՝ առանց սպառողի կողմից պահանջի ներկայացման:

Ավելին՝ սեղանին առանց սպառողի պահանջի աղաման դնելու համար պատասխանատվություն կսահմանվի, և տնտեսվարողը կտուգանվի 30 հազար դրամի չափով: Նախագիծը հիմնավորվում է նրանով, որ ըստ ԱՀԿ-ի՝ կերակրի աղի քանակը չպետք է գերազանցի օրական 5 գրամը, մինչդեռ Հայաստանում դրա օգտագործման ծավալը կրկնակի գերազանցում է ԱՀԿ-ի կողմից սահմանված շեմը:

Իհարկե, առողջապահության նախարարության հերթական նախաձեռնությունը միանշանակ չընդունվեց, այն մի շարք հարցեր առաջացրեց՝ արդյոք տեղին էր այսօր ներյկայացնել նման նախագիծ, երբ երկրում բազմաթիվ այլ կարևոր հարց կան, այդ թվում՝ անվտանգային, սակայն առողջապահական տեսակետից պետք է նկատենք, որ աղն ունի շատ կարևոր դեր ու նշանակություն, և մեծ քանակությամբ ընդունվող աղը նպաստում է մի շարք հիվանդությունների զարգացմանը։

Սակայն հարց է առաջանում, թե արդյոք սա հերթական նախաձեռնությունը չէ, որը կրկին հարվածելու է մասնավոր բիզնեսին, բեռը թողնելու են հանրային սննդի օբյեկտների վրա՝ այնպես, ինչպես եղավ հանրային սննդի կետեր, հյուրանոցներ, մարզասրահներ, համերգասրահներ և մշակութային այլ վայրեր քաղաքացիների մուտքը միայն պատվաստման հավաստագրով կամ ՊՇՌ թեստի բացասական արդյունքով օրենքի ընդունման դեպքում։ Բոլորին է հայտնի, որ կոնկրետ հանրային սննդի կետերում այս որոշումը գործեց մի որոշ ժամանակ, այսօր որևէ մեկից հավաստագիր չեն պահանջում։

Մարինե Հովհաննիսյանը նշում է, որ մարդիկ նախ պետք է հասկանան՝ ինչին են միտված այս գործողությունները։ Դրա համար, ըստ նրա,  բնակչությանը պետք է  ներկայացնել, թե աղի հավելյալ քանակը առողջական ինչ խնդիրների պատճառ կարող է  դառնալ։

«Աղի չարաշահումը կարող է բերել զարկերակային գերճնշման, բարձրացնի ինֆարկտների, ինսուլտների ռիսկը, աղը նպաստում է օրգանիզմում հեղուկի կուտակման, ինչը նույնպես խիստ վնասակար է: Դրա համար պետք է բնակչությանը տեղեկացնել, որ խնդիրը ոչ միայն հենց աղն է, այլ նատրիումով հարուստ տարբեր սննդամթերքները։ Իսկ նատրիումի հավելյալ քանակը նույնպես բերում է բացասական հետևանքների»,- նշում է մասնագետը։

Օրինակ, ըստ նրա, հացի, մսի, ապխտած սննդամթերքի, նրբերշիկի մեջ, այսինքն՝ այն մթերքները, որոնք պարբերաբար մարդիկ ուտում են, կա նատրիումի զգալի քանակություն։ «Մարդիկ պետք է իմանան, որ պետք է սահմանափակել այդ սննդամթերքների օգտագործումը, չներառել իրենց ամենօրյա սննդակարգում, քանի որ դրանք հարուստ են նատրիումով»,- ասում է Մարինե Հովհաննիսյանը։

Մասնագետ կարծիքով՝ նախ և առաջ պետք է բնակչությանը ներկայացնել, թե ինչի համար է այս ամենն արվում, որպեսզի մարդիկ կարողանան հետ կանգնել չափից ավելի աղ օգտագործելու սովորույթից։

«Իրականում աղի կիրառումը սովորույթ է, իսկ դա փոխելը բավականին դժվար է, իսկ եթե մարդիկ տեղեկացված լինեն, ապա կսկսեն գիտակցել, թե ինչ հետևանքներ կարող է ունենալ չափից շատ աղի օգտագործումը»,- նշում է նա։

Հաջորդը վերաբերում է սննդարդյունաբերական ընկերություններին։ Մարինե Հովհաննիսյանը կարծում է, որ առողջապահության նախարարությունը պետք է համագործակցի այդ ընկերությունների՝ մասնավորապես հաց արտադրողների հետ, որպեսզի հասկանան, թե հացի արտադրության մեջ որքան աղ է օգտագործվում, եթե նորմայից շատ է, արտադրողների հետ համագործակցելով կարողանան որոշակի լուծման գալ՝ աստիճանաբար փորձելով կրճատել հացի մեջ առկա աղի քանակը։

Բացի այդ, ցանկացած սննդամթերքի պիտակի վրա, ըստ նրա, պետք է նշվի նատրիումի պարունակությունը։ 

«Իհարկե դրան պետք է հասնել աստիճանաբար, քանի որ ցանկացած արտադրության համար կա համախատասխան տեխնոլոգիա, միանգամից հնարավոր չէ այն փոխել։ Այսինքն՝ աղը հեռացնելով սեղանից ոչ մի խնդիր չի լուծվելու։ Նախ հանրային սննդի օբյեկտներում բնակչության քիչ տոկոսն է սնվում, Հայաստանում մարդիկ հիմնականում սնունդը պատրաստում են տանը, ուստի այդ որոշումը գլոբալ հարց չի լուծելու։ Բացի այդ, եթե մարդն ունի այդ սովորությունը, ինքը պահանջելու է, որ սեղանին աղ դրվի։ Դրա համար այդ ամենին պետք է հասնել քայլ առ քայլ, տարբեր գործողություններ իրականացնելու միջոցով»,- ընդգծում է Հանրային առողջության ֆակուլտետի դեկանը։

