Ձեր վստահելի աղբյուրը

Կառավարությունը նոյեմբերի 17-ի նիստում հավանություն տվեց «Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» և «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքում փոփոխություն և լրացում կատարելու մաuին» ՀՀ օրենքների նախագծերին հավանություն տալու և անհետաձգելի համարելու մասին որոշման նախագծին, որով առաջարկվում է ֆիզիակական անձանց եկամուտների համընդհանուր հայտարարագրման համակարգ ներդնել: Գործադիրի հիմնավորումներից մեկն այն է, որ փոփոխությունն ուղղված է ստվերային տնտեսության կրճատմանը: Վերոնշյալ հիմնավորման և համընդհանուր հայտարարագրման համակարգի էության վերաբերյալ Panorama.am-ը հարցեր ուղղեց Աուդիտորների պալատի նախագահ Նաիրի Սարգսյանին:

Ն. Սարգսյան-Ստվերը կրճատելու համար այս գործիքակազմը չէ, որ պետք է կիրառեն, իսկ գնահատականը, որ կարելի է տալ նախաձեռնությանը, անմտություն, պետականակործան հերթական նախաձեռնությունն է: Ստվերի դեմ պայքարը պետք է սկսել պետական արդյունավետ ծախսերի կատարումից: Եթե որևէ երկիր, այդ թվում նաև ՀՀ-ն, չի իրականացնում պետական արդյունավետ ծախսերի քաղաքականություն այնպես, որ պետության քաղաքացիներն իրենց զգան բավարարված և գոհ, ապա երբևէ հնրավարո չէ որևէ հատվածական փոփոխությունների և օրենսդրական նախաձռնությունների միջոցով ստվերի դեմ պայքարել և ստվերը կրճատել: Սա բացառվում է ի սկզբանե, և այդ բացառման հիմնավորումն այն է, որ որևէ անձ երբևէ չի վճարի ինչ-որ ծառայության դիմաց, որը նա չի ստանում: Նա չի վճարի կրթական ծառայության դիմաց, եթե համապատասխան կրթություն չի ստանում, առողջապահական ծառայությունների դիմաց չի վճարի, եթե չի ստանում այն:

Հարկն այդպիսի վճար է, այն պետական վճար է ծառայություններից օգտվելու դիմաց, որը սկսվում է անվտանգությունից, առողջապահական, կրթական և այլ ծառայությունների իրականացումից: Եթե ամեն օր ՀՀ քաղաքացին ականատես է լինում պետական անարդյունավետ ծախսերի կատարման, ապա օբյեկտիվորեն հարկերը թաքցնելու է, որովհետև հարկը և՛ բիզնեսի, և՛ քաղաքացու ընկալման մեջ պարտադիր կատարվող վճար է, այն պարտադրանք է, որն օրենքով պարտավորեցված է նրանց որպեսզի վճարեն և նրանք դիմում են հնարամտությանը և փորձում են հարկերի վճարումից խուսափել, որի համար կան տարբեր ճանապարհներ:

Այս մտածելակրեպը պետք է փոխվի ոչ թե պարտադիր վճար վճարելով, այլ պետք է հարկ վճարելը համարվի պատվաբեր գործողություն: Ե՞րբ այն կարող է համարվել պատվաբեր: Նման ընկալում կլինի, երբ դուք տեսնեք, որ վճարած հարկը գնում է զինվորի կացարանի, այլ առողջապահական, սոցիալական ծախսերի իրականացմանը, կամ պետության զարգացման և մարդկանց բարեկեցության լավացման պոտենցիալի ստեղծմանը և այլն: Բայց եթե ականատես ենք լինում տարատեսակ ոչինչ չանող պաշտոնյաների համար թանկարժեք մեքենաների ձեռքբերմանը, ապա բնական է, որ պետք է ունենանք հարկերի թերհայտարարագրում և ստվերային տնտեսություն:

Շատ այլ օբյեկտիվ պատճառներ էլ կան հակերը թերհայտարարգրելու համար: Դրանք են հարկման դաշտերը, դրանց դրույքաչափերը, մրցակցությունը: Մենք շատ փոքր երկիր ենք և մարդիկ դժվարանում են հարկային բեռը սպասարկելով արդյունավետ բիզնեսով զբաղվել: Թեկուզ վարձու աշխատող համարվող ֆիզիկական անձինք չեն կարող ամբողջական եկամտային հարկը սպասարկել, եկամտահարկը և սոցիալական վճարները հանած՝ մնացած աշխատավարձով գոյատևել մինչև հաջորդ աշխատավարձը:

Այս պարագայում, երբ երկիրն ունի 50%-ից ավել աղքատության մակարդակ, մոտավորապես 15 % գործազրկություն, ամսական պարտադիր ծախսերին չբավարարող կենսաթոշակներ և նպաստներ, այս պայմաններում բոլորին պարտադրել հայտարարգրել եկամուտները… Ի՞նչ նպատակ պետք է այն հետապնդի, այդ ո՞ր ստվերը պետք է կրճատեն: Շատ դեպքերում պետական պաշտոնյաներն այսպիսի հայտարարություն էին անում, որ եկամտահարկը դարձել է ոչ թե եկամտի հարկ, այլ դարձել է աշխատավարձից գանձվող հարկ, շատ դեպքերում թաքցվում է շրջանառությունը, վարձավճարները և հարկ չեն վճարում, մարդիկ տոկոսով գումար են տրամադրում՝ այդ տոկոսները չեն երևում և չեն կարողանում հարկել: Հիմա որևէ մեկը պետական համակարգից թող դուրս գա և բացատրություն տա, թե այդ ի՞նչ վարչարարական գործիքակազմի միջոցով են այս օրենքի ընդունումից հետո բացահայտելու, որ հիմա չեն կարողանում բացահայտել ստվերը: Ի՞նչ է ավելանալու:

Եթե վարձով է տրվում տարածքը և թերհայատարարգրվում է վարձավճարը, ապա օրենքի ընդունումից հետո էլ է թերհայտարարգրվելու: Ավելին ասեմ, օրենքը դրդելու է գնալ  այդ կուլիսային պայմանավորվածություններին, որպեսզի հարկը չվճարեն:

Միանշանակ հայտարարում եմ, որ այն ուղղված չէ ստվերային տնտեսության դեմ, ստում են, չի կարող նման բան լինել: Ուղղակի սա թաքնված նպատակ է հետապնդում: Այն հետևյալն է՝ հասարակական-քաղաքական գործիչների, քննադաների, հանրային դեմքեր ներկայացնող անձանց կամ, ի վերջո, կառավարությանն ոչ ցանկալի մարդկանց վրա սա մահակ է դառնում: Եթե մենք քննադատում ենք կառավարությանը չաշխատելու, դիլետանտության կամ պետականակործան գործունեության համար, ապա նրանք դրանից հետո հասցեական վերցնելու են եկամուտների հայտարարգիրը և  որոշակի գործողություններ են իրականացնելու: Օրինակ կկանչեն ՊԵԿ, ուժային կառույցներ, քրեական գործեր կհարուցեն և այլն: Անկախ նրանից՝ մարդն արդար է, թե անարդար, նա մոտավորապես 3 տարի ճանապարհ կանցնի, եթե արդար է՝ այն հիմնավորելու համար, իսկ եթե արդարացի չէ, ապա այս պահի գործիքակազմը բավարար է, որպեսզի անբարեխիղճներին և անարդարների պատժեն: Սա համարում ենք անիմաստ դրական սպասելիքների առումով, իսկ բացասական սպասելիքները շատ-շատ են:

Աուդիտորների պալատի նախագահ Նաիրի Սարգսյանի հետ հարցազրույցի մանրամասները՝ տեսանյութում:

Զրուցեց՝ Ա. Վարդանյանը