Ձեր վստահելի աղբյուրը

Երեխաների հետ կապված անհարմար հարցերը հիմնականում բարձրաձայն  չեն հնչեցվում, որովհետև շատ ծնողներ խուսափում են ընդունել, որ իրենց երեխաները սովորական մարդիկ են և ունեն խնդիրներ։ Այդ հարցերը հիմնականում  հնչեցվում են անանուն և ստանում են այնքան աբսուրդ պատասխաններ, որ օգնելու փոխարեն ավելի շուտ հակված են վնասելու։ Մենք հավաքել ենք խմբերում հնչեցված անհարմար հարցերն ու ուղղել մանկական հոգեբան Վարսի Սենեքերիմյանին։

-Ինչպե՞ս համոզել երեխային, բացատրել, որ հարկավոր է  այցելել հոգեբանի։
-Հոգեբանին դիմել ծնողի որոշում է, եթե չի ուղեկցվում իրավական կամ սոցիալական պահանջով։ Նախադպրոցական տարիքի երեխաների դեպքում «համոզել» բավականին արագ է ստացվում, քանի որ հաճախ ծնողները ներկայացնում են, որ գնում ենք խաղալու, նկարելու և նման գործոնները երեխաների համար գրավիչ են լինում։ Այլ տարիքային փուլերում հոգեբանին այցելելը լինում է տարբեր ուղղորդումներով կրկին ծնողի ցանկությամբ, հաճախ երեխան  ինքն է բաձրաձայնում իր խնդերի մասին կամ տեղի է ունենում առաջին հանդիպում, որից հետո երեխան և մասնագետը միասին քննարկում են այցելության կարևորությունը։

-Ինչո՞ւ է անհրաժեշտ նաև ծնողից առանձին խոսել երեխայի հետ, արդյոք, հետո նրա ասածները պատմում եք ծնողներին, չե՞ք վախենում կորցնել վստահությունն երեխայի։
-Առաջնային խորհրդատվությունը հիմնականում կատարվում է ծնողների հետ, քանի որ կարիք է լինում հավաքագրել իրավիճակի ամբողջական պատկերը։ Երեխա-ծնող մասնագետ հանդիպման ժամանակ նշվում է գաղտնիության գործոնը՝  հատկապես երեխայի համար շատ կարևոր է մասնագետին վստահելը։ Ծնողին բառացի չի ներկայացվում երեխայի ասված  կամ խաղարկվածը այլ մասնագիտական վերլուծությունը և անհրաժեշտ միջամտությունները, որոնք ծնողը պետք է կիրառի։

-Ի՞նչպես է աշխատում մանկական հոգեբանը, կա՞ ընդհանուր ռազմավարություն։
-Ռազմավարությունը մշակվում է ըստ իրավիճակի և ներկայացվող հայցի։ Եռակողմ ձևավաչաը բավականին արդյունավետ է լինում։ Կան իրավիճակներ, երբ աշխատանքը սկսվում է միայն ծնողների հետ, կարիք է լինում վերանայել ծնողավարության մոտեցումները, ծնող֊երեխա փոխհարաբերությունները ապա երեխայի հետ։

-Իրական կյանքում շատ հաճախ երեխաների հետ կապված խորհուրդ տվողներին ասում են՝ երեխա ունեցիր, նոր խոսիր, որպես մասնագետ երբևէ Ձեր առջև նման հարց դրվե՞լ է։ Ինչպե՞ս ընտրել մանկական հոգեբանի։
-Նմանատիպ ուղղակի և անուղղակի հարցադրումներ լինում են։ Հասկանալի է, որ հասարակությունը ցանակնում է տեսնել մասնագետի ով իր սեփական մաշկի վրա զգացել է ծնող լինելու պատասխանատվությունը։ Հաղթահարել է մի շարք դժվարություններ։ Սակայն մասնագետի գիտելիքները, հմտությունները և օբյեկտիվությունը կայանում է նրանում, որ փորձում է իրավիճակը վերլուծել ռացիոնալ առանց հույզերի և հասկանալ որտեղ է թաքնված ծնողի առողջ ռեսուրսները, որոնք հաճախ կորցնում են իրենց ուժը առօրյա դժվարություններում։ Մասնագետի ընտրության հարցում կարելի է ուշադրություն հատկացնել այն հաղթահարված դեպքերին և փորձառությամբ, որը կուտակվել է ժամանակի ընթացքում։ Կարևոր է նաև մեկ անգամ այցելել շփվել և տեսնել մասնագետի մոտեցումները քանի որ հաճախ ծնողը և մասնագետը տարբեր աշխարհայցքների տեր մարդիկ են լինում։

