Պետք չէ մարդկանց գլխի տակ փափուկ բարձ դնել. տնտեսագետը՝ կուտակային կենսաթոշակային համակարգի մասին
Կենսաթոշակային կուտակային համակարգի մասնակիցներն արդեն մի քանի օր է ահազանգում են, որ իրենց կուտակային հաշվի մնացորդները նվազում են։ 2022 թվականի երկրորդ եռամսյակում կուտակային կենսաթոշակային հաշվի հաշվետվություններից պարզ է դարձել, որ քաղաքացիների և պետության կողմից կուտակված հաշվի արդյունքում կենսաթոշակային հաշվի մնացորդը ոչ թե ավելացել է, այլ նվազել։
Ինչո՞վ է պայմանավորված նվազումը, արդյոք սա ենթադրո՞ւմ է ռիսկեր կուտակված գումարների համար։
Panorama.am-ի թղթակցի հետ զրույցում տնտեսագետ Սուրեն Պարսյանը նշեց, որ կենսաթոշակային համակարգը գտնվում է ճգնաժամի մեջ, ինչը պայմանավորված է արտասահմանյան արժեթղթերի, ինչպես նաև հայկական պետական պարտատոմսերի և բաժնետոմսերի արժեզրկմամբ։
Նրա խոսքով՝ երբ 2014 թվականին պարտադիր կենսաթոշակային համակարգը ներդրվեց, հիմնականում մասնավոր հատվածում աշխատողները դեմ էին դրան, բողոքի ակցիաներ էին անցկացնում, արդյունքում Սահմանադրական դատարանը որոշում ընդունեց, որով հակասահմանադրական ճանաչվեց պարտադիր կուտակայինի մի շարք դրույթներ, հետագայում վերանայվեցին այդ դրույթները, սակայն բազմաթիվ ռիսկեր այդպես էլ մնացին։
Սուրեն Պարսյանը հիշեցրեց, որ համակարգը ներդրվել էր միայն պետական համակարգի աշխատողների համար, մասնավոր հատվածի ներկայացուցիչների աշխատավարձերից պահումների չէին արվում. պարտադիր կենսաթոշակային համակարգն ամբողջ ծավալով ուժի մեջ մտավ 2018 թ-ի հուլիսից։
Տնտեսագետը նշեց, որ գործող իշխանությունները Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորությամբ դեմ էին պարտադիր կուտակային համակարգին, մինչև իշխանություն գալը ակտիվ պայքարում էին, սակայն հետո ամբողջ ծավալով ներդրվեց համակարգը՝ այն տրամաբանությամբ, որ այլևս հնարավոր չէ դադարեցնել այն, ինչն, ըստ տնտեսագետի, ճիշտ չէ, քանի որ կան մի շարք երկրներ, որոնք հրաժարվել են կուտակային համակարգից նույնիսկ 10-12 տարի հետո։ Այդ երկրներից են Դանիան, Հունգարիան, Սլովակիան։
«Երկրորդ պատճառաբանությունն այն էր, որ պարտադիր կենսաթոշակային համակարգի նկատմամբ բողոքը պայմանավորված էր նախկին իշխանությունների հանդեպ անվստահությամբ, սակայն համակարգի ռիսկայնությունը կապ չունի իշխանությունների նկատմամբ վստահելիությունից, քանի որ քաղաքացիների միջոցները ներդրված են ֆինանսական շուկայում և այդտեղ տեղի ունեցող վայրիվերումներն են ազդում մեր միջոցների արժեզրկման կամ արժևորման վրա։ Այսինքն՝ իշխանություններին վստահել կամ չվստահելը որևէ կապ չունի, բացի այդ պարտադիր կուտակային համակարգի վճարումները կատարվելու են 2040 թվականից, այդ ժամանակ ով կլինի իշխանություն կամ ընդդիմություն, որևէ մեկը չի կարող ասել»,- ընդգծեց Սուրեն Պարսյանը։
Տնտեսագետի խոսքով՝ դոլարի, եվրոյի նկատմամբ դրամի կտրուկ արժևորումը ևս ազդում են մեր կուտակած միջոցների վրա։ Օրինակ, եթե 2016 թվականին կենսաթոշակային ֆոնդերը 100 եվրոյով գնել են եվրոպական որևէ ընկերության պարտատոմս, հիմա դրա գինը դարձել է 80 եվրո, քանի որ եվրագոտում այսօր տնտեսական անկում է, ինչը նշանակում է, որ այդ պարտատոմսի գինը շուկայում նվազում է։ Բացի այդ, 25 տոկոսի չափով, ըստ նրա, նվազել է եվրո-դրամ փոխարժեքը։
«Այսինքն՝ կորուստներ ունենք թե պարտատոմսերի արժեզրկումից, թե փոխարժեքի տատանումից։ Արդյունքում, մեր միջոցներն էապես նվազել են։ Եւ այս տարվա վեց ամիսներին մեր կուտակած միջոցները ոչ միայն չեն ավելացել, այլ նախկին միջոցները արժեզրկվել են 5-9%-ի չափով։ Այն քաղաքացիները, որոնք ավելի շատ գումար են կուտակել, նրանք ներկա իրավիճակում ավելի շատ գումար են կորցրել։
Այն մտավախությունը, որը կար ընդդիմադիրների մոտ՝ կապված այս համակարգի ներդրման հետ, փաստացի արդարացավ։ Ի վերջո այս համակարգի միջոցները երաշխավորված չեն պետության կողմից։ Պետք է հասկանալ, որ սա իշխանության կամ ընդդիմության հարց չէ, սա սերունդներին է վերաբերում։ Կան երկրներ, որ հանրաքվե են դրել պարտադիր կուտակայինին անցնելու հարցը։ Օրինակ, 1996 թ-ին Նոր Զելանդիայի իշխանությունը հանրաքվե անցկացրեց, սակայն մարդիկ դեմ եղան այդ համակարգին։ Այսինքն՝ սա ֆինանսական և կենսաթոշակային համակարգերի կայունության և սերունդների համերաշխության խնդիր է»,- նշեց Սուրեն Պարսյանը։
Տնտեսագետը չի կիսում այն կարծիքները, թե նվազումը ժամանակավոր երևույթ է։ Նրա խոսքով՝ ֆոնդերի կառավարիչներն իրենց տրամադրության տակ եղած գումարները ներդրել են հիմնականում եվրագոտում, իսկ միջազգային մի շարք ընկերությունների կանխատեսումներով՝ այս և հաջորդ տարի եվրագոտում տնտեսական անկումը կշարունակվի։ Դա նշանակում է, որ ձեռքբերած պարտատոմսի արժեքը հաջոդ տարի ավելի կնվազի։
«Ճիշտ չէ մարդկանց գլխի տակ փափուկ բարձր դնել, միանշանակ պետք է հրաժարվել այս համակարգից։ Շատ երկրներ են գնացել այդ քայլին։ Ի դեպ, պարտադիր կուտակային կենսաթոշակային համակարգի կայունությունը պայմանավորված է նրանով, թե այդ երկրի ֆինանսական կամ արժեթղթերի համակարգը որքանով է զարգացած։
Այս ֆոնդերի կառավարիչները քաղաքացիների կուտակած գումարը ներդնելու տեղ չունեն, 60 տոկոսը ներդնում են Հայաստանում պետական պարտատոմս գնելու կամ բանկում ավանդ դնելու վրա, իսկ մնացած 40 տոկոսը Հայաստանից դուրս են հանում։ Ավանդ դնելու կամ պարտատոմս գնելու համար շատ խելք պետք չէ ունենալ։ Այս ութ տարիների ընթացքում ֆոնդերը միջինում տարեկան 7 տոկոս եկամտաբերություն են ունեցել, իսկ եթե քաղաքացիներն ավանդ դնեին,ապա եկամտաբերությունը 10-11 տոկոս կլիներ»,- ասաց Սուրեն Պարսյանը։
Նշենք, որ Հայաստանում կենսաթոշակային ֆոնդերը կառավարում է ոչ թե պետությունը, այլ լիցենզավորված երկու կազմակերպություն՝ ֆրանսիական «Ամունդի-ԱԿԲԱ ասեթ մենեջմենթ» ՓԲԸ-ն և ավստրո-գերմանական «Ցե-Կվադրատ ամպեգա ասեթ մենեջմենթ Արմենիա» ՍՊԸ-ն։ Դրանցից յուրաքանչյուրը կառավարում է 3 պարտադիր կենսաթոշակային ֆոնդ՝ հավասարակշռված, պահպանողական և կայուն եկամտային: Կուտակային բաղադրիչը պարտադիր է 1974 թվականի հունվարի 1-ից հետո ծնված ՀՀ բոլոր աշխատող քաղաքացիների համար։
Ըստ Կենտրոնական բանկի հրապարակած վերջին հաշվետվության՝ Հայաստանի կենսաթոշակային ֆոնդերի ընդհանուր ակտիվները 2022 թվականի մայիսի վերջի դրությամբ կազմել են 503 մլրդ դրամ։
Լրահոս
Տեսանյութեր
Հայաստանի ու հայ ժողովրդի շահերը պաշտպանող իշխանություն գոյություն չունի. Բագրատ Սրբազան
