Ձեր վստահելի աղբյուրը

Այսօր հանճարեղ գեղանկարիչ Մարտիրոս Սարյանի ծննդյան օրն է՝ 143-ամյակը։ Ավանդույթի համաձայն, մտավորականները, Սարյանի տուն-թանգարանի աշխատակիցները ծաղիկներ դրեցին Սարյանի անվան պուրակում` նկարչի արձանի մոտ, այնուհետև գնացին Կոմիտասի անվան պանեթոն՝ ծաղիկներ խոնարհելու Վարպետի շիրիմին։

Մարտիրոս Սարյանի տուն-թանգարանի տնօրեն, Սարյանի թոռնուհի, արվեստաբան Ռուզան Սարյանը Panorama.am-ի հետ զրույցում նախ մեջբերում է նկարիչ Գրիգոր Խանջյանի խոսքերը. «Ժամանակ կար, որ ասում էինք՝ գանք Հայաստան, Երևան,  Սարյանին տեսնենք, հետո վերածվեց՝ գանք, տեսնենք Սարյանի Հայաստանը»։

«Նա մեզ Սարյանի Հայաստանը թողեց ժառանգություն, քանի որ ամբողջապես փոխվեց մեր երկրի ընկալումը։  Մինչև Սարյանը Հայաստանը կերպարվեստում ներկայացվում էր բավական գորշ, անգույն, Սարյանն իսկապես հեղաշրջում կատարեց՝ ցույց տալով, թե ինչ գեղեցիկ է մեր բնաշխարհը, ինչ գունեղ, ինչ բազմազան, հարուստ, ինչ շնորհալի և տաղանդավոր ժողովուրդ է ապրում Արագածի լանջերին՝ մաքառելով, կռիվ տալով և ստեղծագործելով»,- ասաց Ռուզան Սարյանը։

Նա ընդգծեց՝  երջանիկ ենք, որ ունեցել ենք Սարյան, նման մի սերունդ՝ Թամանյան, Սպենդիարյան, Ռոմանոս Մելիքյան, Իսահակյան, Չարենց, մտավորականների հրաշալի ծաղկաբույլ. «Այն Երևանն, որ այսօր ունենք, ժառանգել ենք իրենցից։ Նրանք հերոսական քայլ արեցին, թողեցին իրենց շատ հարմարավետ կյանքը, նրանք արդեն ամեն ինչի հասած մարդիկ էին, եկան, որպեսզի իրենց պարտքը տան իրենց երկրին, իրենց ժողովրդին։ Ցավ եմ զգում, որ մեր հայրենակիցներն այսօրվա  Հայաստանն են լքում  և գնում։ Մենք պետք է կառչած մնանք մեր արմատներին, ազգային մշակույթին, վերջապես սովորենք ինքներս մեզ արժևորել»։

Մարտի 1-ին Մարտիրոս Սարյանի տուն-թանգարանում բացվելու է ցուցահանդես, ներկայացվելու են 55 տարիների ընթացքում թանգարանի կողմից կազմակերպված ամենակարևոր ցուցահանդեսների պաստառները, վերջին տաս տարիներին տպագրված գրքերը։

Ռուզան Սարյանի խոսքով, Մարտիրոս Սարյանի մասին մշտապես նոր ասելիք կա։

«Դա մի օվկիանոս է, ափը չի երևում։ Դեռ այնքան անելիք ունենք։ 7 տարուց նշելու ենք Սարյանի 150-ամյակը։ Հույս ունեմ՝ կնշվի նաև ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի մակարդակով, եվրոպական հայտնի մայրաքաղաքներում հրաշալի ցուցահանդեսներով։ Եթե մենք դա չանենք, մեր փոխարեն ոչ ոք դա չի անելու։ Մենք պետք է սովորենք մեր մշակույթը ներկայացնել աշխարհին։

Ունենք յոթ տարի, ունենք հրապարակելու ծով նյութ, պետք է ավարտենք նրա նամականու տպագրությունը, տպագրենք Սարյանի անհայտ, քիչ հայտնի կտավների ալբոմներ։ Շատ գործ կա, պետք է բոլորս միասին լծվենք այդ գործին»,- նշեց նա։

Ռ.Սարյանը նաև խոսք ուղղեց պետական այրերին, որպեսզի նրանք նպաստեն մեծ արվեստագետների, նրանց գործերի հանրահռչակմանը. «Իհարկե, արվում է, բայց միջազգայնացումը պետք է ավելի լայն մասշտաբներով արվի»։

Մանրամասն՝ տեսանյութում։ 

«Ես չգիտեմ, թե երբ է նկարիչը ծնվել իմ մեջ: Երևի այն օրերից, երբ լսում էի իմ ծնողների պատմությունները մեր լեռնային կախարդական հայրենիքի մասին, այն օրից, երբ խաղում էի արևի տակ ու հրճվում բազմապիսի ծաղիկների, թիթեռների, մեղուների գույներով: Գույն, լույս, երազ - ահա ինչով եմ ես այրվել»։

Մարտիրոս Սարյանը ծնվել է 1880 թվականին Ռուսաստանում, Դոն գետի ափին գտնվող հայկական Նոր Նախիջևան քաղաքում: Մարտիրոս Սարյանը 1895 թվականին Սարյանն ավարտել է Նոր Նախիջևանի քաղաքային հայ-ռուսական հանրակրթական ուսումնարանը: Արդեն դպրոցական տարիներին նրա նկարչական հաջողությունները խրախուսվել էին գովասանագրերով: Դպրոցն ավարտելուց հետո Սարյանն աշխատանքի է ընդունվում փոստային գրասենյակ: Այստեղ ազատ ժամերին նա ամսագրերից պատկերներ էր վերանկարում և գրասենյակ եկող հետաքրքիր մարդկանց ճեպանկարներ էր անում: Սարյանի ավագ եղբայր Հովհաննեսը, քաջալերելով Մարտիրոսի հետաքրքրությունը, նրան ծանոթացնում է իր բարեկամ նկարիչ, Մոսկվայի գեղանկարչության, քանդակագործության և ճարտարապետության ուսումնարանի շրջանավարտ Ա. Արծաթբանյանի հետ: Գնահատելով պատանու բնատուր օժտվածությունը՝ Արծաթբանյանը Մարտիրոսին պատրաստում է ընդունելության քննությունների:

1897 թվականին Մարտիրոս Սարյանը դառնում է Մոսկվայի գեղանկարչության, քանդակագործության և ճարտարապետության ուսումնարանի ուսանող: 1901–1903 թվականների ճամփորդությունները դեպի Կովկաս Սարյանի համար դարձան իսկական հայտնություն: 1902 թվականի ամռանը նկարիչը եղավ Հայաստանի հնագույն մայրաքաղաք Անիում: Մերձավոր Արևելքի երկրներ` Թուրքիա (1910թ.), Պարսկաստան (1913թ.), Եգիպտոս (1911թ.) ուղևորությունների ողջ ընթացքում նկարչին առաջնորդել է արևելյան աշխարհի և ինքն իրեն, որպես այդ աշխարհի մի մասնիկը, ըմբռնելու ձգտումը:

1911 թվականին Եգիպտոս (Կահիրե, Գիզա, Մեմֆիս, Լուքսոր) կատարած ուղևորությունը հարստացրել է Սարյանի արվեստը նոր աշխատանքներով, որոնք դարձան նրա ինքնատիպ ոճի վառ արտահայտումները:

1911 թվականի աշնանը Հռոմի ժամանակակից արվեստի միջազգային գեղարվեստական ցուցահանդեսում ներկայացված Սարյանի նոր աշխատանքները մեծ հետաքրքրքություն առաջացրին գեղարվեստի աշխարհում: Սակայն նկարչի ստեղծագործության հետագա զարգացումը ընդհատվել է հայ ժողովրդի ողբերգական իրադարձություններով:
Նկարիչը երկար ժամանակ չէր կարողանում աշխատել: Բայց առաջինը, ինչ ստեղծել է ծանր ապրումներից հետո, դա կարմիր ծաղիկների մեծ փունջ պատկերող նկար էր:

1918–1919 թվականներին Սարյանը ընտանիքով ապրում է Նոր Նախիջևանում: Նկարիչը դառնում է Ռոստովի հայկական գավառագիտական թանգարանի հիմնադիրն ու առաջին տնօրենը:
այաստանի ժողովրդական կոմիսարների խորհրդի նախագահ Ա. Մյասնիկյանի հրավերով 1921 թ. Սարյանն ընտանիքով տեղափոխվում է Երևան` մշտական բնակության: Այստեղ նա հիմնում է հնագիտության, ազգագրության, կերպարվեստի պետական թանգարան, մասնակցում է Երևանի գեղարվեստի ուսումնարանի և կերպարվեստի աշխատողների ընկերության կազմակերպմանը: 1922 թվականին Սարյանի էսքիզներով ստեղծվում են Սովետական Հայաստանի զինանշանն ու դրոշը:

Իր արվեստում Սարյանն այս շրջանում ձգտում է պատկերել Հայաստանն իր շոշափելի գոյությամբ Նկարիչը ուղևորություններ է կատարում Հայաստանի տարբեր շրջաններ, ստեղծում իր աշխատանքները բնության գրկում: Այդ տարիներին Իտալիայում ապրող հայ մեծն անաստեղծ Ավետիք Իսահակյանը, որը հետագայում դառնում է Սարյանի մտերիմ ընկերը, «Հայրենիք» թերթում (Փարիզ, 5 օգոստոսի, 1924թ.) տպագրում է մի հոդված, որտեղ նկարչի արվեստը գնահատում է, որպես հայ մշակույթի զարգացման համար պատմական խոշոր նշանակության երևույթ: 1925 թ. Մարտիրոս Սարյանին շնորհվում է Հայաստանի ժողովրդական նկարչի կոչում:
1950–60ական թվականներին Սարյանը նկարում է նաև այլ ժամանակակիցների, ոչ այնքան խոշոր, բայց մտածող և իրենց ժամանակի ողջ դրամատիզմը ապրող մտավորականների:

1966 թվականին Մ. Սարյանը ստանում է Հայաստանի ԽՍՀ Պետական մրցանակ: Լույս է տեսնում նկարչի «Գրառումներ իմ կյանքից» հուշերի գիրքը (սկզբից հայերեն, ավելի ուշ հրատարակվեց 4 լեզվով): 1967 թվականի նոյեմբերի 26-ին Երևանում բացվում է Մարտիրոս Սարյանի տուն–թանգարանը: Անհատական ցուցահանդեսներ է ունենուման Ռումինիայում, Չեխոսլովակիայում, Հունգարիայում, Գերմանիայի Դեմոկրատական Հանրապետությունում:

Մարտիրոս Սարյանը վախճանվել է 92 տարեկան հասակում, 1972 թվականի մայիսի 5-ին: