Ձեր վստահելի աղբյուրը

Կաթնամթերք արտադրողները մեծ հնարավորություն ունեն միակողմանիորեն ազդելու շուկայում կաթի մթերման գների վրա։ Նման եզրակացության է եկել Մրցակցության պետական հանձնաժողովը՝ ուսումնասիրելով հում կաթի շուկան։

Հայաստանում կաթի մթերման շուկայում չկան գերիշխող դիրք ունեցող ընկերություններ։ Այս ապրանքային շուկայում գործունեություն է իրականացնում մոտ 250 տնտեսավարող սուբյեկտ։

Այնուամենայնիվ կաթնամթերք արտադրողները մեծ հնարավորություն ունեն միակողմանիորեն ազդելու շուկայում մրցակցության հիմնական գործոն հանդիսացող կաթի մթերման գների վրա՝ հաշվի առնելով, որ կաթը հանդիսանում է շուտ փչացող ապրանք, և գյուղացիական տնտեսությունները շուկայում չեն կարող միասնական ուժ ներկայացնել և ունենալ հում կաթի իրացման գնի շուրջ բանակցելու կարողություն։

Բացի այդ, գյուղացիական տնտեսությունները մասնագիտացված չեն հում կաթի արտադրության մեջ, չեն բավարարում կաթնամթերքի արտադրությամբ զբաղվող տնտեսավարող սուբյեկտների համար անհրաժեշտ որակական չափանիշները, մասնավորապես՝ սահմանված թթվայնության, յուղայնության մակարդակը և պաթոգեն մանրէների ցուցանիշը։ Կաթ արտադրողները հում կաթի շուկայում չեն մրցակցում՝ ըստ որակի։

Որոշ ընկերություններում մթերման գները նույնն են տարվա ընթացքում, իսկ մյուս ընկերություններում փոխվում են՝ կախված սեզոնայնությունից. ամռան ամիսներին հում կաթն ավելի էժան է, քան ձմռանը։ Հում կաթի ձեռքբերման միջին կշռված գները 2020 թվականին տատանվել են 156-169 դրամի սահմաններում։

Գյուղացիական տնտեսությունների և հում կաթ ձեռք բերողների միջև կնքած պայմանագրերում սահմանվում է 3.6% յուղայնություն ունեցող կաթի բազիսային գին, սակայն բազիսային գնի հաշվարկման որևէ մեխանիզմ չի նշվում։ Բազիսային գինը կաթ արտադրողին հայտնի է դառնում միայն տվյալ ամսվա սկզբին կամ նախորդող ամսվա վերջում։ Գյուղացիական տնտեսությունների և ֆերմերների համար առկա է անորոշություն բիզնեսի կառավարման և մրցակցության տեսանկյունից։

ՄՊՀ-ն արձանագրել է մի քանի խնդիրներ. 

Կաթի գինը հիմնականում որոշում է ձեռք բերողը. հում կաթը հանդիսանում է շուտ փչացող ապրանք։ Այս հանգամանքը կաթնամթերք ձեռք բերողներին տալիս է բանակցային ուժեղ դիրք և կաթի ձեռքբերման գների վրա միակողմանիորեն ազդելու հնարավորություն։

Հայաստանում խոշոր կաթնամթերք արտադրողների կողմից 2020 թվականին մթերվել է 50,8 մլն լիտր հում կաթ։ 2020 թվականին հում կաթի մթերման առավել մեծ ծավալներ է ունեցել 4 տնտեսավարող սուբյեկտ, որոնց ընդհանուր մասնաբաժինը կազմել է 67 տոկոս։ Մթերման գները հիմնականում ձևավորվում են կաթի որակական հատկանիշների՝ յուղայնության և պաթոգեն մանրէների ցուցանիշի հիման վրա։ Տարբեր ընկերությունների հում կաթի մթերման միջին գներն էականորեն տարբերվում են։

Հանձնաժողովն այս խնդիրների լուծման առաջարկություններ է ներկայացրել.

Հում կաթի շուկայում տեղեկատվության հրապարակայնությունն ապահովելու համար անհրաժեշտ է ունենալ հստակ օրենսդրական կարգավորումներ, մասնավորապես պետական մարմինների, ասոցիացիաների կամ կաթնամթերք արտադրողների կողմից շաբաթական կամ ամսական կտրվածքով հրապարակել կաթի գները։
Բացի այդ, կաթնամթերք արտադրողները պետք է հրապարակեն բազիսային գներ 3,6% յուղայնությամբ (հանդիսանում է կաթի միջին յուղայնության տոկոսը) կաթի ձեռքբերման համար՝ հաշվի առնելով կաթի որակական չափանիշները։

Պետք է զարգացնել կաթի փոշու արտադրությունը ՀՀ-ում, քանի որ հում կաթի առաջարկն անհավասարաչափ է բաշխված. կաթնամթերք արտադրողներին կաթի մեծ ծավալներ հասանելի են ամռան ամիսներին, իսկ ձմռան ամիսներին կաթի արտադրության ծավալների կտրուկ անկում է տեղի ունենում։

Ի դեպ, Հայաստանում 2020 թվականին արտադրվել է 507,3 տոննա կաթի փոշի, որը կազմել է ընդհանուր շրջանառության շուրջ 7 տոկոսը։

Կաթնամթերքի արտադրության մեջ օգտագործելու նպատակով  Հայաստանում հիմնականում ներմուծվում է 1,5 տոկոս յուղայնությամբ կաթի փոշի, իսկ ներմուծված 26 տոկոս յուղայնությամբ կաթի փոշին հիմնականում օգտագործվում է հրուշակեղենի արտադրության մեջ՝ կազմելով ընդհանուր ներմուծված կաթի փոշու շուրջ 24 տոկոսը։

Կաթի փոշու ներմուծում իրականացվել է հիմնականում Բելառուսից՝ 57 տոկոս (3 958 տոննա), Ուկրաինայից՝ 21 տոկոս (1 443 տոննա), ՌԴ-ից՝ 16 տոկոս (1 083 տոննա)։ 1 կգ կաթի փոշուց ստացվում է շուրջ 8,5- 11,5 լիտր կաթ՝ կախված յուղայնությունից։