-Վաղ տարիքում երեխայի բազմակողմանի զարգացման վրա շատ ֆիքսվելը, նրան տարբեր խմբակների տանելը, մշտապես զբաղված պահելը, հոգեբանական առումով ինչ հետևանքներ կունենա՞։ Ինչի կբերի դա։ Որն է նորմայի մեջ զբաղվածության ապահովման չափը։
-Ցանկացած երևույթի չարաշահումը ունենում է որոշակի բացասկաման ազդեցություն։ Նախադպրոցական և դպրոցական տարիքում ցանկալի է, որ լինի բալանասվարված ֆիզիկական ակտիվության և մտավորի միջև։ Ծնողները երբեմն ընտրում են միայն մի կողմը, որը կարող է հանգեցնել դժվարությունների կամ հետաքրքրությունների նվազեցման։ Կարևոր է նաև երեխայի հետ միասին քննարկել խմբակների տեսակները ունենալ փորձնական  այցելություններ կամ հստակ ժամանակ, որից հետո միասին կորոշեք շարունակել թե ոչ։

-Կա՞ն ծնողավարական հոգեբանակն կուրսեր։
-Վերջին տարիներին մեր երկրում բավականին փոփոխություններ են նկատվում այդ առումով։ Հաճախ դա կատարվում է միջազգային կազմակերպությունների ուսումնասիրությունների արդյունքում  կամ հասարակական կազմակերպությունների կողմից։ Կան նաև հոգեբանական կենտրոններ կամ անհատ մասնագետներ որոնք կազմակերպում են նման դասընթացներ։

-Ինչպե՞ս սովորել, այսպես ասած չստացված օրվա կամ կյանքի «մուռը» չհանել երեխաներից, չպայթել նրանց վրա։
-Ունենալ ինքնավերլուծության և բացասական հույզերի հետ վարվելու տարբերակներ։ Ծնողներին, երբ ներկայացնում եմ քայլելու, մաքուր օդ շնչելու, ջուր խմելու, մտքերը գրի առնելու, մեդիտացիայով զբաղվելու տարբերակները, նշում են, որ անհնար է, որ ժամանակ չունեն։ Սակայն մեր ուղեղը վատ սովորություններից կարելի է ազատել մի քանի անգամ համակարգված գործողություններ կատարելով։ Երեխաների համար իսկապես բարդ է հասկանալ ձեր տրամադրության  փոփոխությունները։ Փորձել լինել համբերատար, բարդ իրավիճակներում կիրառել նշված տարբերակները, հասկանալ երեխայի ակնկալիքները, կարդալ և լսել մասնագետներին։ Եթե զգում եք, որ կիրառվող  միջոցները արդյունավետ չեն կամ խճճվել եք, ապա դիմեք մասնագետների։

-Ծնողները իրենց քնքուշ զգացմունքերը կարո՞ղ են ցուցադրել երեխաների մոտ, միմյանց նկատմամբ սերը, հոգատարությունը, ջերմությունը, թեթև համբույրները։ Կա՞ ինչ-որ սահման, որ կարող է վնասել երեխային, եթե անցնեն։Իսկ դրա հակառակը՝ միմյանց հետ լեզու չգտնող ծնողները ինչ խնդիրների պատճառ կարող են դառնալ։
-Սերը, ջերմությունը, հոգատարությունը երեխայի լավագույն օրինակը կարող են լինել աշխարհընկալման համար նաև որոշակի մոդել հետագա իր հարաբերությունները կառուցելու հարցում։ Հակառակ պատկերի դեպքում հետևանքները տարբեր են հատկապես հասուն կյանքում կամ մենք ձգտում ենք կոմպեսացնել չստացված հույզերը և ջերմությունը կամ համարում, որ այլոց հետ փոխհարաբերությունները կացվում են բռնության հիման վար։

