Ձեր վստահելի աղբյուրը

Խոսքի ազատության պաշտպանության կոմիտեն 2022թ.  հունիսից մինչև 2023թ. հունվար անցկացրել է ընդդեմ ԶԼՄ-ների և լրագրողների դատական գործերի մշտադիտարկում։ Ստացված արդյունքների, այդ թվում վիճակագրական տվյալների հիման վրա կատարվել է վերլուծություն և պատրաստվել զեկույց:

Դիտարկված ժամանակահատվածում ընդդեմ ԶԼՄ-ների ու լրագրողների ներկայացվել է 106 դատական հայց, որոնցից 72-ը՝ 2021 թվականին, 34-ը՝ 2022-ին։ Այդ հայցերից վարույթ է ընդունվել 93-ը (2021-ին՝ 69, 2022-ին՝ 24),  մնացած 13-ը վարույթ չեն ընդունվել փաստաթղթերը թերի լինելու կամ հայցը հետ վերցնելու հիմքերով։

Վարույթ ընդունված 93 գործերից 48-ում (2021թ․-ին՝ 38, 2022թ․-ին՝ 10) հայցվորները ներկա կամ նախկին պաշտոնյաներ են, քաղաքական գործիչներ կամ պետական մարմիններ, 25-ում (համապատասխանաբար՝ 19 և 6)՝ գործարարներ կամ տնտեսվարող ընկերություններ են, 9-ում (5 և 4)՝ մասնավոր անձինք, 4-ում (3 և 1)՝ քաղհասարակության կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ, 7-ում (4 և 3) լրատվամիջոցներ։

Մոնիտորինգի ընթացքում վերլուծության առարկա են դարձել այն գործերը, որոնց վերաբերյալ ընդունվել է առնվազն մեկ և ավելի դատական ակտ. այդպիսիք 17-ն են։ Ընդ որում՝ դրանցից 6 գործով կայացված ակտերը մտել են օրինական ուժի մեջ, այսինքն՝ վեճերը հանգուցալուծվել են, իսկ 11-ի առնչությամբ ընդունվել է 1 և ավելի ակտ, բայց դատական գործընթացները սույն հետազոտությունը հրապարակելու պահին ընթացքի մեջ են եղել։

Վարույթ ընդունված դատական գործերի ճնշող մեծամասնությունը ԶԼՄ-ների հրապարակումներում վիրավորանքի և/կամ զրպարտության՝ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1087.1 հոդվածի հիմքով են. 2021-ին դրանց թիվը 66 է, 2022-ին՝ 22։  Ընդդեմ ԶԼՄ-ների ներկայացված այլ՝ վարչական բնույթի վարույթ ընդունված գործերի թիվը 2021-ին 3 է, 2022-ին՝ 2։
93 վարույթ ընդունված գործերից 14-ում ԶԼՄ-ների հիմնադիրները ոչ թե պատասխանող են, այլ ներգրավվել են որպես երրորդ անձ․ 2021 թվականին 10, 2022-ին՝ 4 դեպքում։

Նախորդ հետազոտությունների հետ համեմատությունը ցույց է տալիս, որ վիրավորանքի և զրպարտության հիմքով դատական հայցերի հոսքը ալիքաձև ընթացք ունի. այն 2021 թվականին ավելացել է՝ հավասարվելով 2019-ի ցուցանիշին, իսկ 2022-ին կտրուկ իջել է՝ արձանագրելով վերջին 4 տարիների նվազագույն մակարդակ։

«Դատական գործեր ընդդեմ լրագրողների և լրատվամիջոցների․ խնդիրներ և միտումներ» թեմայով կլոր սեղանին փաստաբան Դավիթ Ասատրյանն ասաց, որ դատարանները բավարար ուշադրություն չեն դարձնում՝ փաստերի և գնահատող դատողությունների տարանջատմանը, արտահայտությունների արատավորող բնույթի և դիտավորության վերլուծությանը, պատշաճ պատասխանողին որոշելու հարցին,  նյութական և ոչ նյութական փոխհատուցման իրավաչափությանը,  դատական ակտերի պատճառաբանված լինելուն, հայցի ապահովման միջոցի կիրառմանը, դատական ծախսերի (պետական տուրքի չափ, փաստաբանի վարձատրություն) ճշգրիտ սահմանմանը։

Խոսքի ազատության պաշտպանության կոմիտեի նախագահ Աշոտ Մելիքյանն ասաց, որ շատ կարևոր է, որպեսզի զարգանա ինքնակարգավորման համակարգն և ավելի շատ դեպքերում տեղեկատվական վեճերը քննվեն տեղեկատվական վեճերի խորհրդում կամ ԶԼՄ-ների ինքնակարգավորման դիտորդ մարմնում։

«Երբ մենք ասում ենք, որ անհրաժեշտ է զանգվածային լրատվության մասին օրենքի  նախատեսված դրույթը, ըստ որի արտադատական լուծումները պետք է կիրառվեն, գերիշխող դառնա, մենք, իհարկե, հաշվի ենք առնում նաև արտադատական լուծումների հնարավորությունների ընդլայնումը»,- նշեց նա։

Զեկույցի համաձայն, հայցի ապահովման միջոց կիրառելու (հայցագնի չափով գույքի և բանկայի հաշիվների վրա արգելանք դնելու) միջնորդությունները որոշ հայցվորներ փորձում են օգտագործել որպես պատժիչ գործիք ընդդեմ ԶԼՄ-ների ու լրագրողների

Ա.Մելիքյանի խոսքով, եթե լրատվամիջոցը խոսքի ազատության շեմն անցել է, իհարկե պետք է հերքմամբ կամ պատասխանի միջոցով հանդես գա, հնարավոր չէ դա անհետևանք թողնել։

«Բայց մյուս կողմից էլ, երբ դու տեսնում ես, որ հայցորն ակնհայտորեն հաշիվ է մաքրում լրատվամիջոցի հետ, հայցի ապահովման միջոց է պահանջում և միջնորդությամբ է հանդես գալիս, այն բավարարվում է ու լրատվամիջոցների բանկային հաշիվների, գույքի  վրա արգելանք է դրվում, ակնհայտորենո երևում է  ճնշում գործադրելու միտումը։

Ինձ մոտ տպավորություն է ստեղծվել, կախված նրանից, թե որ դատավորն է, այդ դատական գործը կարող է այս կամ այն կողմի օգտին լուծել։ Ես այստեղ քաղաքական անկողմնակալության անտեսում եմ նկատում դատարանների կողմից, այսինքն շատ հաճախ, որոշակի քաղաղաքական նախասիրություններ ունեցող դատավորներ կարող են տվյալ ճամբարի լրատվամիջոցի նկատմամբ մի քիչ ավելի մեղմ կամ շատ ավելի մեղմ լինել, քան այլ դեպքերում»,- ասաց նա։