Ձեր վստահելի աղբյուրը

Կուտակային կենսաթոշակային հիմնադրամների շահառուները կրկին ահազանգում են, որ տարիների ընթացքում իրենց կուտակած գումարները պակասել են: Խնդիրն իր օրինակով Panorama.am-ին ներկայացրեց ԵՊՀ դասախոս, հոգեբան Դավիթ Հայրապետյանը:

«Երբ կուտակային կենսաթոշակայինը ներդրվեց, նրան առաջին միացածներից մկը ես եմ եղել: Սկզբնական շրջանում 5% մասնակիցն էր փոխանցում կենսաթոշակային հիմնադրամ, 5%-ն էլ պետությունը: Այսինքը, ես իմ աշխատավարձից 5%-ը տալիս էի ֆոնդին, 5% էլ պետությունն էր ավելացնում և այդ գումարը, որը «երկար փող» ենք ասում, գնում էր երկարատև գործողության մեջ և ես դրանից տոկոսներ էի ստանում: Հետեգայում, կարծեմ 2018 թվականին էր, նոր իշխանություններն ասացին, որ մասնակիցը պետք է 2.5% տա, իսկ պետությունը 7.5%-ը կվերցնի իր վրա, որը տևեց մեկ տարի և հանկարծակի որոշվեց, որ 7.5%-ը տալիս է մասնակիցը և 2.5%-ը պետությունը: Այսինքը մեր 2.5% -ը դարձավ 7.5% և այն մենք փոխանցում ենք կառավարչին: Հայաստանում երկու կառավարիչ ունենք և 3 ֆոնդ, ստացվում է, որ միայն դրանց մեջ կարող ես ընտրել՝ 6 ընտրության իրավունքով:

Ես անձամբ ընտրել եմ հավասարակշռվածը, որտեղ պայմանն այսպիսին է՝ իմ գումարի 75%-ը դրվում է պարտատոմսերի մեջ 25%-ն արժեթղթերի մեջ, այսինքը՝ ակցիաներ են ձեռք բերվում: Մինչև 2020 թվականը իմ դրած 10%-ի վրա մոտավորապես 7-8%  եկամուտ է եկել, նայած տարի: Հետևաբար՝ քո գումարը ոչ միայն պահպանվում էր, այլև ավելանում էր, քանի որ այդ փողն աշխատում էր: Կորուստները սկսեցին արձանագրվել 2020 թվականից սկսած՝ ոչ միայն հավասարակշռված, բալանսավորված ֆոնդերում, այլև այնտեղ, որտեղ 100%-ը պետական պարտատոմսեր էին և այլն:

Երբ այդ ընթացքում դիտարկում էի, իմ համար խնդիրն այնքան մեծ չէր, որովհետև, եթե, պայմանական թվով, ես դրել եմ 1000 դրամ,  պետությունը դրա վրա ավելացրել էր 500 դրամ, այդ 1500 դրամը տրամադրվել է կառավարչին  ու ինքը վնասներ էր կրում՝ այն չէր անցնում 500 դրամը և ես հոգեբանորեն տրամադրվում էի, որ իմ 1000 դրամն ֆոնդում է, օգուտ չի բերել, պետության տված 500 դրամից էլ ինչ-որ բան վնաս է գնացել,  այն ինձ չի վերաբերում: Բայց 2022 թվականի տվյալները շատ սարսափելի էին, որովհետև, եթե ես պայմանական տվել եմ 1000 դրամ, 500 էլ պետությունը, իսկ այդ տարի կորուստը կազմել էր մոտավորապես 800 դրամ և ավել՝ մինչև 1000 դրամ: Այսինքը, կառավարիչը ոչ միայն պետության տված 500 դրամն էր կորցրել, այլև իմ մուծած 1000 դրամից 500 դրամ էլ պակասել է: Ճիշտ է՝ ֆոնը չի պակասել, քանի որ ես գումար եմ տալիս, բայց իմ տված գումարից պակաս է ստացվում:

Ժամանակին կառավարիչները բացատրություններ տվեցին, որ այն կախված է դոլարային կուրսի տատանումներից, այսինքն՝ արժեթղթերը ձեռք են բերվել դոլարով, վերջինիս գինը իջնում է՝ հետևաբար արժեթղթերն իրենց արժեքը կորցնում են դրամային համարժեքով: Ինչ որ տեղ այն կարելի է բացատրություն համարել, բայց, միևնույնն է, կրկին այդքան տատնում չպետք է տար՝ եթե հաշվի առնենք, որ մեր գումարի 75 %-ը պետական պարտատոմսերով է, ընդամենը 25%-ն է ռիսկային և այնտեղ կարող են վնասներ լինել:

2022 թվականի վնասներն բավականին շատ էին, ամբողջ ֆոնդից մոտավորապես 8 % դու կորուստ էս կրել, որը բավականին մեծ գումար է և հիմա էլ, չգիտենք՝ այդ տենդենցը կշարունակվի, թե չէ: Կարող են բացատրել, որ այն պայմանավորված է շուկայի անկայունյությամբ կամ արժեթղթերի շուկան է ընդհանուր ընկած, բայց կառավարիչն այնպես պետք է կառավարի ֆոնդերը, որ եթե այն եկամտաբերություն չի ապահովում, գոնե քո տված գումարից չպակասի: Ստացվում է, որ պետության գումարից ինչ-որ բան պակասեց, կորավ, չգիտեմ ինչ եղավ, հիմա էլ արդեն իմ տված գումարներն է պակասում: Այն անընդունելի է, որովհետև ստացվում է, որ եթե ես այդ նույն գումարը չտայի պետության միջոցով կառավարչին, այլ տանեի դնեի իմ բարձի տակ, այն եթե չի էլ ավելանա, բայց գոնե չի պակասի, կամ եթե ես ամենավատ ներդումն անեի և այդ գումարը դնեի բանկում որպես ավանդ, ապա նրա նվազագույն եկամտաբերությունը տարեկան գոնե 3-4 % կլինի և այն երաշխավորված կլինի:

Բայց այս դեպքում դու բանկային մեծ կորուստներ ես կրում, հասկանալի չէ, թե այն ինչքան է շարունակվելու և վերջում ինչ է լինելու, սա է ամբողջ խնդիրն: Այն գումարը, որը դու կուտակում ես քո կենսաթոշակի, քիչ թե շատ բարեկեցիկ ապրելու համար, երբ թոշակի անցած լինես, լուրջ վտանգի տակ է և դու ոչինչ չես կարող անել: Դու չես կարող այդ գումարը հետ ուզել, կա՛մ ուրիշ կառավարիչ պահանջել, կա՛մ ինքդ ներդրումներ անես, ինչպես աշխարհի շատ երկրներում, երբ կարող ես քո գումարը վերցնես և կառավարես: Այս դեպքում դու ընկած ես թակարդը և քո աշխատավարձից ամեն եռամսյակ տալիս ես և չգիտես, թե դրա հետ ինչ կլինի հետագայում»,-ասաց Հայրապետյանը:

Panorama.am-ի լրագրողը հետաքրքրվեց, թե որպես շահառու ԵՊՀ դասախոսը խնդրի ի՞նչ լուծումներ է տեսնում:

Դավիթ Հայրապետյանը պատասխանեց. «Հիմնահարցը շատ լուծումներ ունի, բայց դրանք պետք է առաջարկի պետությունը, իսկ այս պահին պետությունը նույնիսկ հանձն չի առնում , որ այնտեղ խնդիր կա, չի քննարկվում խնդիրը, ուր մնաց՝ լույծմանը հասնենք: Ոչ մի մեխանիզմ չեն կիրառում կառավարիչներին վերահսկելու համար, ես չեմ տեսնում, համենայն դեպս: Չեն ասում որ երրորդ, չորրորդ կառավարչին կբերեն, որպեսզի այս կառավարիչները ձգվեն և մտածեն, թե ինչպես են այդ փողն ավելի արդյունավետ կառավարելու: Ընդ որում, այդ կառավարիչները մեր թոշակներից իրենց բավականին բարձր աշխատավարձեր են դուրս գրում, բայց մեր թոշակներն մինուսով են գնում:

Չկա մեխանիզմ իրենց պատժելու կամ իրենց աշխատավարձերից պահելու և ֆոնդերին ուղղելու համար: Չկա ոչ մի բան, մարդիկ մեծ բոնուսներով աշխատում են և ասում են՝  ի՞նչ է եղել որ, այս տարի էլ վնաս կրեցինք: Սա տարօրինակ է և ո՛չ Ֆինանսների նախարարությունը,  ո՛չ կառավարությունը, ոչ մեկը չի անդրադառնում խնդրին, ասելով՝ նորմալ է այս տարի էլ 8 % կորցրեցինք : Այդ 8 % -ը ամբողջ կուտակածից է, հասկանո՞ւմ եք, որը միայն այս տարվա կուտակումների մոտ 60-70 %-ը կարող է լինել:  Այսինքը՝ դու 8 % տոկոս կորցրել ես ոչ թե այս տարվա կուտակումից, այլ 10 տարվա կուտակումից: Պայմանական ասած՝ եթե ամեն տարի 1000 դրամ էիր դրել և 10 տարում 10000 դրամ էիր կուտակել, ապա այս տարի դու կորցրել ես 800 դրամը, որը տվյալ տարվա տված գումարի 80%-ն է ստացվում: Այլ կերպ ասած, այն նշանակում է, որ այս տարի դու ուղղակի փողը շպրտել ես դուրս, գրեթե 0% կուտակում ես ունեցել, սա է հիմնահարցը»: