Ձեր վստահելի աղբյուրը

Համաձայն Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության (ԱՀԿ) անդամ 56 երկրի տվյալների վրա հիմնված հաշվարկների՝ ամբողջ աշխարհում տարեկան շուրջ 230 միլիոն խոշոր վիրաբուժական միջամտություն իրականացվում է անզգայացմամբ։

Ներկայում միջազգային կլինիկական պրակտիկայում կիրառվում են ավելի քան 100 անէսթետիկներ: Դա հնարավորություն է տալիս ընտրելու անզգայացման առավել արդյունավետ և անվնաս մեթոդ` կատարվող միջամտության բնույթով, տևողությամբ, ինչպես նաև հիվանդի անհատական առանձնահատկություններով պայմանավորված:

Անզգայացման պարտադիր պայմանը կարող է շատերի համար առավել վախեցնող լինել, քան բուն վիրահատությունը: Ինչպես բժշկական ցանկացած տարածված միջամտության, այնպես էլ նարկոզի մասին կան միֆեր և իրական փաստեր:

Ժամանակակից աշխարհում օգտագործվում են «թմրաքնի» տարբեր ձևեր և տեսակներ, տասնամյակների ընթացքում դրանք կատարելագործվում են` ձգտելով դառնալ բուժառուների համար առավել անվտանգ և անվնաս:

Անզգայացման տեսակների, հետևանքների,  դրա շուրջ վախերի մասին Panorama.am-ը զրուցել է «Միքայելյան» համալսարանական հիվանդանոցի Վերակենդանացման և ինտենսիվ թերապիայի բաժանմունքի վարիչ Աշոտ Փամբուխչյանի հետ։

Հարց-Անզգայացման ինչպիսի՞ տեսակներ կան, ինչո՞վ են դրանք տարբերվում իրարից, ինչպե՞ս եք որոշում՝ ո՞ր տեսակն է անհրաժեշտ:

Պատասխան-Տարբերում ենք ընդհանուր անզգայացում, ռեգիոնար, որի մեջ մտնում են սպինալ և էպիդուրալ անզգայացումները և պերեֆերիկ նյարդերի բլոկավորումը: Որովայնի ստորին հարկում և դրանից ներքև գտնվող օրգանների հետ կապված վիրահատությունների դեպքում հնարավոր է կատարել ռեգիոնար անզգայացման տեսակներից որևէ մեկը, վերին և ստորին վերջույթների դեպքում հնարավոր է կիրառել պերեֆերիկ նյարդերի բլոկավորումը, մնացած այլ պարագաներում կիրառվում է ընդհանուր անզգայացման տարբերակը: Անզգայացման տեսակը ընտրում ենք ոչ միայն վիրահատության բնույթից ելնելով, այլև գնահատելով պացիենտի ընդհանուր վիճակը և ուղեկցող հիվանդությունները, բարդությունները և հակացուցումները: Օրինակ՝ թոքերի քրոնիկական ծանր հիվանդություն ունեցող հիվանդին նախընտրելի է կատարել ռեգիոնար, այլ ոչ թե ընդհանուր անզգայացում:

Հարց-Հաճախ մարդիկ բողոքում են, որ նարկոզից հետո հիշողության խնդիր ունեն, գանգատվում են մտավոր ունակություններից, գլխացավերից, ուշադրությունից: Այս գանգատները որքանո՞վ են օբյեկտիվ և ինչո՞վ են պայմանավորված: Եվ առհասարակ նարկոզ բառը մարդկանց մոտ ֆոբիաներ է առաջացնում, հիմնավո՞ր են այդ վախերը, թե՞ ոչ:

Պատասխան-Ներկայումս ընդհանուր անզգայացման դեպքում կիրառվող դեղերը  անմիջական կապ չունեն նշված հետվիրահատական գանգատների հետ, չեմ կարող ասել, որ դա միֆ է, քանի որ ամեն օրգանիզմ ինդիվիդուալ է, հնարավոր է հազվադեպ դեպքերում նմանատիպ գանգատներ ունեցող հիվանդներ լինեն: Համենայն դեպս, թե գրականությունը և պրակտիկան հուշում են, որ հիշողության  կորստից, մտավոր ունակություններից բողոքում են մարդիկ, որոնք  մինչև ընդհանուր անզգայացումը այլ առողջական խնդիրներ են ունեցել կամ նախատրամադրվածություն: Գլխացավի դեպքում կարող ենք նշել, որ այն հնարավոր է առաջանա սպինալ անզգայացումից հետո որպես պոստպունկցիոն գլխացավ, որի տևողությունը առավելագույնը երեք օր է և կարող է հեշտությամբ անցնել ընդամենը հեղուկների բավարար քանակի կիրառման, ցավազրկման և կոֆեինի օգտագործման միջոցով:

Ինչպես ասում են՝ նարկոզն այնքան սարսափելի չէ, ինչքան թվում է, բայց հարկ եմ համարում նշել, որ անեսթեզիոլոգ-ռեանիմատոլոգ (վերակենդանացնող բժիշկ) մասնագիտությունը մեկ մասնագիտություն է, որովհետև անեսթեզիան կամ նարկոզը դա «կենդանավերացումն» է, որից հետո պետք է կատարել վերակենդանացում: Քանի որ նարկոզի ժամանակ հիվանդին զրկում ես բոլոր կենսական կարևոր ֆունկցիաներից՝ գիտակցություն, շնչառություն, ռեֆլեքսներ, որից հետո պետք է կատարես դրանց վերականգնում, հետեւաբար՝ նաեւ վերակենդանացում: 

Ժամանակին հայտնի անեսթեզիոլոգներից մեկն ասել է, որ ընդհանուր անզգայացումը իր էությամբ նման է ինքնաթիռի թռիչքին, անզգայացման սկիզբը թռիչքն է, անեսթեզիայի պահպանումը ինքնաթիռի ընթացքն է, իսկ վայրէջքը՝ անեսթեզիայից արթնացումն է: Հասկանալով, որ ինչպես ինքնաթիռի թռիչքն ու անվտանգությունն է կախված բարձր պիլոտաժից, այնպես էլ անեսթեզիայի անվտանգությունն է կախված անզգայացման սարքավորումներից եւ անեսթեզիոլոգի հմտություններից:

Հարց-Հաջորդ հարցը հենց Ձեր ասածի մասին է, արդյոք նարկոզը կա՞պ ունի միայն դեղերի, սարքավորումների հետ, թե՞ նաև բժշկի հմտության, փորձի: Ո՞րն է լավ նարկոզը:

Պատասխան-Այսօր ընդհանուր անզգայացման համար գոյություն ունեցող բոլոր պրեպարատները լավն են, այսինքն՝ ավելի քիչ կողմնակի ազդեցություններ ունեն և գրեթե հետևանքներ չեն թողնում օրգանիզմի վրա: Այո, այսօրվա նարկոզի որակը լավն է:

Հարց-Վատ նարկոզի մասին ի՞նչ կարող եք ասել, ի՞նչ հետևանքների կարող է հանգեցնել այն։ 

Պատասխան-Անզգայացման ընթացքը և ելքերը ավելի շատ կախված չեն անեսթեզիոլոգի վատ կամ լավ նարկոզ տալուց և դեղորայքի չափաբաժնից, այլ հիմնականում պայմանավորված են հիվանդի առողջական վիճակով, ուղեկցող հիվանդություններով և ընթացիկ առաջացող բարդություններով: Իհարկե, ինչպես ամբողջ աշխարհում, այնպես էլ մեզ մոտ կարող են առաջանալ անզգայացման բարդություններ, ցավոք, ընդհուպ մինչև մահ, որոնք միջազգային վիճակագրական տվյալներով կազմում են 1/10000-ի: Դրանցից հիմնականն է չարորակ հիպերթերմիան, երբ օրգանիզմի անհատական առանձնահատկություններից ելնելով առաջանում է անտանելիություն անեսթեզիայի դեղորայքի հանդեպ, որը, Փառք Աստծո, հազվադեպ հանդիպող երևույթ է:

Հարց-Բժիշկ, դժվարը քնեցնե՞լն է, թե՞ արթնացնելը, գուցե անհատական է այս ամենը, ի՞նչ խնդիրներ են առաջանում այդ ընթացքում: Կհիշեք Ձեր պրակտիկայից ինչ-որ դեպքեր:

Պատասխան-Քնեցնելու և արթնացնելու մեջ դժվարության առումով տարբերություն չկա, խնդիրներն էլ ըստ էության նույնն է՝ սկսած ալերգիկ ռեակցիայից մինչև անաֆիլակտիկ շոկ: Իմ պրակտիկայում եղել են բարդություններով անեսթեզիաներ, որոնք, բարեբախտաբար, ունեցել են բարեհաջող ավարտ:
Լսե՞լ եք այդ անեկդոտը, երբ պացիենտը անեսթեզիոլոգին հարցնում է՝  ճի՞շտ է, որ նարկոզի յուրաքանչյուր ժամը ավելացնում է անեսթեզիոլոգի կյանքը նույնչափ, անեսթեզիոլոգը զարմացած պատասխանում է՝ 140 տարվա անեսթեզիոլոգ է, առաջին անգամ է լսում նման անհեթեթություն (ծիծաղում է-խմբ.):