Ձեր վստահելի աղբյուրը

Քաղաքագետ Ստեփան Դանիելյանը գրում է.

«Մինչև Հայաստանի ներքաղաքական պայքարին անցնելն,  անդրադառնանք Ռուանդային:
1962-ին Ռուանդան Բելգիայից անկախություն է ստանում: 1962-ին Ռուանդայի երկու ազգություններից մեկը, խուտուները, իշխանությունը վերցնում են իրենց ձեռքը, սակայն 1972-ին թութսիների բանակը սպանում է մոտ 15 հազար խուտու, իսկ ըստ խուտուների՝ հարյուր հազար, սակայն 1994-ին խուտուները ռևանշ են վերցնում և սպանում մոտ 800 000 թութսի:

Հիմա անցնենք ամենահետաքրքիր հատվածին: Թութսիներն ու խուտուները խոսում են նույն լեզվով, ունեն նույն մշակույթը, և նրանց բաժանումն ուներ սոցիալական բնույթ: Թութսիները իշխող սոցիալական խավն էր, խուտուները՝ իշխվող: Օրինակ, եթե մեկը ծնվում էր խուտու, աղքատ ընտանիքում, սակայն կարողանում է սոցիալական աստիճանով վեր բարձրանալ, դառնում էր թութսի, և հակառակը: Պատկերավոր օրինակ, եթե մինչև 2018 թվականը Հանրապետականները Հայաստանում թութսի էին, իսկ ՔՊ-ականները՝ խուտու, ապա հիմա տեղերով փոխվել են: Ինչպես տեսնում ենք, սոցիալական ասպեկտը չի դարձել էթնիկ բաժանում: Դեռ:

Ժամանակին բելգիացի գողութարարները, ըստ եվրոպական պատկերացումների,  անձնագրերում սկսում են ֆիքսել ազգությունն ու այդ պահին ով թութսի էր, գրում են թութսի, և հակառակը: Ըստ եվրոպական ավանդույթների խառը ամուսնությունների դեպքերում ազգությունը ֆիքսվում էր ըստ հոր: Այդ ժամանակվանից սկսած թութսին ու խուտուն սոցիալական կարգավիճակից վերածվում է էթնիկ բաժանման ու, ամենակարևորը, թութսիներն ու խուտուները սկսում են դրան լուրջ վերաբերվել: Իշխանության ու սոցիալական վերելքի խնդիրը անհատական մակարդակից վերափոխվում է միջէթնիկ պայքարի ու քաղաքականացվում է։ Ինչի դա հանգեցրեց, արդեն գրել եմ: Դա օրինակ է, թե ինչպես է կարելի «բաժանիր, որ տիրես» սկզբունքը կյանքի կոչել, անգամ երբ դրա համար հիմքեր չկան:

Հիմա տեսնենք, թե ինչպես են Հայաստանը բաժանում հակամարտող ու իրարամերժ հատվածների:
1988-ից սկսած ձևավորվել էր մեկ ազգային օրակարգ. «Ղարաբաղը մերն է»: Բոլորը խոսում էին մեկ լեզվով, ունեին մեկ մշակույթ, միասնական հերոսներ:  1998-ին Հայաստանում իշխանությունը փոխվեց ու հաստատվեց ռազմա-ֆեոդալական համակարգ: Պարտված կողմին, թութսիներից խուտուների վերածված կոլեկտիվ հհշականներին, անհրաժեշտ էր գաղափարախոսություն, որ բաժանումը քաղաքական պայքարից վերածվի խորն անջրպետի, որպեսզի  ռևանշի հող ունենան:

Այդ ժամանակվանից իշխանությունն անվանեցին ղարաբաղցիների կլան, այսինքն սուբէթնիկ երանգ հնարվեց, սոցիալական անարդարությունները (իրոք գոյություն ունեցող 1998-ից առաջ և հետո) դարձրեցին պայքարի գաղափարախոսություն, իսկ ամեն ինչի պատճառը հանրության ուղեղներում մտցրեցին Ղարաբաղի հարցը՝ «Զիջենք Ղարաբաղը, կտիրի խաղաղություն և սոցիալական համերաշխություն«:  Ներքաղաքական պայքարը վերածվեց Ղարաբաղի շուրջ ծավալվող դիսկուրսի:
Այդ գաղափարախոսությունը երկար ժամանակ եփվում էր ու դա հաղթանակ պարգևեց 2018-ին, երբ պատերազմի հերոսները սկսեցին անվանարկվել (կուլմինացիան գեներալ Մանվելի էկզեկուցիան էր), «գեներալները թալանչիներ են« և կոնկրետ «թալանչի« գեներալներին պատժելու փոխարեն սկսեցին հեղինակազրկել բանակը, «հեղափոխությունն ավելի կարևոր էր, քան Ղարաբաղի հաղթանակը»,   հռչակվեց դասակարգային պայքարի թեզը, անցումային արդարադատությունը (ֆիքսենք, որ անցումային արդարադատույունը լայնորեն կիրառվել է հենց Ռուանդայում) և այլն:

Ռուանդայի պատմության պահով հիշենք, որ ամեն ինչ սկսվել էր բելգիացիների քաղաքականության պատճառով, այսինքն, երբ արտաքին ազդեցություն է լինում, ապա սոցիալական բաժանումները միտումնավոր կերպով կարող են վերածվել գաղափարախոսության, հիմնարար բաժանարար գծի ու  դրանով արտաքինց եկող պատվեր իրականացնել:

Հայաստանում մոնոէթնիկ, մոնոարժեքային համակարգ ունեցող երկրում խորքային բաժանում իրականացնելը շատ դժվար էր, սակայն այն իրականություն դարձավ, հատկապես արտաքին պատվիրատուների համար:

Հիմա Հայաստանում 1998-ի իշխանափոխության ռևանշը իրականացվել է (մի փոքրիկ անտեսված խումբը չհաշված), սակայն դրա համար ստեղծված գաղափարախոսությունն, ի դեմս Ղարաբաղից ազատվելը, մնացել է ժառանգություն ու արդեն ինքնուրույն կյանքով է ապրում, որի տակ էլ մնացել են ներկայիս թութսիների վերածված խուտուները: Իշխանության համար հնարված գաղափարը, որը ժամանակին ռևանշի զուտ գործիք էր, հիմա իր սև գործ է անում դրա հեղինակների համար»։