Ձեր վստահելի աղբյուրը

Արդյո՞ք հայ ժամանակակից գրականությունը լավն է, թե ոչ, արդյո՞ք արժի կարդալ։ Ո՞ւր են մտավորականները երկրի համար այս դժվարին ու աղետալի պահերին։ Սրանք հարցեր են, որոնք հասարակության տարբեր շրջանակներ պարբերաբար հնչեցնում են տարբեր քննարկումների, զրույցների ժամանակ։

Այս հարցերի շուրջ Panorama.am-ը զրուցել է գրող, գրականագետ Հովիկ Չարխչյանի հետ։

Panorama.am-Ավելի վաղ մեզ հետ զրույցում ասել էիք «ներկայումս մեր գրական շուկան հեղեղված է բավականին մեծ ծավալի կասկածելի, անարժեք գրականությամբ»։  Արդյո՞ք այդ գրականությունը ժամանակակից հայ գրողների կողմից են ստեղծում և, առհասարկ, ի՞նչ կասեք  ժամանակակից հայ գրականության մասին։

Հովիկ Չարխչյան-Սովորաբար, երբ խոսք է բացվում ժամանակակից հայ գրականության մասին, առաջին արձագանքը հետևալն է՝ մեր ժամանակակից գրականությունը լավը չէ։ Դա ասում են այն մարդիկ, ովքեր մեկ տող անգամ չեն կարդացել ժամանակակից գրականություն։ Սովորաբար, չեն կարդում, ուղղակի միտում կա՝ եթե մերն է, անպայման վատն է, եթե օտարինն է, անպայման լավն է։

Այսօր էլ է ստեղծվում լավ գրականություն։ Ցավալին այն է, որ վերջին 30 տարվա ընթացքում չի եղել այն գրական խոշոր մեծ թռիչքը, որը մենք անընդհատ սպասել ու ակնկալել ենք։ Դա մեր գրականության ողնաշարը մի տեսակ կոտրում է, այդ չարդարացված սպասումները մեր հայացքը թեքում են արդեն ուրիշ կողմ, մի տեսակ հուսահատվում ենք մեր գրականությունից։

Բացի այդ, այսօր գիրք տպագրել տարածելը շատ հեշտ գործ է, այդ հեշտությունից օգտվելով, շատերը, որոնք նույնիսկ չգիտեն գրականություն բառն ինչպես է գրվում,  հարկ են համարում ունենալ սեփական գրքեր, ժողովածուներ են տպագրում։ Սրանք գալիս ու խառնվում են իրական գրականության հետ։  Մարդիկ խճճվում են, չեն կողմնորոշովում՝  որտեղ է սկսվում ճիշտ գրականությունը, որտեղ են ոտանավորչիներն ու գրամոլները։ Այդ իմաստով բարդ է վիճակը, կարգավորման խնդիր կա։ Մտածում եմ, որ որոշակի ժամանակ է պետք պղտոր ջրերը զուլալվեն, թացը չորից տարանջատվի։ Կարծում եմ՝ կգա ինչ-որ պահ, մենք կտեսնենք, թե որոնք էին այն լավ գործերը, որոնք  ստեղծվեցին մեր ժամանակներում, դրանց վիճակված է երկար կյանք։

Panorama.am- Իսկ այդ թռիչքը մենք կունենա՞նք։

Հովիկ Չարխչյան -Անպայման պետք է ունենանք։ Դա մշակութային կյանքի օրինաչափություններից է։ Շատ-շատ անգամներ է մշակույթը նման անկումներ ունեցել, բայց հաղթահարել է այդ ամենն ու գնացել նորից թռիչքների։ Երբեմն երկար է տևում, երբեմն կարճ, բայց սովորական կյանքի նման մի բան է, կենսական իրավիճակները հատուկ են մշակույթին, արվեստին, գրականությանը։

Panorama.am-Նախարարությունը տարեկան որոշակի գումար է հատկացնում գրքերի տպագրության համար։ Այդ գումարները ճի՞շտ գրականությանն է ուղղվում։

Հովիկ Չարխչյան-Ոչ մեկի համար գաղտնիք չէ, որ նախարարության գումարները մշտապես գնում են հատուկ շրջանակներ։ Գրական թայֆայություն գոյություն ունի։ Այդ շրջանակներն են սնվում այդ գումարներով։ Շատ գրողներ երբևէ կյանքում որևէ գումար չեն տեսել, ոչ էլ նախարարությունից որևէ բան են ակնկալում, որովհետև գրականությունը նախարարություններում չի ստեղծվում։

Փաստը ցույց է տալիս՝ այն բոլոր գրողները, ովքեր կառչած են մնացել պետության աջակցությունից, որպես գրող երբեք էլ չեն կայացել, իսկ այն մարդիկ, ովքեր ազատ ստեղծագործելու հնարավորություն ունեն, կարողանում են որոշ բաներ զոհաբերելով հավատարիմ մնալ իրենց կոչմանը, հենց նրանք են գրականության և արվեստի իսկական նվիրյալները։ Այնպես որ, երբևէ լուրջ չեմ վերաբերվել այդ գումարներին և, չեմ կարծում, թե կարող են  դրանք որևէ լուրջ դերակատարում ունենալ հոգևոր կյանքի առաջընթացում։

Panorama.am-Այսօր հանրության շրջանում հաճախ է հարց հնչում՝ ո՞ւր է մտավորականությունը երկրի համար այս ծանր պահին, ինչո՞ւ չի արձագանքել, արձագանում մեր երկրի շրջում տեղի ունեցող իրադարաձություններին։

Հովիկ Չարխչյան- Ինքս էլ այդ բողոքները շատ եմ լսում, գրեթե ամեն օր, ուղղակի երբեմն նույնիսկ չեմ պատկերացնում, թե այդ մարդիկ ինչ են պահանջում մտավորականից։ Ի՞նչ անի մտավորականը՝ գա, հրապարակում կանգնի, կոչեր հնչեցնի՞։ Ինչի՞ համար։ Մտավորականությունն ու քաղաքականությունը շատ քիչ համընկնումներ ունեն։

Որպես քաղաքացի, որպես այս երկրի հոգսերով, ցավերով տառապող մարդ, մտավորականը կարող է իր վերաբերմունքն արտահայտել հազարավոր այլ միջոցներով, պարտադիր չէ հրապարակներում ցուցերի, երթերի մասնակցի, որպեսզի հասկանան, որ նա իրական մտավորական է։ Այդպիսի շատ մտավորականների գիտեմ, որոնց ամբողջ կանքն անցավ ցույցերի մեջ, բայց իբրև գրող, մտավորական, արվեստի գործիչ այդպես էլ երբեք չկայացան։

Panorama.am- Այդ դեպքում, մտավորականն ինչպե՞ս պետք է արտահայտի իր վերաբերմունքը։

Հովիկ Չարխչյան-Այն, ինչ անում է, արդեն մասնակցություն է երկրի կայացմանը․ չէ՞ որ մշակույթ ստեղծելը ևս երկրի կայացման ատրիբուտներից է։ Այն, որ հարցում են՝ ո՞ւր է մտավորականությունը։ Այո, իսկապես ո՞ւր է մտավորականությունը։ Հասարակություն դու տեղյակ ես՝ ո՞ւր է մտավորականությունը, տեղյա՞կ ես, թե այդ մարդիկ ինչով են ապրում, ինչ հոգսեր, խնդիրներ ունեն։ Երբևէ դու չես հետաքրքրվել այդ ամեն ինչով, բայց հենց նեղն են ընկնում, անմիջապես՝ ո՞ւր է մտավորականությունը։  Մտավորականությունը միշտ այնտեղ է, որտեղ պետք է լինի։

Panorama.am-Շփվում եք մտավորականների, գրողների, արվեստի գործիչների հետ։  Կա՞ նրանց շրջանում մտահոգություն Հայաստանում, Հայաստանի շուրջ տեղի ունեցող զարգացումների շուրջ։

Հովիկ Չարխչյան-Անկասկած, անկասկած։ Ավելին ասեմ՝  այդ մտավորականությունը շատ ավելի խորությամբ, հստակ է պատկերացնում իրավիճակը, քան շատ քաղաքական, հասարակական գործիչներ, որոնց թվում է, թե իրենք են աշխարհի ամենամեծ վերլուծաբանները, միայն իրենք գիտեն լուծման բանալիները։

Մտավորականները ոչ միայն մտահոգված են, այս աղետալի վիճակով ապրում են, փորձում են ելքեր որոնել, հասկանալ, թե ինչ է կատարվում, փորձում են մարդկանց մոտ հավատ, հույս ներշնչել վաղվա օրվա նկատմամբ, փորձում են բացատրել, որ դեռ ամեն ինչ կորած չէ, կարելի է փրկել, ետ վերադարձնել այդ կորցրածը, վրեժխնդրություն, ռևանշիզմ, արժանապատվություն են ներշնչում։ Շատ լավ էլ աշխատում են, ուղղակի մեկը սիրում է այդ ամեն ինչը ցուցադրել, մյուսը գլուխը կախ, լուռ իր գործն է անում։ Կգա ժամանակը, իրավիճակը կհանգստանա ու այն ժամանակ կտեսնենք, թե նրանցից ով ավելի մեծ ծառայություն մատուցեց իր երկրին։

Panorama.am- Շնորհակալություն հարցերին պատասխանելու համար։