Իրականում, ըստ Մարինե Հովհաննիսյանի, մարդկանց պետք է կրթել դպրոցներից, մանկապարտեզներից, փոքր տարիքից բացատրել, թե ինչն է վտանգավոր, ինչը՝ օգտակար։ Նրա խոսքով՝ եթե դպրոցական տարիքից բացատրեն, որ, օրինակ, աղի հավելյալ քանակը ինչ հետևանքներ կարող է ունենալ, ապա գիտակցված սերունդ կմեծանա։ Մինչդեռ այսօր նույնիսկ բարձր զարկերակային ճնշում ունեցող հիվանդները տեղյակ չեն, որ պետք է սահմանափակել աղի օգտագործումը։ «Խնդիրները գալիս են այստեղից։ Այս հարցերին պետք է ուշադրություն դարձնել»,- նշում է նա։

Հանրային առողջության ֆակուլտետի դեկանը նաև հարց է բարձրացնում, թե  ինչու նման նախագիծ մշակելուց առաջ մասնագիտական քննարկումներ չեն եղել համալսարանում։ Նրա խոսքով՝ որևէ մեկն իրենց նախարարությունից չի դիմել, սակայն ցանկալի է, որ նման նախագծեր մշակելուց առաջ հաշվի առնեին մասնագետների կարծիքը, որպեսզի ավելի ճիշտ կազմակերպվեր հանրային առողջապահական ծրագրերի իրականացումը։

«Այսինքն՝ հստակ վեր հանվեին խնդիրները, այլ ոչ թե մշակվեր նախագիծ, որը հակառակ էֆեկտ ունենա՝  այնպես, ինչպես եղավ տվյալ նախագծի դեպքում։ Ցավոք, այն բնակչության կողմից լուրջ չի ընկալվում, քանի որ մարդիկ չեն հասկանում, թե ինչի համար է դա պետք»,- նշում է Մարինե Հովհաննիսյանը։

Նա նաև նկատում է, որ եվրոպական որոշ երկրների հանրային սննդի կետերում աղաման չի դրվում սեղաններին, իհարկե, դա պարտադիր պահանջ չէ, բայց  այդ երկրներում բնակչության հետ զգալի աշխատանք է տարվել։ Իսկ Արգենտինայում և Ուրուգվայում կա պարտադիր օրենք, որ հանրային սննդի օբյեկտներում աղաման չպետք է դրվի։

Համաձայն միջազգային տվյալների` բնակչության շրջանում տարեկան մեկ շնչի հաշվով օգտագործվում է շուրջ 7 կգ աղ կամ աղային թանձրուկներ, որի արդյունքում օրգանիզմում նատրիումի քանակությունը գերազանցում է սահմանված նորմը: Օրական օգտագործվող աղի չափաբաժնի նվազեցումը 3 գրամով կարող է 13%-ով նվազեցնել սրտամկանի կաթվածների թիվը:

2016-2017 թթ. ԱՀԿ STEP մեթոդաբանությամբ իրականացված հետազոտության (STEPS) տվյալների` չափահաս բնակչության 35%-ը սնվելիս մշտապես կամ հաճախ աղ է ավելացնում կերակրին (տղամարդկանց 40.3% և կանանց 30.1%-ն ուտելուց առաջ կամ ընթացքում մշտապես կամ հաճախակի կերակրին աղ են ավելացնում), իսկ 71%-ը տանը կերակուր պատրաստելիս մշտապես աղ է ավելացնում: Բնակչության 10-ից 3-ն օգտագործում է մեծ քանակությամբ վերամշակված աղի սնունդ: Բնակչության 21.5%-ը նշել է, որ շատ կամ չափից շատ աղ կամ աղային թանձրուկներ է օգտագործում:

2018թ. Հայաստանում միջազգային և տեղային փորձագետների կողմից ՈՎՀ-ից առաջացած տնտեսական բեռի գնահատումը ցույց է տվել աղի վնասակար ազդեցությունը և համապատասխան կանխարգելիչ միջոցառումների իրականացման արդյունավետությունը` բնակչության առողջության պահպանման տեսակետից: Հատկանշական է, որ աղի սպառման քանակի կրճատմանն ուղղված միջոցառումները կնպաստեն 15 տարվա կտրվածքով կանխել ուղեղանոթային հիվանդությունների և սրտի իշեմիկ հիվանդությունների դեպքերի առաջացումը՝ համապատասխանաբար` 12401 և 11112 դեպքերով, իսկ կանխված մահերը` 13690 դեպքով:

Նշենք նաև, որ ՀՀ վիճակագրական կոմիտեի հրապարակած տվյալների համաձայն՝ Հայաստանում 2021 թվականին 2020 թ-ի հունվար-դեկտեմբերի համեմատ 16%-ով ավելացել է աղի արտադրության ծավալը՝ կազմելով 32 հազար 667.4 տոննա:

Համեմատության համար նշենք, որ 2020 թ-ին անրապետությունում արտադրվել է 28 հազար 156.8 տոննա աղ: