Ձեր վստահելի աղբյուրը

Ոստիկանության գործողությունների իրավաչափության և օրենքի պահանջների կիրառման թեմաների շուրջ 168.am-ը զրուցել է ՀՀԿ գործադիր մարմնի անդամ Դավիթ Հարությունյանի հետ: Հարց ու պատասխանը՝ ստորև․

– Հավաքների ազատության մասին» օրենքով ինչպե՞ս պետք է ոստիկանն ապահովի խաղաղ հավաքների բնականոն ընթացքը, և արդյո՞ք այս օրերին պահպանվում է օրենքի պահանջը:

– Հավաքների ազատության մասին» օրենքը ոստիկանությանը պարտավորեցնում է աջակցել հավաքին այնքան ժամանակ, քանի դեռ այն խաղաղ է։ Այս թեզը հենց Փաշինյանի դրոշակն էր դեռ 2018 թ․-ին։ Ոստիկանության այս պարտականությունը կախված չէ այն հանգամանքից, թե հավաքը իրականացվում է օրենքով նախատեսված իրազեկման պահանջների պահպանմա՞մբ, թե՞ ոչ։ Անգամ, եթե իրազեկման պահանջը կատարված չէ, ոստիկանությունն ընդամենը պարտավոր է բարձրախոսով տեղեկացնել հավաքի մասնակիցներին։ Հավաքը դադարեցնելու իրավունք օրենքը չի վերապահում ոստիկանությանը, եթե այն խաղաղ է։

Մյուս կարևագույն, ոսկյա կանոնն այն է, որ ապօրինի հավաքի համար պատասխանատվության տեսակն ու ծանրությունը որևէ պարագայում չի կարող կախվածության մեջ դրվել և ավելի խիստ ձևով կիրառվել հավաքի մասնակցի հայացքներից կամ այն հաղորդագրության բովանդակությունից, որը նա ցանկանում է հասցնել հասարակությանը։ Մինչդեռ, այս օրերին, մենք ականատեսն ենք լինում ոստիկանության կողմից հավաքի մասնակիցների կամայական ձերբակալությունների, հավաքը ցրելու սպառնալիքների, անհամաչափ ֆիզիկական ուժի և հատուկ միջոցների կիրառման` պայմանավորված հավաքի մասնակիցների քաղաքական հայացքներով։

– Ո՞ր դեպքում ոստիկանությունն իրավունք ունի դադարեցնել հավաքը:

– Սկզբունքային կանոնն այստեղ այն է, որ «Հավաքների ազատության մասին» օրենքի 33-րդ հոդվածի պահանջով հավաքը ցրելը պետք է լինի վերջին միջոց, միաժամանակ պետք է առկա լինի երկու նախապայման՝ այլ անձանց հիմնական իրավունքների կամ հանրության շահերի անհամաչափ սահմանափակում, և երկրորդ՝ հավաքի դադարեցումը պետք է լինի ստեղծված իրավիճակում միակ միջոցը, որը թույլ կտա կանխել այլոց հիմնական իրավունքների և հանրային շահերի անհամաչափ սահմանափակումը։

Այսինքն, ժողովրդավարական երկրների համար կիրառելի չափորոշիչն այն է, որ հավաքը պետք է ցրվի միայն, երբ ոստիկանությունը բոլոր ողջամիտ միջոցները ձեռնարկել է պաշտպանելու հավաքի անցկացման բնականոն ընթացքը, այդ թվում՝ օրինակ, բռնության սպառնալիքով հանդես եկող առանձին իրավախախտներին հանդարտեցնելու միջոցով։

Մինչդեռ ոստիկանությունը հատկապես վերջին օրերին խեղաթյուրում և կոպտորեն խախտում է օրենքով ամրագրված՝ հավաքը դադարեցնելու վերաբերյալ կարգավորումները:

 – Ո՞ր դեպքում ոստիկանն իրավունք ունի խաղաղ հավաքների մասնակիցների նկատմամբ ֆիզիկական ուժ և հատուկ միջոցներ կիրառել:

– Հավաքների ազատության իրավունքից բխող ոստիկանության գործողությունները՝ ուժի կիրառման առումով պետք է կառուցված լինեն իրավախախտին «նվազ վնաս պատճառելու» սկզբունքի վրա։ ՀՀ օրենքի համաձայն՝ ոստիկանության ծառայողի ֆիզիկական ուժ, հատուկ միջոցներ կամ հրազեն գործադրելը միայն պետք է բացառիկ միջոց լինի, երբ դա անհրաժեշտ է իր պարտականությունները կատարելու համար և այլ միջոցներով այդ պարտականությունների կատարումը հնարավոր չէ ապահովել:

Օրենքը խիստ պահանջներ ու պայմաններ է նախատեսում նաև ոստիկանության ծառայողների կողմից հատուկ միջոցներ կիրառելու համար, երբ, օրինակ, անհրաժեշտ է խափանել քաղաքացիների հարձակումը ոստիկանության ծառայողի վրա, կամ իրավախախտման պահին անձը փախուստի փորձ է կատարում, երբ բավարար հիմքեր կան ենթադրելու, որ տվյալ անձը կամ անձինք պատրաստվում են զինված դիմադրություն ցույց տալ: Խաղաղ հավաքների ընթացքում այս պայմաններից ոչ մեկը չի եղել, անգամ մասնակից քաղաքացիները բարձրաձայնել են, որ պատրաստ են սեփական կամքով ենթարկվել ոստիկանի հրահանգներին, բայց բռնություն և ոչ իրավաչափ գործողություններ այդուամենայնիվ կիրառվել են, նույնիսկ ծերերի ու անչափահասների նկատմամբ: Այսօր Ազգային ժողովում փոխոստիկանապետ Արա Ֆիդանյանը հայտարարեց, որ մինչ այժմ ոստիկանությունը հատուկ միջոցներ չի կիրառել: Մնում է ենթադրել, որ պարոն Ֆիդանյանին չեն զեկուցում հատուկ միջոցների կիրառման դեպքերը, իսկ ես այդ կիրառման դեպքերին անձամբ եմ ականատես եղել:

– Արդյո՞ք նման դեպքերում ոստիկանը չպետք է արժանանա պատշաճ իրավական գնահատականի, և անհրաժեշտության դեպքում՝ նաև պատասխանատվության:

– Այն ոստիկանները, որոնք քաղաքացիներին հարվածում են, ագրեսիվ պահվածք են ցուցաբերում և բիրտ ուժ են կիրառում, պետք է ձերբակալվեն և ենթարկվեն օրենքով նախատեսված պատասխանատվության: Մինչդեռ, այո, քաղաքացիների նկատմամբ բռնություն գործադրած ոստիկանության ծառայողների գործողությունները չեն ստանում նույնպիսի իրավական որակում, ինչպիսին դրանք կստանային սովորական քաղաքացիների կողմից կատարվելու պարագայում՝ առաջ բերելով քրեական կամ վարչական պատասխանատվություն։ Քրեական գործ հարուցելու փոխարեն, ընդամենը հայտարարվում է, որ հարուցվել է ծառայողական քննություն, որի արդյունքի մասին շատ հաճախ կամ տեղեկություն չի տրվում, կամ պարզապես անհետևանք ավարտվում է։ Անգամ այն եզակի դեպքերում, երբ հարուցվում է քրեական գործ, այն, որպես կանոն, ծածկադմփոց է արվում: Սա, ըստ էության, պարզ «աչքակապություն» է: