Ձեր վստահելի աղբյուրը

Շատ հաճախ ակնհայտ թվացող բաները համառորեն չնկատելու ենք տալիս. օրինակ՝ հենց չտեսնելը։ Որպես կանոն մարդիկ ուշ են հասկանում, որ ունեն տեսողության խնդիր ու այն խորանում է բավականին, նոր են դիմում բժշկի։ Ինչո՞ւ է այսպես, թերևս մի քիչ անհարմար հարց է, բայց մենք անհարմար հարցերը մասնագետներին ուղղելու հարցում արդեն վարպետացել ենք։ Հեռատեսները ունե՞ն այնքան  լավ տեսողություն, որ հեռուն լա՞վ են տեսնում, ճի՞շտ է, որ ծննդաբերության  ժամանակ այդ վիրահատության արդյունքը կորելու է, դրա համար կա տարածված կարծիք՝ ծննդաբերությունից հետո անել այդ վիրահատությունը։ Ճի՞շտ է, որ քնելուց առաջ մութ սենյակում չի կարելի նայել էկրանններին. այս և այլ հարցեր ուղղել ենք ակնաբույժ Սյուզաննա Ղազարյանին։

-Որպես կանոն մարդիկ ուշ են հասկանում, որ ունեն տեսողության խնդիր ու այն խորանում է բավականին, նոր են դիմում բժշկի. ինչպե՞ս հասկանալ, որ ունես տեսողության խնդիր, ինչո՞ւ են ուշ նկատում բառի բուն իմաստով ակնհայտը։
-Ցանկալի է ակնաբույժի դիմել  տարին մեկ անգամ՝ պրոֆիլակտիկ ստուգվելու նպատակով՝ նույնիսկ գանգատներ չունենալու պարագայում, որովհետև կան հիվանդություներ, օրինակ՝ գլաուկոման, որ նույնիսկ երկրորդ, երրորդ փուլում  չունենալով ազդակներ՝  կարող է հանգեցնել  փոփոխությունների՝ ընդհուպ կուրության։ Համացանցում կան բազմաթիվ մեթոդներ, որոնց միջոցով կարելի է տանը ստուգել սեփական տեսողությունը։ Հաճախ ուշ են նկատում նաև, որովհետև մի աչքն է սկսկում վատ տեսնել, մյուսը՝ լավ, այդպիսով իր վրա վերցնելով բեռը՝ բալանսի մեջ պահելով, կամ որովհետև տեսողության վատացումը լինում է աստիճանաբար։

-Կարճատեսություն, հեռատեսություն, ի՞նչ են սրանք, ինչո՞վ են տարբեր, համարվո՞ւմ են հիվանդություն, կարո՞ղ են բերել կուրության։
-Կարճատեսության դեպքում զուգահեռ ճառագայթները բեկվում են ոչ թե ցանցենու վրա, այլ ցանցենուց առաջ, իսկ հեռատեսության դեպքում բեկվում են ցանցենուց հետ։Կարճատեսությունն ու հեռատեսությունը համարվում են աչքի դիֆրակցիայի թերություն, որպես այդպիսին չեն համարվում հիվանդություն, բայց կարող են հանգեցնել ծանր հետևանքների։ Օրինակ՝ բարձր կարճատեսության դեպքում կարող են զարգանալ ցանցաթաղանթի որոշակի խնդիրներ՝ մինչև ցանցաթաղանթի  շերտազատում, որը կարող է բերել ընդհուպ կուրության։ Իսկ հեռատեսությունը չկարգավորելու դեպքում կարող է հանգեցնել շլության կամ ծույլ աչքի սինդրոմի։ Կարճատեսություն ունեցողները վատ են տեսնում հեռվում գտնվող առարկաները, հեռատեսություն ունեցողները վատ են տեսնում թե հեռուն, թե մոտիկը։

-Եթե տարիքի հետ բոլորի մոտ զարգանում է հեռատեսություն, հնարավո՞ր է կարճատեսները դառնան կատարյալ տեսնողներ տարիքի հետ։
-Հեռատեսության ցածր աստիճանի դեպքերում՝ երիտասարդները լարելով թարթչային մկանները մեծացնում են ոսպնյակի կորությունը, որի շնորհիվ էլ մեծանում է նրա բեկող հատկությունը և նպաստում է լավ տեսողությանը։ 40 տարեկանից հետո այդ հատկությունը թուլանում է, զարգանում է տարիքային հեռատեսություն՝ ռեսբիոպիա։ Կախված կարճատեսության աստիճանից որոշակի տարիքում կարիք չի լինում մոտ հեռավորության համար ակնոց կրել։ Սակայն այդ տեսողությունն արդեն կատարյալ համարել չենք կարող, քանի որ ոսպնյակում առաջանում են արդեն տարիքային փոփոխություններ։

-Կարո՞ղ է շատ գիրք կարդալը, հեռուստացույց դիտելը բերել օպտիկական անոմալիայի։
-Շատ գիրք կարդալը, հեռուստացույց դիտելը, պլանշետներով, սմարթֆոններով զբաղվելը կարող  են հանգեցնել տեսողության որոշակի խնդիրների, որոնք հիմնակնում կապված են թարթչային մկանների գերլարվածության հետ, որի պատճառով էլ կարող են առաջանալ գլխացավեր  ու տեսողության վատացում։ Երկարատև ցանկացած տեսողական աշխատանք կատարելիս հնարավոր է առաջանա նաև չոր աչքի համախտանիշ, քանի որ երկարատև աշխատանքի ժամանակ մենք երկուսից երեք անգամ քիչ ենք թարթում աչքերը։ Չոր աչքի համախտանիշի ժամանակ հնարավոր է աչքում բազամաթիվ խնդիրների առաջացում՝ բորբոքային հիվանդություններից ընդհուպ մինչև խոց, որը կարող է բերել անդառնալի հետևանքների։

-Բջջային հեռախոսների ազդեցությունը տեսողության վրա։ Ճի՞շտ է, որ քնելուց առաջ մութ սենյակում չի կարելի նայել էկրանններին պլանշետների։
-Իրականում ժամանակակից գաջեթներում ճառագայթման չափը նորմայի սահմաններում է համարվում, ընդունված է կարծել, որայն  չի կարող վնասել տեսողությանը, եթե պահվում են օգտագործման կանոնները։ Նշեմ դրանցից մի քանիսը՝ ցանկալի է օգտվել հնարավորինս մեծ էկրանով գաջեթներից, քանի որ ինչքան փոքր է էկրանը, այնքան շատ է պետք լարել աչքերը։ Եթե դրսի լուսավորվածության պայմաններում էկրանի լուսավորությունը պիտի լինի լրիվ, սենյակային լույսի տակ պիտի կրճատել 2/3-րդ-ով։ Պետք է էկրանը  պահել աչքերից մոտ 33 սմ հեռավորության վրա։ Անհրաժեշտ է հանգստանալ յուրաքնաչյուր 30 րոպեն մեկ։ Կա կարծիք, որ էկրանների կապույտ լույսը, որն ավելի ինտենսիվ է դառնում մութ պայմաններում, կարող է առաջացնել մի շարք խնդիրների՝ օրինակ ցանցենու դեղին բծի վնասման։ Կա կարծիք, որ կարող է զարգացնել նաև կատարակտա։

-Ճի՞շտ է, որ աչքի խնդիրը կարող է գլխացավերի պատճառ լինել։
-Գլխացավերով կարող են ուղեկցվել մի շարք ակնաբանական խնդիրներ, մասնավորապես չկորեկցված կարճատեսությունն ու հեռատեսությունը, որի պատճառով առաջանում է տեսողական լարվածություն։ Բորբոքային խնդիրները կարող են բերել գլխացավերի, ինչպես  նաև  գլաուկոմայի սուր նոպան և այլն։

-Շլությունն ուղղե՞լի է։
-Շլությունն ուղղելի է՝ կախված առաջացման պատճառից։ Ուղղման մի քանի միջոցներ կան՝ օպտիկական կորեկցիան,ապարատային բուժումը, վիրահատական բուժումը և համեմատաբար նոր՝ բոտեքս բուժումը։

-Ի՞նչ կլինի, եթե երկար ժամանակ չգնաս ստուգման, բայց ունենաս կարճատեսություն կամ հեռատեսություն  ու չկրես ակնոց։
-Սա կարող է առաջ բերել տեսողական համակարգի սխալ ձևավորվում, որի պատճառով կարող է զարգանալ  շլություն և ծույլ աչքի սինդրոմ։ Դպրոցական տարիքում, քանի-որ կա տեսողական ծանրաբեռնվածություն, չշտկելու պարագայում կունենանք լարվածության գլխացավեր, տեսողության վատացում։ Չնայած 21 տարեկանում աչքի ձևավորումն արդեն ավարտված է, բայց ակնոց չկրելը կարող է բերել լարվածության, գլխացավերի, ինչպես նաև ընկնում է կյանքի որակը։

-Աչքի վիրահատությունը՝ կարճատեսության, հեռատեսության ուղղման, վախենալո՞ւ է։
-Ժամանակակից լազերային տեխնոլոգիաների ներդրման շնորհիվ այսօր հնարավոր է անցավ, կարճատև միջամտության արդյունքում ազատվել կարճատեությունից  և հեռատեսությունից։ Իհարկե, ինչպես ցանկացած միջամտություն, լազերային կորեկցիան նույնպես ունի ցուցումներ և հակացուցումներ։ Վիրահատությունն անցավ է, տևում է մի քանի րոպե և պացիենտը տուն  գնում արդեն իսկ լավ տեսողությամբ։

-Հղիությունն ազդո՞ւմ է տեսողության վրա։
-Հղիության ընթացքում օրգանիզմում տեղի  են ունենում հորմոնալ, իմուն և հեմոդինամիկ համակարգի փոփոխություններ, որոնց ընթացքում փոփոխությունների է ենթարկվում նաև աչքը։ Դա համարվում է դարձելի և վերականգնվում է լակտացիայի ավարտից հետո։

-Ո՞րն է աչքի հիվանդություններից ամենաբարդը, դժվար բուժվողը, անբուժելին։
-Հիվանդություններից որոշները բարդ են ու վտանգավոր, այնքանով, որ բերում են մասնակի և լրիվ կուրության։ Իրականում շատ հիվանդություններ հեշտ են բուժվում, եթե բժշկի դիմում են ժամանակին։ Կան մի շարք հիվանդություններ, եթե հայտնաբերվում են ուշացած, բուժումն այլևս անկարող է վերականգնել տեսողությունը։ Դրանցից են, օրինակ՝ գլաուկոման, բարձր աստիճանի բարդացած կարճատեսությունը, դիաբետիկ ռետինոպատիան, մակլոդեգեներացիան և այլն։ 

-Ինչպե՞ս ասել մարդուն, որ նրա տեսողությունը չի վերականգնվելու։
-Կարծում եմ՝ նման դեպքերում պետք է խորհրդակցել  հոգեբանի հետ և աշխատել համատեղ։

-Կատարակտը միայն տարեցների՞ մոտ հանդիպող հիվադություն է։
-Կատարակտան ոսպնյակի պղտորումն է, որի պատճառով տեսողությունն աստիճանաբար վատանում է. 90 տոկոս դեպքերում համարվում է տարիքային հիվանդություն, մյուս 10 տոկոս  դեպքերում կարող է զարգանալ օրինակ աչքի տրավմայից հետո, ռադիացիոն ճառագայթման պատճառով, օրգանիզմում հորմոնալ-իմուն հիվանդությունների արդյունքում, որոշակի դեղորայքների երկարատև օգտագործման հետևանքով։

-Հնարավո՞ր է աչքի փոխպատվաստում։ Ամբողջովին փոխարինել աչքը, ինչպես օրինակ երիկամը, սիրտը։
-Արդեն տասնամյակներ բավականին հաջող կատարվում է եղջրաթաղանթի փոխպատվաստում, սակայն ակնագնդի փոխպատվաստում, որը թույլ կտա պացիենտին տեսնել, դեռևս չի հաջողվել կատարել։

-Երեխաներին հե՞շտ եք համոզում կրել ակնոց։
-Երեխաների հետ պետք է հնարավորինս մտերմիկ զրուցել, մանրամասն ներկայացնել իրավիճակը, բացատրել ակնոց կրելու առավելությունները. զրույցի ստացվելու դեպքում նրանք շատ արագ համոզվում են և սիրով կրում են ակնոց, բացի այդ այսօր ակնոց կրելը դարձել է նորաձև և շատ հաճախ ձևով օպտիկական ակնոցների պես ակնոցներ են կրում նրանք, ովքեր չունեն տեսողության խնդիր։

-Ովքե՞ր են ամանաբարդ պացիենտները, ում հետ է դժվար աշխատելը։
-Ամենաբարդ  պացիենտները նրանք են, ովքեր ունեն խրոնիկական հիվանդություններ, որ պետք է գտնվեն մշտական հսկողության տակ, մշտական ստանան բուժում, պարբերաբար այցելեն բժշկին։ Որոշակի փուլում նրանք հիասթափվում են, դադարում են հաճախել բժշկի, բուժվել և վերադառնում են տեսողությունը կորցրած, հիվանդությունը բարդացրած  վիճակում։

-Լինզանե՞ր, թե՞ ակնոց։
-Իրականում ցանկալի է ունենալ երկուսն էլ, որովհետև երկուսն էլ ունեն օբյեկտիվորեն դրական ու բացասական կողմեր։ Ի տարբերություն լինզաների, օրինակ՝ ակնոց դնել-հանելը հատուկ խնամք ու գործողություններ չի պարտադրում, տեխնիկապես ավելի հեշտ է, լինզաներն էլ ունեն իրենց առավելությունները։ Օրինակ՝ ակնոցի պես չեն «կիսում» աշխարհը։  Եթե չկան հակացուցումներ, որովհետև որոշ հիվանդությունների առկայության դեպքում լինզաները կարող են հակացուցված լինել, զուտ կրողի ցանկությանն է մնում։

-Հայաստանում լա՞վ են կատարում կարճատեսության շտկման վիրահատումները։ Վստահե՞լ հայ բժիշկներին։
-Միանշանակ վստահել. մեր բժիշկները լավագույնն են, արտասահմանից են գալիս մեզ մոտ ակնաբուժական վիրահատությունների։ Այսօր Հայաստանում ակնաբուժական ծառայությունները կատարվում են գրեթե ամբողջ ծավալով, ներդրված են լազերային կորեկցիայի գրեթե բոլոր մեթոդները։

-Աչքի կիստա. Ի՞նչ է սա, ինչ պատճառով է առաջանում, կարո՞ղ է վերածվել քաղցկեղի։
-Կիստան խոռոչ է՝ լցված հեղուկով, որն առաջանում է հյուսվածքի բորբոքման հետևանքով։ Ըստ առաջացման մեխանիզմի տարբերվում են՝ բնածին, որն առաջանում շատ վաղ մանկական հասակում, տրավմատիկ, որն առաջանում է տրավմաների հետևանքով, կա գլաուկոմատոզ կիստա, դերմոիդ կիստա, որն առաջանում է աչքի մակերեսի վրա էպիթելյալ բջիջների կուտակումից, բորբոքային, որն էլ առաջանում է տարբեր բորբոքումների արդյունքում։ Բուժումը հիմնականում հակաբորբոքային է և վիրահատական։ Որպես կանոն՝ կիստան չի վերածվում քաղցկեցի, եթե հայտնաբերվում է ժամանակին և բուժվում։

-Ամենատարօրինակ դեպքը մասնագիտական գործունեության մեջ, որ բախվել եք, ապշել, որ կարող է լինել նման բան։
-Տարօրինակ դեպքերի հետ գրեթե ամեն օր բախվում ենք, բայց մասնագիտական գործունեությանս սկզբում մի բան էր պատահել, որ երբեք չեմ մոռանա։ Ուրեմն՝ դիմել էր միջին տարիքի մի կին՝ գլաուկոմայով։ Նշանակել էինք բուժում, 20-25 օր հետո եկել էր կրկնակի զննման, տեսանք, որ ոչ մի փոփոխություն չի եղել, բուժումը չէր օգնել։ Դեղաչափը փոխեցինք, բացատրեցինք նորից կարևորությունը սիստեմատիկ կաթեցնելու։ Անցավ  2 շաբաթ, եկավ՝ նորից ոչ մի արդյունք։ Սկսեցինք հետաքրքրվել՝ ո՞վ է կաթացնում, ինչպե՞ս։ Կինը բորբոքվեց, թե կաթացնում է ըստ գրվածի, հարևաններն էլ ներկա են լինում, թե ինչպես է ինքը ամեն օր կուլ տալիս այդ դառը,զզվելի դեղը։ Կուլ տալ բառի վրա բոլորս ցնցվեցինք, պարզվեց կինը լեզվի ծայրին էր կաթեցրել այսքան ժամանակ աչքի կաթիլները։