Ձեր վստահելի աղբյուրը

Տարիներ շարունակ տասնյակ զեկույցներ են գրվել՝ թուրքական իշխանությունների կողմից ամբողջ աշխարհում թուրք քաղաքացիների լայնամասշտաբ առևանգումների մասին՝ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի վարչակարգը քննադատելու համար։

Աքսորյալ թուրք հետաքննող լրագրող Աբդուլլահ Բոզքուրտը բացահայտել է թուրքական այս անօրինական գործողությունները` տրամադրելով թուրքական կառավարության աղբյուրներից ստացած գաղտնի փաստաթղթերի պատճենները: Զարմանալի չէ, որ Թուրքիան նրան ձերբակալելու հրաման է տվել։ Նա Շվեդիայում հրատարակում է Nordic Monitor-ը։

Բոզքուրտը 2022 թվականի նոյեմբերի 3-ին հոդված է գրել Nordic Monitor-ում՝ «Թուրք դիվանագետների լրտեսությունը 2022 թվականին շարունակվել է նոր թիրախներով՝ Նորվեգիայում, Նիդեռլանդներում և Հունաստանում» վերնագրով։

Բոզքուրտը հրապարակել է թուրքական մի գաղտնի փաստաթուղթ, որը թողարկվել է Անվտանգության գլխավոր տնօրինության կողմից 2022 թվականի հունիսի 7-ին։ Նա բացահայտել է, որ արտասահմանում գտնվող դեսպանատներում և հյուպատոսություններում աշխատող թուրք դիվանագետները շարունակում են «քննադատների և հակառակորդների մասին տեղեկություններ հավաքելու անօրինական գործունեությունը Եվրոպայում»։

Բոզքուրտը հայտնել է, որ «երկու թուրք դիվանագետներ, այն ժամանակ մամուլի կցորդ Հաջի Մեհմեդ Ղանին և Հաքան Քամիլ Յերգեն, այն ժամանակ Բեռնում թուրքական դեսպանատան երկրորդ քարտուղարը, 2016-ին թմրանյութերի կիրառմամբ առևանգել են շվեյցարացի թուրք գործարարի: 2018 թվականի հունիսին Շվեյցարիայի գլխավոր դատախազությունը երկու թուրք դիվանագետների ձերբակալության հրահանգ է տվել»։

Բացի իրենց հակառակորդներին բռնելու և տուն բերելու  փորձերից, Թուրքիայի կառավարությունը երկրի ներսում բանտարկում է նրանց հարազատներին և բռնագրավում նրանց ունեցվածքը։

2022 թվականի նոյեմբերի 4-ին Nordic Monitor-ում հրապարակված երկրորդ՝ «Թուրքական հետախուզությունը շարունակում է լրտեսել լրագրողներին Շվեդիայում» վերնագրով հոդվածում, Բոզքուրտը հայտնում է, որ Շվեդիայում Nordic Monitor-ի խմբագիր Լևենթ Քենեզին «լրտեսել է Թուրքիայի հետախուզական ծառայությունը՝ նրա անձնական տեղեկատվությունը հրապարակելով թուրքական լրատվամիջոցներում։ Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի ընտանիքի կողմից տպագրվող «Սաբահ» թերթը անցյալ երեքշաբթի հրապարակել է Քենեզի լուսանկարները Ստոկհոլմի իր բնակարանի դիմաց, որտեղ նա ապրում է ընտանիքի հետ, հրապարակել է նրա հասցեն ու առօրյայի մանրամասներ՝» վտանգի ենթարկելով նրանց։ Հասկանալի է, որ ներքին քննադատներին լռեցնելուց հետո, Էրդողանը հիմա էլ փորձում է իր քննադատներին լռեցնել արտասահմանում։
Երրորդ հոդվածը, որը վերնագրված էր՝ «Թուրք դիվանագետները շահագործել են ԱՄՆ ներքին անվտանգության կայքը՝ ԱՄՆ-ում այլախոհներին հետևելու համար», Բոզքուրտը Nordic Monitor-ում հրապարակել է 2022 թվականի նոյեմբերի 2-ին։
Բոզքուրտը բացահայտել է թուրքական մի գաղտնի փաստաթուղթ, որը ցույց է տալիս, որ թուրքական հետախուզական գործակալությունը օգտագործել է ԱՄՆ մաքսային և սահմանների պաշտպանության կայքը՝ ԱՄՆ-ում թուրք բժշկին հետևելու համար, որը քննադատում է թուրքական կառավարությանը: ԱՄՆ կառավարության կայքէջում մարդկանց անձնական տվյալների բազա մուտք գործելը հանցագործություն է:

Բոզքուրտը հայտնել է, որ միայն 2016-2017 թվականներին թուրքական դեսպանատներն ու հյուպատոսությունները ներկայացրել են արտերկրում բնակվող Թուրքիայի 4386 քննադատների տվյալները։ 2021 թվականին Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարար Մևլութ Չավուշօղլուն հայտարարել է, որ դեսպանատներում և հյուպատոսություններում նշանակված թուրք դիվանագետներին կառավարությունը պաշտոնապես հանձնարարել է գաղտնի լրտեսական գործողություններ իրականացնել օտարերկրյա տարածքում։ Բացի այդ, էրդողանամետ թուրքական ցանցերն ու կազմակերպություններն արտերկրում հանդես են եկել որպես թուրքական վարչակարգի «երկար ձեռքը»:

2019 թվականին ԱՄՆ կառավարությունը դատապարտեց թուրքական իշխանության աշխատակից Քամիլ Էքիմ Ալպթեքինին՝ Միացյալ Նահանգներում Էրդողանի հակառակորդներին հսկելու համար: Ալպթեքինը շարունակում է մնալ փախուստի մեջ և ներկայումս թաքնվում է Թուրքիայում, մինչդեռ նրա համախոհ Բիժան Ռաֆիեկյանին, որը, 2019 թվականին դատապարտվել է ԱՄՆ-ում թուրքական կառավարության գործակալի գաղտնի գործունեության համար՝ առանց բացահայտելու իր հարաբերությունները ԱՄՆ կառավարության, ըստ Բոզքուրտի:

Մեթյու Ամլոթը 2020 թվականի հուլիսի 12-ին «Ալ Արաբիա»-ում հրապարակեց մի հոդված՝ «Թուրքիան գաղտնի համաձայնագրեր է ստորագրել երկրների հետ՝ այլախոհներին արտասահմանից առևանգելու համար» վերնագրով: ՄԱԿ-ի չորս զեկուցողների կողմից գրված համատեղ նամակի համաձայն՝ «Թուրքիան գաղտնի համաձայնագրեր է ստորագրել բազմաթիվ երկրների (Ադրբեջան, Ալբանիա, Կամբոջա և Գաբոն) հետ՝ ենթադրյալ պետական այլախոհների՝ երկրի տարածքից դուրս առևանգումներ իրականացնելու նպատակով… Թուրքիան նաև թիրախավորել է [իր] քաղաքացիներին Աֆղանստանում, Կոսովոյում, Ղազախստանում, Լիբանանում և Պակիստանում, գրված է նամակում»։

ՄԱԿ-ի նամակում ասվում է, որ «Թուրքիայի կառավարությունը, այլ պետությունների հետ համաձայնեցված, ստիպողաբար 100 թուրք քաղաքացու է տեղափոխել Թուրքիա, որոնցից 40-ը ենթարկվել են բռնի անհետացման, հիմնականում առևանգվել են փողոցներից կամ իրենց տներից ամբողջ աշխարհում և բազմաթիվ դեպքերում՝ իրենց երեխաների հետ միասին»։
Ալիս Թեյլըրը «Exit News»-ում գրել է, որ «2018 թվականի նոյեմբերին Թուրքիայի արտգործնախարարը տեղեկացրել է խորհրդարանին, որ 452 արտահանձնման հարցում է ուղարկվել ընդհանուր առմամբ 83 երկրի»։

Յասիր Գյոքչեն հոդված է գրել, որը հրապարակվել է 2018 թվականի նոյեմբերի 25-ին Հարվարդի համալսարանի Kennedy School Review-ում՝ «Թուրքիայի առևանգումները դրսում հակասում են միջազգային իրավունքին» վերնագրով: Այս ապօրինի առևանգումները պետք է ներկայացվեն ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդին և Արդարադատության միջազգային դատարանին, առաջարկել է Գյոքչեն:

2020 թվականին Յոհան Հեյմանսը Մարդու իրավունքների միջազգային դիտորդական կազմակերպության հետ համատեղ հրապարակել է 128 էջանոց զեկույց, որը մասամբ հիմնված է Անկարայի իրավաբանների ասոցիացիայի զեկույցի վրա, որը փաստում է 17 երկրներից Թուրքիայի քաղաքացիների արտաքսման կամ առևանգման կոնկրետ դեպքերը՝ Մոլդովա, Ադրբեջան, Գաբոն, Սուդան, Կոսովո, Մյանմա, Սաուդյան Արաբիա, Բուլղարիա, Բահրեյն, Ինդոնեզիա, Ղազախստան, Պակիստան, Ուկրաինա, Լիբանան, Մալայզիա, Շվեյցարիա և Մոնղոլիա:

Վերջապես, OpenDemocracy.net-ը 2021 թվականի հունիսի 16-ին հրապարակեց Սերդար Սանի հոդվածը, որը վերնագրված էր. «Արտասահմանում թուրք լրտեսները առևանգում են Էրդողանի քաղաքական հակառակորդներին»: Սերդար Սանն իրավացիորեն նշել է, որ «քաջալերվելով ՆԱՏՕ-ի և ԵՄ-ի արձագանքի բացակայությունից՝ նախագահ Էրդողանի վարչակարգն առևանգում է այլախոհներին», որպեսզի լռեցնի քաղաքական այլախոհությունը:

Արևմտյան կառավարություններն են մեղավոր, որոնք աչք են փակում իրար հաջորդող թուրքական  իշխանությունների անօրինական վարքագծի վրա՝ խրախուսելով նրանց շարունակել խախտել ներքին և միջազգային օրենքները տասնամյակներ շարունակ:

Հարութ ՍԱՍՈՒՆՅԱՆ
«Կալիֆորնիա կուրիեր» թերթի հրատարակիչ