-Ինչպե՞ս հաղթահարել մեղքի զգացումը, որ քիչ ժամանակ եք անցկացնում երեխայի հետ։
-Փորձել չկենտրոնանալ մեղքի զգացողության վրա քանի, որ այն էներգատար  և կառուցողական չէ։ Կենտրոնանալ քիչ բայց որակյալ ժամանակի վրա, որ պատրաստվում եք անցկացնել երեխայի հետ առանց կենցաղի, աշխատանքային խնդիրների կամ հեռախոսային խոսակացությունների։ Կարող եք անցկացնել օրվա ընթացքում կես ժամ բայց ամբողջությույամբ ներգրավված լինել երեխային հույզեր և նոր տպավորություններ փոխանցելու վար։

-Պե՞տք է երեխայի հետ անել դասեր։
-Տարրական դպրոցում այո, քանի որ երեխաներին երբեմն դժվար է հասկանալ առաջադրանքները կամ կառավարել ժամանակը։ Նմանատիպ հմտությունները կարիք ունեն զարգացման։ Հաճախ ծնողները դիմում են այլ մարդկանց օգնությանը. օրինակ՝ դասպատրաստման, քանի որ կարծում են, որ այդպես ավելի արդյունավետ կլինի երեխայի համար և «չեն փչանա» ծնող-երեխա փոխհարաբերությունները։

-Ի՞նչ անել, որ երեխան լինի ինքնուրույն։
-Խրախուսել, երբ վախ հասկանում ցուցաբերում է  ինքնուրույնություն։ Խրախուսել նախաձեռնողականությունը։ Խուսափել գերխնամքից և երեխայիբփոխարեն ամեն բան անելու ցանկությունից։

-Ինչպե՞ս մեծացնել ոչ էգոիստ, բայց լավ ինքնագնահատականով երեխա։
Օգնել երեխային ճանաչել և հասկանալ իր անձնային առանձնահատկությունները։ Գովաբանել այդ առանձնահատկությունները։ Ընկերակցության և մարդկանց հետ հարաբերությունների կառուցման օրինակ լինել երեխայի համար։

-Ինչպե՞ս արձագանքել երեխայի անառիթ, անհեթեթ  լացին։
-Հասկանալ տարիքային ինչպիսի առանձնահատկություններով է պայմանավորված. օրինակ՝ կամակորությամբ։ Հասկանալ լացը որպես մանիպուլացիոն գործիք ինչո՞ւ է երեխան կիրառում։ Հնարավոր է  ցանկանում է գրավել ձեր ուշադրությունը կամ գիտի, եթե լացի համապատասխան տոնայնությամբ բոլոր իր ցանկությունները կկատարվեն։ Ունենալ արձագանքման հստակ տարբերակներ, երեխային փոխանցելով, որ այդ տեսակ խոսքը կամ շփումը դուք չեք հասկանում, երբ առանց լացի լինի պատրաստ եք լսելու և հասկանալու ինչպես օգնել։

-Ինչպե՞ս մերժել երեխային։Երեխային ՈՉ ասելու նուրբ արվեստը։
-Ժամանակակից աշխարհում ոչ ասել կարողանալը համարվում է անձնային զարգացած հմտություն, որը կարելի է կիրառել ոչ միայն ծնող-երեխա փոխհարաբերություններում, այլ նաև տարատեսակ իրավիճակներում։ Ծնողների պարագայում երեխաներին որևէ բան մերժելը ամենահաճախ հանդիպող իրավիճակն է, սակայն եթե չափահասների հետ հնարավոր է համաձայնության եզրեր գտնել, ապա երեխաների դեպքում հանդիպում ենք դժվարությունների։ 
Դիտարկենք մի քանի  այլընտրանքային տարբերակներ «ՈՉ»-ը կիրառելու համար։  Առաջարկվող տարբերակները երեխայի հետ կիրառելի են՝ սկսած 3 տարեկանից։ Սակայն դուք կարող եք այս մոտեցումները ներդնել երեխայի կյանքում այն նպատակով, որ երբ սկսվի երկխոսությունը, երեխայի համար հասկանալի լինի մոտեցման ձևաչափը։
1․Ոչ-ի հոմանիշները.
Հաճախ մեկ օրվա ընթացքում երեխան այնքան ոչ-եր է  լսում, որ երբեմն հնարավոր է շփոթել՝ երբ և ինչ էր կարելի կամ անկարելի։ Այս պարագայում կարևոր է ունենալ հոմանիշ բառեր և ձևակերպումներ, օրինակ՝ հիմա չեմ կարող, արի փորձենք մի քիչ հետո, գիտե՞ս կա այլ տարբերակ՝ օգնելով երեխային նաև հասկանալ, տարբերակել երևույթների առաջնայնությունը և կարևորությունները։
2․ Առաջարկել այլընտրանքներ.
Երեխաները ցանկանում են այն, ինչ այդ պահին ոչ տեղին և անառողջ է։ Մեր խնդիրբ է առանց իրավիճակը բարդացնելու առաջարկել երեխային այլընտրանքներ։ Նախապես կամ տեղում մտածել տարբերակ, որը կարող է փոխարինել և հաղթահարել իրավիճակը։ 
3․ Համաձայնել, բայց ոչինչ չանել.
Երեխաները իրենց պահանջներում հստակ են՝ երբեմն նաև անցնելով մանիպուլիացիայի կամ սպառնալիքների դաշտ։ Նմանատիպ իրավիճակներում երեխաները, կարելի է ասել, բարձրաձայնում են իրենց ցանկությունների մասին կամ պարզապես երևակայության միջոցով ներկայացնում ցանկալին։ Մենք կարող ենք պարզապես համաձայնվել՝ տալով հարցեր, չանտեսել երեխայի մտքերը, բայց ակնհայտ գործողությունների չդիմել։
4․ Դիմել խաղի կամ հերոսների օգնությանը։
Տարատեսակ իրավիճակներում երեխայի ուշադրությունը կարող ենք տեղափոխել մեկ այլ գրավիչ իրավիճակի՝ խաղարկելով կամ ներկայացնելով իր սիրելի հերոսին, օրինակ՝ արջուկի միջոցով փորձել ստանալ ցանկալի սահմանափակումը։
Դե ինչ, կարծում եմ այս տարբերակները կիրառելի կարող են լինել։ Մեկնաբանություններում կարող եք նշել ձեր այլընտրանքային տարբերակները՝ նախատեսված ՈՉ-ի համար։

-Եթե երեխան չի ուզում գնալ մանկապարտեզ, դպրոց, բայց պետք է, ինչ անել։
-Սոցիալական ցանկացած նոր միջավայր սթրեսային է երեխայի համար քանի որ ունի մտավախություններ, անհանգստություններ։ Մանկապարտեզի դեպքում հարմարվելը հարկավոր է կատարել աստիճանաբար, իսկ դպրոցի դեպքում պատկերը այլ է։ Կարևոր է հասկանալ երեխայի վարքի պատճառները ինչպիսի գործոններ  են նպաստել։ Հաճախ երեխաները դժվարանում են ուսուցիչների կամ դասընթացների հետ հարաբերություններում կամ ծնողների սպասելիքները բավականին շատ են, որ պետք է լավ սովորել և բարձր գնահատակներ ստանալ։

-Ինպե՞ս վարվել մանկական խանդի ժամանակ, ինչպե՞ս մեծացնել իրար սիրող քույր եղբայրներ։
-Ավագ երեխաները ոչ թե խանդում են կրտսերներին այլ արտահայտում են իրենց հույզերը նոր ձևավորված փոխհարաբերությունների իր և ծնողների միջև։ Փորձել ավագ երեխայի  չասել, դու արդեն մեծ ես դու պետք է խալղաիքներդ կիսես փոքրի հետ։ Ունենալ առանձնացված ժամանակ յուրաքանչյուր երեխայի համար կամ ռիտուալներ, ծեսեր առանձնացնել, որոնք բնութագրում են երեխաների առանձնահատկությունները։