Ձեր վստահելի աղբյուրը

Վերջին շրջանում Իրան-Ադրբեջան տրանսպորտային հաղորդակցության ուղիների շուրջ ակտիվացած գործընթացների և տարածաշրջանում ԻԻՀ-ի վարած քաղաքականության մասին Panorama.am-ը զորցեց իրանագետ Վարդան Ոսկանյանի հետ:

Panorama.am-Վերջին ամիսներին Ադրբեջանն ավելի հաճախ է տեղեկատվություն շրջանառում Իրանի հետ հաղորդակցության ուղիների բացման շուրջ ծվալվող գործընթացների վերաբերյալ: Ըստ Ձեզ՝ ո՞րն է դրա նպատակը:

Վ. Ոսկանյան-Մինչև Իրան-Ադրբեջան տրանսպորտային համագործակցությանը անդրադառնալը, մենք պետք է մեր համար մի բան արձանագրենք՝ ադրբեջանական կողմը յուրաքանչյուր երկրորդ կողմի հետ իր հարաբերությունների բարելավման պատրանքը, կամ բարելավումը փորձում է օգտագործել Հայաստանի դեմ քարոզչական նպատակներով: Նմանատիպ լուրջ հարթակ իրենք համարում են Իրանի հետ հարաբերությունները: Եթե իրականում դիտարկենք. թե այս ոլորտում ի՞նչ է տեղի ունեցել, ապա կարող ենք արձանագրել, որ որևէ բան խոշոր հաշվով չի փոխվել:

Նախիջևանը մշտապես՝ Խորհրդային Միության փլուզումանը հաջորդած ողջ ժամանակահատվածում Իրանի տարածքով Ադբեջանի հետ ցամաքային կապով ապահովվել է: Ուղղակի այսօր տեղի է ունեցել որոշակի փոփոխություններ: Ադրբեջանն Արցախից բռնազավթել է մերձարաքսյան գոտին և Նախիջևանի հետ կապն ապահովելու առումով փորձում է ավելի երկարացնել Ադրբեջանի և Արցախի բռնազավթած տարածքով ճանապարահատվածը և կրճատել Իրանի տարածքով նույն ճանապարհը: Այսինքը՝ փորձում է անցակետը, որը այս պահին գտնվում է Հայաստանի Հանրապետության սահմանից մոտավորապես 100 կմ հեռավորության վրա, տեղափոխել Հայաստանի սահմանի հարևանությամբ, այդպիսով կրճատելով Իրանով անցնող ճանապարհի հատվածը, ըստ էության՝ թողնելով միայն Հայաստանի Հանրապետության և Իրանի միջև սահմանի երկայնքը՝ Իրանի տարածքով: Այլ կերպ ասած՝ Ադրբեջան-Նախիջևան կապը կա, ուղղակի Բաքուն ցանկանում է այն կրճատել: Բայց այն անելու համար պետք է  կառուցվեն առնվազն երկու կամուրջ, որի մասին իրենք հայտարարում են:

Panorama.am-Իսկ երկաթուղային կապի մասին ի՞նչ կասեք:

Վ. Ոսկանյան-Ինչ վերաբերում է երկաթուղային հաղորդակցությանը, ապա եթե նույնիսկ ադրբեջանական կողմը, ըստ իր պնդումների, այն հասցնում է մինչև ՀՀ սահման, միևնույնն է Հայաստան-Իրան սահմանի երկայնքով իրանական կողմում երկաթուղի չկա, ուստի երկաթուղային կապ չի ապահովվելու, մինչև իրանական կողմը չկառուցի այն: Նման երկաթուղու կառուցումն իրանական կողմը կանի միայն մի պայմանով՝ որպեսզի այդ երկաթուղին միանա Հայաստանի Հանարպետության կողմից կառուցվելիք Հայաստան- Իրան երկաթուղուն, որի մասին խոսվում էր: Ըստ էության, այդ երկաթուղու կառուցումն էլ ձեռնտու չէ, քանի որ իրանական կողմը մտածում է, որ եթե բացվելու է իրանական Ջուլֆա-Հին Ջուղա-Երասխ երկաթուղային հատվածը, ապա կարիք չի լինի լրացուցիչ ներդրումներ անել:

Բայց ինչ է անում Ադրբեջանը: Վերջինս այս ամենը քարոզչական փաթեթավորմամբ, «հուժկու հարվածի» տեսքով փորձում է ուղղել մեր դեմ՝ իր երազած այսպես կոչված՝ «զանկգեզուրյան միջանցքը» ստանալու համար: Անշուշտ սա հայկական կողմի համար ստեղծում է լրացուցիչ ռիսկեր, բայց չափազանց շատ անհանգուստանալ պետք չէ, եթե մենք ճիշտ աշխատենք իրանական կողմի հետ:

Panorama.am-Կարծես Իրանն առանձնապես դեմ չէ Ադրբեջանի նախաձեռնած այս գործընթացներին:

Վ. Ոսկանյան -Ինչո՞ւ են իրանցիները գնում սրան, որովհետև Իրանում վստահ չեն, որ Հայաստանը վաղ թե ուշ չի տրամադրի այդ «զանգեզուրյան միջանցքը»: Եթե նման վստահություն լինի, ապա իրանական կողմն էլ իր քայլերը կկառուցի այդ տրամաբանությամբ: Մյուս կողմից էլ իրանցիները համարում են, որ եթե այսուհանդերձ մայրցամաքային Ադրեբեջանի և Նախիջևանի միջև տրանսպորտային հաղորդակցություն է լինելու, ապա շատ ավելի լավ կլինի, եթե այդ հաղորդակցության վրա վերահսկողություն ունենա իրանական կողմը, դրանից բխող բոլոր այն գործիքակազմով, որն նա կարող է կիրառել ցանկացած պահի այդ հաղորդակցությունը դադարեցնելու համար: Հետևաբար՝ ընդհանուր գործընթացի տրամաբանությունը սա է:

Կա մի կարևոր հանգամանք: Իրանական զորքերը, որոնք տեղափոխվել էին Ադրբեջանի  և Արցախից Ադրբեջանի բռնազավթած տարածների սահման, Նախիջևանի հետ սահման, այնտեղից ամբողջությամբ դուրս չեն էլ բերվել: Իրանական զորմիավորումների մի մասը իրանական զորավարժություններից ամիսներ անց, արդեն գրեթե 6 ամիս, գտնվում են այդ տարածքում, ինչը ցուցիչ է այն բանի, որ Իրանը Ադրբեջանի նկատմամբ վստահություն չունի:

Մյուս կողմից էլ կա մի շատ կարևոր խնդիր, որն առաջացել է ուկրաինական ճգնաժամի հետևանքով: Եվրամիությունը, նաև Միացյալ Նահանգների ճնշման ներքո, փորձում է այլընտրանքային գազ գնտել, որպեսզի կարողան ապահովել իր պահանջմունքները, որպես ռուսական գազին այլընտրանք, և այդ կետերից մեկը դիտարկվում է Ադրբեջանը: Բայց ադրբեջանական գազը, մասնագեների գնահատականներով, չի բավարարելու Եվրամիության զանազան երկրների ունեցած ողջ պահանջարկը, ուստի այսօր փորձ է կատարվում թուրքմենական գազը Իրանի տարածքով, սվոպային եղանակով մուտք անել ադրբեջանական գազամուղեր, որտեղից այն կանցնի Թուրքիա և այնտեղից էլ Եվրոպա:

Այս ուղղությամբ Ադրբեջանական կողմը նույնպես բավական ակտիվ աշխատում է: Բայց այստեղ էլ կան խնդիրներ, որովհետև իրանական կողմը լավ հասկանում է, որ ողջ գործընթացն ուղղված է Ռուսաստանի գազային շահերը սահմանափակելուն և Միացյալ Նահանգների ազդեցության մեծացմանը, ուստի իրանական կողմն այս խնդրին վերաբերում է բավականին սառը կերպով: Հետևաբար դրա ճակատագիրն էլ հարցականի տակ է:

Բայց մենք չպետք է հանգստանանք, պետք է արձանագրենք մի կարևոր հանգամանք՝ այո, Իրանը բարեկամական պետություն է, բայց եթե ցանկացած բարեկամիդ հետ էլ դու չես աշխատում, և դրա փոխարեն աշխատում է թշնամին, ապա մենք կարող ենք ունենալ խնդիրներ: Ուստի՝ Իրանի հետ մեր աշխատանքներն կենսական նշանակության են: Հատկապես կարևոր նշանակության են Հյուսիս-Հարավ ավտոմայրուղին, նրա հնարավորինս արագ և որակյալ կառուցումը, որովհետև իրանցիները շատ լավ հասկանում են, որ իարնական կողմի համար Հայաստանն է՝ թուրք-ադրբաջանական փաստացի ռազմաքաղաքական տարածքով, դեպի հյուսիս-արևմուտք ելք ապահովելու միակ այլընտրանք: Հետևաբար՝ իրանցիներն էլ շահագրգռված են այս խնդրով:

Իրանական կողմը որևէ կերպ շահագրգռված չեն ՀՀ-ի հետ սահմանային որևէ տարածք կորցնելու հետ: Ընդհակառակը՝ Իրանը շատ կոշտ է արձագանքում ադրբեջանական կողմից հնչող նման հայտարարություններին և արձագանքներն ոչ միայն հռետորաբանության մակարդակում, այլև՝ զորաշարժերի: Ըստ էության Սյունիքի նկատմամբ ադրեբջանաթուրքական դաշինքի կողմից ոտնձգություն տեղի չունեցավ երկու կարևոր գործոնների ազդեցությամբ՝ ռուսական զինված ազդեցությունը Հայաստանի սահմաններից ներս և իրանական զինված ներկայությունը Հայաստանի մոտակայքում: Այս գործոնները զսպեցին ադրբեջանաթուրքական դաշինքի ախորժակը՝ բռնի ուժով կամ ռազմական եղանակով ստանալու իրենց համար երազանքային այդ «զանգեզուրյան միջանցքը»: Այս միջանցքը չի վերաբերում միայն Նախիջևանը Ադրբեջանի հետ կապելուն, այն վերաբերում է Թուրքիայի հեռագնա ծրագրերին, իսկ այդ հեռագնա ծրագրերը ենթադրում են Թուրքիայի մուտքը Կենտրոնական Ասիա: Ըստ էության, այս ամբողջ գործընթացը միտված է երեք պետությունների՝ ԻԻՀ-ի, ՀՀ-ի և ՌԴ-ի դեմ: Բայց թուրքական կողմը խաղում է երկու աթոռների տրամաբանությամբ՝ փորձելով հարաբերություններ պահպանել Արևմուտքի հետ՝ չփչացնելով հարաբերությունները ՌԴ-ի հետ՝ հաշվի առնելով ՌԴ-ից իր համար բխող վտանգները, որոնք կարող են հօդս ցնդեցնել թուրքական բոլոր ծրագրերը և պլանները:

Բալորիս համար պարզ է, որ Արցախում տեղակայված ռուս խաղաղապահներն, ըստ էության, ռուսական ռազմաբազա է, որը պաշտպանում է արցախահայությանը և սանձում է նաև Արդբեջան-Թուրքիա հեռագնա ծրագրերը: Սրա համատեքստում թուրքերը փորձում են խաղալ երկու կողմերի հետ էլ՝ արևելյան շուկայական խորամանկությամբ թանկացնել իրենց գինը, ավելի թանկ վաճառել ինչ-որ խնդիր, դրա փոխարեն մեկ այլ տեղ ստանալ որևէ զիջում և այլն: Մենք սա պետք է հասկանանք և հստակորեն արձանագրենք, որ Հայաստանի համար լավագույն ելքերից մեկը կարող է լինել դառնալն այնպիսի հարթակ, որտեղ Իրանը և Ռուսաստանը շահագրգռված լինեն ձևավորելու եռակողմ գործակցություն, իսկ դրա համար պետք է  բարձրացնել մեր սուբյեկտայնությունը, մեր երկրի հեղինակությունն ու վարկը, որը կարելի է անել միայն մեր անվտանգության բարձրացման, բանակի վերականգնման ճանապարհով, դիվանագիտական հարթակում չափազանց ինտենսիվ աշխատելով, այն պետք է օրնիբուն արվի: Հետևաբար՝ պետք է ուժեղացվի երկու ոլորտ՝ բանակը և դիվանագիտությունը: