«Լույս». Նոր Ճգնաժամի շեմին. 2022թ. Ռուսաստանի նկատմամբ կիրառվող սանկցիաների հնարավոր ազդեցությունը Հայաստանի տնտեսության վրա
«Լույս» հիմնադրամը հրապարակել է հետազոտություն, որի նպատակն է գնահատել ՌԴ տնտեսության նկատմամբ կիրառվող՝ ներկայիս նոր տնտեսական սանկցիաների ազդեցությունը ՀՀ տնտեսության վրա։
Այդ նպատակով աշխատանքում ուսումնասիրվել են 2014 թվականից մեկնարկած սանկցիաների ազդեցությունները ՌԴ տնտեսության վրա և դրանց փոխանցումը ՀՀ տնտեսություն, ինչպես նաև էկոնոմետրիկ գործիքակազմով գնահատվել են դրանց հետևանքով ՌԴ և ՀՀ տնտեսությունների պատմական կորուստները։ Բացահայտվել են նաև 2014-ից հետո ՀՀ տնտեսության «դիմադրողականության» և ՌԴ տնտեսությունից կախվածության փոփոխությունները։
Վերոհիշյալ ուսումնասիրությունների հենքի վրա, կիրառելով էկոնոմետրիկ բազմագործոն գործիքներ (մասնավորապես՝ Structural Vector Autoregression/SVAR/ model) և ընդհանուր հավասարակշռության մոդել (Global Integrated Monetary and Fiscal/GIMF/ DSGE model), մշակվել են 2022թ. փետրվարից մեկնարկած նոր սանկցիաների՝ ՀՀ տնտեսության վրա ազդեցության երեք սցենարներ` «հիմնական» (2022թ.` ՌԴ տնտեսության 11% անկում), «լավատեսական» (2022թ.՝ 7% անկում) և «վատատեսական» (2022թ.՝ 15% անկում)։
Սցենարների արդյունքներով 2022թ. ՀՀ տնտեսական աճը կարող է գտնվել 1.3% աճից 3.0% անկման միջակայքում, իսկ միջնաժամկետում ՌԴ տնտեսության շոկի արդյունքում ՀՀ տնտեսությունը կկորցնի իր տնտեսական ներուժի մի մասը. 2026թ. իրական ՀՆԱ-ի կորուստը մինչշոկային կանխատեսումների նկատմամբ կկազմի 5-12%։ Հաշվի առնելով առկա զարգացումների շուրջ մեծ անորոշությունը, աշխատանքում բացահայտվել են նաև դրական և բացասական հնարավոր ռիսկերը, ինչպես նաև ՀՀ համար բացվող հնարավորությունները։
Ինչպես ներկայացրել է հետազոտական խմբի անդամ, տնտեսագետ, ֆինանսների նախկին նախարար Վարդամ Արամյանը նշում է, որ մանրամասն վերլուծվել է ՌԴ-ՀՀ տնտեսական փոխկապակցվածությունները և ցնցումների փոխանցման ուղիները, էկոնոմետրիկ գործիքակազմով և ընդհանուր հավասարակշռության մոդելով գնահատվել 2022թ-ի ՌԴ նկատմամբ կիրառվող նոր տնտեսական պատժամիջոցների հնարավոր ազդեցությունները մեր տնտեսության նկատմամբ։
Ըստ նրա, ստացված գնահատականները համադրելի են թե ՀՀ ԿԲ, թե ԱՄՀ և թե ՀԲ-ի ստացված գնահատականների հետ (ավելի մոտ գտնվելով ՀՀ ԿԲ գնահատականին՝ ՌԴ տնտեսության -5%-6% անկման դեպքում 1․6% աճ՝ ՀՀ տնտեսության համար)։
Դիտրակվել է ՌԴ տնտեսության 3 սցենարներ՝ լավատեսական -7% անկում, բազիսային՝ -11% և վատատեսական՝ -15% անկումներ, որոնց պարագայում տարբեր գործիքակազմով գնահատականները բացահայտել են ՀՀ տնտեսության 1․3 աճից -3․0% անկամ հավանականություն (դրական գործոնների հավանական ազդեցությունը չի գնահատվել՝ դրանց դյուրացիայի և խորության մասին տվյալների բացակայության պատճառով, այլ նկարագրվել է որպես ռիսկ)։
Հետազատության հեղինակները նշում են, որ ՌԴ շոկի ազդեցությունները ՀՀ տնտեսության վրա կլինեն պերմանենտ՝ հանգեցնելով մինչշոկային կանխատեսումների համեմատ միջնաժամկետում ՀՆԱ-ի մակարդակի, դրա բաղադրիչների (սպառում, ներդրումներ, արտահանում և ներմուծում) նվազման և սոցիալական խնդիրների առաջացման՝ զբաղվածության և իրական աշխատավարձերի նվազման: Սոցիալական խնդիրներն ավելի են սրվում, քանի որ էապես նվազում է բնակչության հատկապես սոցիալապես անապահով խավի սպառումը՝ որպես հիմնականում տրանսֆերտների նվազման և բարձր գնաճի հետևանք։
Դիտարկված երեք սցենարների պայմաններում մակրոտնտեսական ցուցանիշների վատթարացումը հանգեցնում է պետական բյուջեի հարկային եկամուտների զգալի կորստի։ 2022թ. հարկային եկամուտների կորուստը հիմնական սցենարի պարագայում կկազմի շուրջ 93 մլրդ դրամ, լավատեսական սցենարի դեպքում՝ շուրջ 72 մլրդ դրամ, իսկ վատատեսական սցենարի պարագայում՝ շուրջ 127 մլրդ դրամ: Իսկ միջնաժամկետում հարկային եկամուտների կորուստը աստիճանաբար կմեծանա։
Ըստ հետազոտության, երեք սցենարներով արձանագրվում է հարկաբյուջետային իրավիճակի էական վատթարացում՝ ՀՀ կառավարության պարտքի բեռի էական բարձրացում և անկայունության ռիսկերի մեծացում, քանի որ պարտք/ՀՆԱ-ն կարող է երկար ժամանակ բարձր մնալ ՀՀ հարկաբյուջետային կանոններով սահմանված 60% սահմանային շեմից և նույնիսկ գերազանցել պարտքի կայունության վերլուծություններում ընդունված բարձր ռիսկայնության 70% շեմը։ Արդյունքում, ՀՀ կառավարությունը բախվում է «հարկաբյուջետային տարածքի» (fiscal
space) կոշտ սահմանափակման հետ։
Վերոհիշյալ սցենարներում առկա են ինչպես դեպի վերև (ՀՀ համար բացվող հնարավորությունների տեսքով), այնպես էլ դեպի ներքև ռիսկեր։