Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հայաստանն ու Սփյուռքը երկար տարիներ Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման ու դատապարտման ուղղությամբ մեծ աշխատանք են տարել, Հայաստանը տարիներ շարունակ հետևողականորեն առաջ է տարել ցեղասպանության կանխարգելման օրակարգը, 2015 թվականին ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեան Հայաստանի նախաձեռնությամբ միաձայն հռչակել է դեկտեմբերի 9-ը՝ որպես «Ցեղասպանության հանցագործության զոհերի հիշատակի և արժանապատվության և այդ հանցագործության կանխարգելման միջազգային օր»: Սակայն 2018 թվականից, ըստ պատմական գիտությունների թեկնածու, թյուրքագետ Վարուժան Գեղամյանի, հայկական պետությունն ընդհանրապես չի զբաղվում Հայոց ցեղասպանության հարցով։

Panorama.am-ը զրուցել է պ.գ.թ թյուրքագետ Վարուժան Գեղամյանի հետ Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման ուղղությամբ վերջին մեկ տարվա ընթացքում Հայաստանի իշխանությունների կողմից իրականացվող քայլերի, այս տարվա ապրիլի 24-ի հիմնական ուղերձի, Հայաստանի շահերը հաշվի առնող իշխանություններ ունենալու դեպքում կատարվելիք հիմնական քայլերի մասին։

Panorama.am - 2021 թվականի ապրիլի 24-ից մինչ օրս, այսինքն այս մեկ տարվա ընթացքում Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման, դատապարտման ուղղությամբ հայաստանյան իշխանությունների քայլերն ինչպե՞ս կգնահատեք։

Վարուժան Գեղամյան - Ցավոք, հնարավոր չէ դրական գնահատական տալ Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման հարցում հայկական կողմի և միջազգային հանրության  ջանքերին, որը պայմանավորված է միայն մեկ հանգամանքով, որ Հայաստան պետությունը, որը մշտապես այդ պայքարի առաջամարտիկը, համակարգողն ու կազմակերպիչն է եղել, ըստ էության, հրաժարվել է այդ պայքարից՝ համարելով դա ոչ միայն անարդյունավետ, այլ նաև հայության շահերին չհամապատասխանող, ըստ իրենց մեկնաբանության։

Ավելին՝ այժմ փորձեր կան Հայաստանի դե ֆակտո բարձրագույն ղեկավարության կողմից խմբագրել պատմական իրողությունը՝ ասելով, որ երբևէ Հայաստանը չի եղել այս հարցում որպես պետական ինստիտուտ հանդես եկող մարմին, այլ Հայ դատով զբաղվել է բացառապես հայկական սփյուռքը, մասնավորապես սփյուռքյան որոշ կազմակերպություններ։ Սա և պատմական իրողության խեղաթյուրում է Հայաստանի դե ֆակտո իշխանության կողմից, խոշոր հաշվով հակահայկական պնդում է, որովհետև այն, ըստ էության, կրկնում է թուրքական քարոզչական պնդումները, որոնք եղել են 1960-ական թվականներից մինչև մեր օրերն առ այն, որ եթե չլիներ սփյուռքը, Հայաստանն ու Թուրքիան իրար հետ հանգիստ կապրեին, սփյուռքի  որոշ ազգայնականներ են խաթարում Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունները՝ մտցնելով արհեստական, այսպես կոչված, ցեղասպանության հարց և այլն։ Սա անուղղակի կրկնում է այս քարոզչական թեզը։  Ավելին՝ հակասում է Հայաստանի մայր օրենքին, քանի որ Հայաստանի մայր օրենքը՝ Սահմանադրությունը, հիմնվում է  Անկախության հռչակագրի վրա, որի կարևորագույն դրվագներից մեկը հենց Արևմտյան Հայաստանում և Օսմանյան Թուրքիայում հայության դեմ իրականացված ցեղասպանության ճանաչմանը ու դատապատմանը հետամուտ լինելու հանձնառություն է, որը հիմք է հանդիսացել հայկական պետականության վերստեղծմանը։

Ուրեմն, սա բոլոր առումներով հակասում է հայկական շահերին, բնականաբար, այդպիսի քաղաքականության արդյունքում մենք չենք կարող գրանցել հաջողություն ոչ մի ասպարեզում Հայոց ցեղասպանության ճանաչման առումով։

Անցյալ տարի միակ հիշատակության արժանի դրվագն ԱՄՆ նախագահի կողմից չարչկված «ցեղասպանություն» բառի հիշատակում է, որը որևէ իրավական հետք չունեցավ, որովհետև եթե հայկական պետությունն ընդհանրապես չի զբաղվում Հայոց ցեղասպանության հարցով, ապա այդ ճանաչման աժեքը, ըստ էության, զրոյական է, մինչդեռ դա կարելի էր օգտագործել Թուրքիայի վրա ճնշումը մեծացնելու և մեր արտաքին քաղաքականության հայեցակարգում որպես կարևոր գործիք օգտագործելու համար։

Panorama.am - Ինչո՞վ է առանձնանալու այս ապրիլի 24-ը և ուղերձը ո՞րն է լինելու։

Վարուժան Գեղամյան - Այս տարվա հիշատակի միջոցառումները, դրան նախորդող, հաջորդող իրադարձությունները, ամենայն հավանականությամբ, ունենալու են մեկ հստակ ուղերձ. մենք այս պահին կանգնած ենք ցեղասպանության սպառնալիքների դարաշրջանի բացման շեմին, որպեսզի թույլ չտանք նման իրադարձությունների զարգացում, պետք է հիշել՝  ինչպես և ինչու տեղի ունեցավ Հայոց ցեղասպանությունը, դրան հաջորդած բազմաթիվ կոտորածներ, ջարդեր և հայության հանդեպ գործած այլ հանցագորություններ, ընդհուպ  մինչև վերջին տարիները, ամիսներն Արցախում, Սյունիքում։ Դրա վերհանումը, կարևորությունը որպես ցեղասպանական ծրագրի մի մաս, հնավորություն կտա հայ հասարակությանը, հայկական տարաբնույթ խմբերին նորից վերաիմաստավորելու տեղի ունեցող գործընթացները և դուրս գալով թմբիրից ու մանիպուլյացիայի տակից, որոնք տարածում է ներկայիս դե ֆակտո իշխանությունը, կարողանալ հավուր պատշաճի արձագանքել այս պահին առկա սպառնալիքներին։ Սա է ուղերձը լինելու։

Ցավոք սրտի, պետության կապիտուլյացիոն դե ֆակտո իշխանությունները որևէ բանով չեն զբաղվելու, իրենց համար Հայոց ցեղասպանության հարցը վաղուց փակված է և միայն տեսնելու ենք, լավագույն դեպքում, որոշ հերթապահ հայտարարություններ ընդ որում առանց քաղաքական որևէ բովանդակության, միայն պաթետիկ խոսքեր և ոչ մի հետևողական քաղաքականություն պետական առումով այս և նմանատիպ սուր հարցերի արձագանքման տեսանկյունից։

Չեմ կարծում, որ որևէ պետական մարմնից պետք է ակնկալել որևէ գործողություն, իսկ հայության բոլոր այն խմբերը, կազմակերպությունները, որոնք սպասարկում են հայության և Հայաստանի շահերը, պարտավոր են այս տարվա ապրիլ 24-ը դարձնել այն ամենակարևոր խորհրդանշական օրերից մեկը, որի ընթացքում հնարավորինս լայն լսարանի պետք է տեղ հասցնել այն ուղերձները, որոնք հնարավորություն կտան հասարակությանը դուրս գալ կապիտուլյացիոն իշխանության տարածող մանիպուլացիայի տակից։

Panorama.am - Թուրքիայի կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանչումը ի՞նչ կտա մեզ, արդյո՞ք դա է մեր վերջնանպատակը։ 

Վարուժան Գեղամյան - Կարծում եմ՝ վերջնանպատակը Թուրքիայի կողմից ճանաչումը չէ։ Վերջնանպատակը մշտապես եղել և շարունակում է մնալ մեր հանդեպ ցեղասպանական հանցանքների կանխումը, կանխարգելումը և դրան հասնելու լավագույն միջոցներից մեկը Թուրքիայի կողմից  դրա ճանաչումն ու համապատասխան փոխհատուցումների և քայլերի իրականացումն է։ Թուրքիայի կողմից ճանաչումն ընդամենը միջոց է հասնելու հիմնական նպատակին, հետևաբար, կարծում եմ, այն, ինչ մեզ տալու է, լրացուցիչ մեկ մեխանիզմ ստեղծել նման իրադարձությունը կանխարգելելու համար։ Քանի որ դա չկա, տեսնում ենք ցեղասպանական ակցիաների, գործողությունների շարունակում  խաղաղասիրական լոզունգների ներքո՝ սկսած Արցախում մարդկանց գլխատումներից ավարտած մեր հայ ռազմագերիների խոշտանգումներով, որոնք տեղի են ունենում ոչ թե 100 տարի առաջ, ինչպես Հայոց ցեղասպանությունը, այլ մեր օրերում մեր աչքի առաջ։

Panorama.am - Հայաստանի շահերը հաշվի առնող իշխանություններ ունենալու դեպքում՝ նրանց առաջին քայլերը որո՞նք պետք է լինեն Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման ուղղությամբ։

Վարուժան Գեղամյան - Առաջնայինը՝ որպես պետական քաղաքականություն ամրագրվի Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման, ցեղասպանությունների կանխարգելման առաջամարտիկի մեր դերը մեր արտաքին քաղաքականության մեջ։ Մենք ունեցել ենք այդ դերը, սակայն 2018 թվականից այն փաստացի գոյություն չունի, հիմա արդեն նաև դե յուրե գոյություն չունի։ Այդ քայլից հետո անհրաժեշտ է վերաիմաստավորել պայքարի նախորդ փորձը, այսինքն  արձանագրել դրական կողմերը, անհաջողությունները, ըստ այդմ կառուցել բոլորովին նոր, հստակ մշակված քաղաքականություն, որը պետք է լինի բազմակողմանի, որովհետև այս դեպքում Հայոց ցեղասպանության հարցն իսկապես համազգային նշանակության խնդիր է, ուղղակիորեն առնչվում է  սփյուռքի ինքնության, ինքնության պահպանման հիմնախնդիրների հետ, ուստի այն պետք է իսկապես լինի պետության հոգածության ներքո, քանի որ Հայաստանը նաև իր վրա կրում է պատասխանավություն սփյուռքի համար։ Այս առումով ևս մեկ անգամ կարևորվում է  այս հարցի հանդեպ քաղաքականության պետական մոտեցման անհրաժեշտությունը։

Անշուշտ, այս երեք քայլերը պետք է համադրվեն ավելի մեծ քաղաքական ծրագրի, հայեցակարգի հետ, որը պետք է որդեգրի Հայաստանի ազգային իշխանությունը հայկական պետականությունների՝ Արցախում և Հայաստանում վտանգների առաջն առնելու և նոր համազգային խնդիրներ սահմանելու, դրանց հասնելու տեսանկյունից։ Այսինքն, պետք է լինի մեծ պատկերը, թե ինչ ենք անելու վերականգնելու անվտանգային համակարգը, Արցախի ու Հայաստանի տարածքային ամբողջականությունը, և դրա ծիրում ինչպես օգտագործել Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչումը։ Միայն այս մոտեցման պարագայում մենք կունենանք հաջողություն։

Panorama.am - Շնորհակալություն հարցերին պատասխանելու համար։